زلزله‌ای چون سیچوان؛ هر ۴۰۰۰ سال یک بار

برگردان: احسان سنایی

کشتگان، مصدومین و داغ‌دیدگان زمین‌لرزه شدید سال ۲۰۰۸ در ایالت سیچوان چین، قربانیان رویدادی بودند که طبق پژوهش‌های اخیر صورت‌پذیرفته توسط زلزله‌شناسان، احتمال وقوع آن یک بار در هر چهار هزار سال است. نزدیک به ۸۸ هزار انسان در این حادثه که بزرگ‌ترین زمین‌لرزه ۵۰ سال اخیر چین بود، جان خود را از دست دادند.

خرابی‌های ناشی از زلزله در سیچوان چین (عکس: پائولا برونستین)

طبق مقاله‌ای به قلم دکتر «شن ژنگکانگ» از سازمان مدیریت امور زمین‌لرزه چین که با کمک دانشجویانش در شماره اخیر نشریه علمی «نیچر ژئوساینس» به چاپ رسیده است، زلزله دوازدهم مه سال گذشته، ناشی از رهایی موج شوکی غیرعادی و فوق‌العاده پرقدرتی بوده است که سه مانع سخت زیرزمینی، قادر به پایداری در مقابل آن نبودند.

دانشمندان، با بهره‌گیری از سیستم موقعیت‌یاب جهانی (GPS) و اطلاعات دریافت‌شده از اسکن‌های راداری صورت‌گرفته از فضا، موفق به تهیه تصویری از گسل «لانگمن شان» واقع در حاشیه شمال غربی حوزه سیچوان شدند که به سبب زلزله ۷.۹ ریشتری سال گذشته دهان باز کرده بود.

طبق گفته‌های محققان، ساختار هندسی لایه‌های زیرزمینی که در راستای گسل واقع شده‌اند، بسیار پیچیده و جا به جا متغیر است.

در ناحیه جنوب غربی منطقه، گسل تقریباً به سمت شمال غرب شیب پیدا کرده و از آن‌جا آرام آرام خیز برداشته و بالاخره در نواحی شمال شرقی، تقریباً به حالت عمودی درآمده است. برای درک پیچیدگی ساختار این گسل، تغییرات حرکتی مناطق مختلف گسل را نیز باید اضافه کرد:

گسل در ابتدا حرکتی عمودی داشته است؛ به این معنا که لایه‌ای از سنگ در حین حرکت رو به جلو، به لایه مقابلش فشار آورده و آن را به زیر خود کشانده؛ اما وقتی در طول گسل پیش‌تر می‌رویم، حرکت‌ها مماسی می‌شود؛ یعنی لایه‌ها به جای حرکت عمودی، پهلوی هم را می‌خراشند.

با حرکت رو به جلوی جبهه زردرنگ و نبود مقاومت بستر سنگی زیرزمینی، لایه سبزرنگ حوزه سیچوان، در محل گسل، به کام لایه روبه‌رو فرو رفت و شکاف عظیمی در راستای گسل پدیدار شد

بر اساس این گزارش، سه عارضه سنگی موجود در پوسته تحتانی این منطقه که برای سال‌ها دست‌نخورده بوده و فشارهای تکتونیکی اطراف را متحمل می‌شدند، در روز زمین‌لرزه به دنبال رهایی ضربه‌ای ناگهانی و افسارگسیخته که کانون آن در ۳۰ کیلومتری جنوب غرب شهر «یینگ‌ژو» گزارش شده است، به طرز خارق‌العاده‌ای متلاشی شدند.

موج انرژی به سرعت در راستای گسل به حرکت درآمده و بستر سنگی واقع در زیر شهرهای یینگ‌ژو، بیچون و نانبا را شکاف داده بود؛ به طوری که بزرگ‌ترین زمین‌لغزش‌های پس از حادثه و نیز بیشترین تلفات از این نقاط گزارش شد.

در این مقاله، احتمال از هم گسیختگی بسترهای سنگی زیرزمینی که هم‌چون سدی در مقابل نیروهای نهفته در زمین عمل می‌کنند، یک مورد در هر ۴۰۰۰ سال ذکر شده است.