سرنوشت سیاه حاکمان آب‌ها

احسان سنایی

پس از خبر به گل نشستن نهنگی در سواحل خلیج فارس، صبح شنبه یک نهنگ غول‌پیکر پوزه دار شمال در ساحل پرستاتین واقع در ولز انگلستان جان خود را از دست داد. هفته گذشته نیز نهنگ ده متری دیگری در خلیج کوچک ایل واقع در اسکاتلند به گل نشست. عده‌ای از ناجیان منطقه، نهنگ مضطرب را از خلیچ خارج کرده و آن را به آب‌های آزاد سپردند؛ اما صبح جمعه بود که به دنبال کسب اطمینان از موفقیت عملکرد خود، چیزی جز لاشه پوسیده نهنگ نیافتند. هر ساله، یک دهم از جمعیت این نهنگ‌ها در سواحل انگلستان به دام افتاده و یا به گل می‌نشینند. دلیل این فاجعه طبیعی در پس کدام واقعیت نهفته است؟

نهنگ‌های پوزه‌دار شمال به شدت حساس به صدا بوده و مانند بقیه نهنگ‌های منقاردار، از پالس‌های صوتی برای شکار طعمه خود استفاده می‌کنند/ عکس: نشنال جئوگرافیک

دکتر مایک سیموندز؛ مدیر علمی انجمن حفاظت از وال ها و دلفین ها می گوید:

«این روزها زمان مهاجرت نهنگ‌هاست و معمولاً تعداد زیادی از آن‌ها دیده می شوند؛ اما مشاهده از دست رفتن بسیاری از آنها هم تعجبی ندارد. مقادیر بسیار هنگفتی از نویزهای مصنوعی در آب‌های شمال غرب اسکاتلند جریان دارد و نمی‌توان نگفت که علت تمایل آمدن این جانوران به سواحل همین موضوع است.»

نهنگ‌های پوزه‌دار شمال به شدت حساس به صدا بوده و مانند بقیه نهنگ‌های منقاردار، از پالس‌های صوتی برای شکار طعمه خود استفاده می‌کنند. اما در این میان، انفجارهای مهیب زیرآبی که برای کاوش مخازن زیرزمینی نفت توسط زمین‌شناسان صورت می‌پذیرد، توربین‌های بادی موجود در پرورشگاه‌های ماهی نزدیک به ساحل و فعالیت‌های کشتیرانی، اختلالات قابل توجهی را در ارتباطات و فعالیت های این آبزیان ایجاد می کنند.

دکتر سیموندز معتقد است وال های پوزه دار شمال با نزدیک شدن به خطوط ساحلی به آسانی گیج می شوند. خلیج‌های کوچک هم‌چون دام برای این حیوانات عمل کرده و آن‌ها را وادار می‌کند تا سراسیمه به سمت آب‌های محدودتر و تنگ‌تر شنا کنند. در همین خلیج ایل، سال گذشته نهنگ دیگری از همین گونه به دام افتاد. او می گوید:

«پدیده‌های خاصی در این خلیج وجود دارد که نهنگ‌ها را به سمت خود می‌کشد. وقتی که داخل شدند، نویزهای مصنوعی مانع از خروجشان می شود.»

ماهیگران، از ابزارهای تولیدکننده اصوات آزاردهنده برای جلوگیری از حمله فوک‌ها به تورهایشان استفاده می‌کنند. هرچند این ابزارها برای استفاده متناوب و نوبت‌دار طراحی شده اند؛ اما ظاهراً برخی ماهیگیران مداوماً آن‌ها را روشن می‌گذارند. دکتر پاتریک میلر از واحد تحقیقاتی پستانداران دریایی در سنت اندروز می گوید:

«این صداها، سوت بسیار وحشتناکی است؛ خیلی خیلی گوش‌خراش. تنها پژوهش مختصری به ما خواهد گفت که تأثیر این اصوات بر پستانداران باله‌دار دریایی بیشتر از فوک‌هاست. یک فوک ترسان، تأثیر زیادی بر جلوگیری از خروج باله داران پستاندار از این خلیج دارد.»

به گل نشستن نهنگ‌ها

دکتر سیموندز می‌گوید:

«اگر بر ساحل یک خلیج در اسکاتلند بایستید، ساکت به نظر می‌رسد اما اگر میکروفونی را در آب بیاندازید؛ با محیطی بسیار پرسر و صدا مواجه خواهید شد. امواج صوتی، در محیط آب ١٠٠٠ بار سریع‌تر از درون هوا حرکت می کنند.»

نهنگی که اخیراً از خلیج ایل رها شد؛ تنها زمانی به خروج از این محیط تنگ متقاعد شد که ابزار فوک‌ترسان یک پرورشگاه ماهی را در آن نزدیکی خاموش کردند. پس از آن، داوطلبانی که از واحد نجات حیات دریایی اعزام شده بودند؛ از یک بلندگوی زیرآبی برای پخش صداهای متعلق به خود نهنگ‌ها (از جمله صدای ضبظ شده ای از یک وال قاتل) استفاده کرده و نهنگ ١٠ متری را به بیرون هدایت کردند.

دکتر میلر می گوید:

«هر چند این آبزیان را حیواناتی متعلق به آبهای اقیانوسی می دانیم؛ مطمئناً بایستی دلیل ناشناخته‌ای برای حرکت آن‌ها به این مناطق وجود داشته باشد؛ شاید به دنبال غذا هستند. اطلاعات ما از این حیوانات بسیار اندک بوده و نتیجه‌گیری قطعی در این خصوص بسیار دشوار است.»

مطالعات نشان داده است که در خلال سال های١٨٠٠ تا ٢٠٠٢ میلادی، ١٠٩ نهنگ پوزه‌دار شمال در سواحل انگلستان و ایرلند به گل نشسته‌اند. بیشترین حوادث ناگوار در ماه سپتامبر، یعنی همان ماهی که این حیوانات مهاجرت سالیانه خود را به جنوب غرب آغاز می‌کنند؛ گزارش شده است. با وجود این‌که گزارش‌های مربوط به به گل نشستن نهنگ‌ها در حال افزایش است؛ دکتر سیموندز هشدار داد که افزایش آگاهی و نگرانی مردم، به افزایش گزارش‌های مربوط به تعداد مرگ و میرهای این حیوانات منجر نیز خواهد شد.