شانزدهمین جشنواره تئاتر ایرانی در کُلن

پژمان اکبرزاده

از یازدهم تا پانزدهم نوامبر، شهر کُلن میزبان شانزدهمین جشنواره تئاتر ایرانی در آلمان است. گروه‌های تئاتر ایرانی از داخل و خارج از ایران برای ارائه کارهایشان راهی آلمان می‌شوند. این جشنواره از سوی انجمن تئاتر ایران و آلمان برگزار می‌شود.

با این که محتوای جشنواره تنها به گروه‌های تئاتر ایرانی اختصاص دارد اما عنوان این دوره از جشنواره، «آسیای جوان» است. در ابتدای گفتگو با مجید فلاح‌زاده، مدیر جشنواره، از همین موضوع پرسیدم:

ما هر سال برای جشنواره به تناسب شرایط و اتفاقاتی که در آن سال افتاده، عنوان تازه‏ای انتخاب می‏کنیم. انتخاب عنوان «آسیای جوان» برای جشنواره‏ی امسال در درجه‏ی اول به خاطر اتفاقاتی است که در ایران افتاده و در آن انتخابات بهانه‏ای شد برای بیرون آمدن توده‏های مردم که ۷۰ تا ۷۵ درصد آنان جوانان هستند.

ما نیز که به عنوان مهاجر و تبعیدی این سو هستیم و همیشه می‏خواهیم پلی به آن طرف داشته باشیم، دیدیم بهترین راه ارتباط فرهنگی و هنری و در کنار آن ارتباط سیاسی، انتخاب عنوانی است که مناسبتی داشته باشد میان آنچه در ایران اتفاق افتاد و آن‏چه این‏جا در مورد آن فکر می‏شود.

دلیل دوم انتخاب «آسیای جوان» این بود که نسل دوم و سوم مهاجرین ایرانی و مهاجرین کشورهای دیگر که در آلمان رشد کرده و فعال شده‏اند‏، ضمن این که زبان و فرهنگ جامعه‏ی میزبان را گرفته‏اند، به شدت به دنبال هویت فرهنگی گذشته خود هستند.

بنابراین فکر کردیم عنوان «آسیای جوان» می‏تواند در درجه‏ی اول، نسل دوم و سوم ایرانی و بعد هم آسیایی بزرگ شده در آلمان را جذب کند. جوانانی که آن‏ها هم آمادگی وارد شدن به فعالیت‏های فرهنگی هنری را دارند.

روند انتخاب نمایشنامه‏ها برای اجرا در جشنواره‏ی شما چگونه است؟

گروه کوچکی که در زمینه‏های هنری تخصص دارد و در عین حال با مسائل سیاسی روز نیز مطلقاً بیگانه نیست، گروه‏هایی را که کارشان با عنوان جشنواره و اتفاقاتی که در آن سال روی داده است مناسبتی دارد، انتخاب می‏کند.

امسال هم تمام کوشش ما این بود که تحت عنوان «آسیای جوان» نیروهای جوان و گروه‏های هنری جوان را که می‏توانند فعال باشند برای فستیوال انتخاب کنیم.

در جشنواره‏ی شما گروه‏های تئاتری ایرانی از داخل و خارج از ایران شرکت دارند؛ چه تفاوتی می‏بینید میان نوع نگاه گروه‏های مقیم ایران و گروه‏های ایرانی‏ای که در خارج فعالیت می‏کنند به مسائل ایران؟

اول این توضیح را بدهم که ما مطلقاً با نهادها و سازمان‏های دولتی در ایران هیچ ارتباطی نداریم و نمی‏خواهیم داشته باشیم. بنابراین بسیار مستقل، از طریق سفارت آلمان، این گروه‏ها را از ایران دعوت می‏کنیم. اما در پاسخ به سؤال شما، گروه‏هایی که از ایران می‏آیند همیشه پشت فکرشان این است که باید برگردند. این گروه‏ها، نمی‏خواهم بگویم محافظه‏کارانه، اما تا حدی شرایط داخل ایران را بهتر از ما می‏بینند. بر این مبنا، سعی می‏کنند کارهایی را با خود بیاورند که بتوانند حرفشان را بزنند و در عین حال طوری باشد که بتوانند برگردند و هنگام ورود به ایران دچار مشکل نشوند و به این بهانه که بر علیه نظام تبلیغ کرده‏اند، مزاحمتی برایشان ایجاد نشود.

بنابراین این گروه‏ها با ذهنیتی مقداری محافظه‏کارانه‏تر ولی متعقلانه‏تر می‏آیند و بعد هم برمی‏گردند. اما گروه‏های ایرانی‏ای که در خارج از ایران شکل گرفته‏اند، بسیار آزاد هستند. یکی از نمونه‏های بارز آن گروه «دریچه» است که نمایش آن‏ها در مورد زندگی و قتل دو انسان بزرگ ایرانی، فروهرها، است. نویسنده‏ و کارگردان نمایشنامه خانم نیلوفر بیضایی، به اتفاق خانم پرستو فروهر (دختر فروهرها) است.

فضا در این‏جا بسیار باز است؛ گروه‏ها به آن‏چه می‏خواهند انتقاد می‏کنند و مسائل ایران را از دید و با احساس خودشان بیان می‏کنند. این گروه‏ها بسیار بازتر و با همه‏ی شدت و حدت ذهنی‏شان، بدون هیچ سانسوری صحبت می‏کنند.

برای دعوت گروه‏های تئاتری از داخل ایران نیز دشواری‏هایی دارید؟

دشواری زیاد است. یکی از دشواری‏هایی که اخیرا پیش آمده و الان دو سال است درگیر آن هستیم، این است که با توجه به شرایط ناهنجار ایران، گروه‏ها و جوان‏هایی که از ایران می‏آیند می‏خواهند این‏جا بمانند و تعدادی می‏روند پناهنده می‏شوند. این یکی از مشکلات ما است که از دو سال پیش دائما با آن روبر هستیم. سفارت آلمان هم به شدت به آن اعتراض کرد.

در یک مورد، فردی همراه فرزندش به سوئد رفت و آن‏جا پناهنده شد. بعد دولت سوئد به دولت آلمان اعتراض کرد، دولت آلمان به سفارت خود در ایران و سفارت آلمان هم به انجمن معترض شد. به هرحال این مشکلی است که در درجه‏ی اول در ارتباط با گروه‏هایی که از ایران می‏آیند داریم و باعث می‏شود سفارت آلمان در ایران سال‏های بعد در صدور ویزا سخت‏گیری کند.

این مشکل باعث می‏شود که حرکت جشنواره کند شود. ما همیشه خواسته‏ایم پلی میان فرهنگ جایی که در آن زندگی می‏کنیم و بچه‏های‏مان در آن بزرگ می‏شوند و داخل ایران داشته باشیم. اما ذهنیت آمدن و پناهنده شدن در این‏جا، مشکلی است بر سر راه داشتن و حفظ این پل. به ‏خصوص امسال، به خاطر جریاناتی که پس از انتخابات اتفاق افتاده است، این مشکل برایمان اساسی شده است.

مسأله‏ی دوم ما در ارتباط با دعوت گروه‏ها از ایران، مشکل مالی است. این جشنواره، یک جشنواره‏ی خصوصی است و کمک مالی بسیار ناچیزی از سازمان‏های آلمانی دریافت می‏کند. ما باید با این بودجه‏ی ناچیز گروه‏ها را به این‏جا بیاوریم. مشکلات مالی نیز در کنار احتمال پناهنده شدن افراد، از مشکلات اساسی ما برای دعوت از گروه‏های داخل ایران است.

یکی دیگر از مشکلات ما مسائل سیاسی است. تعدادی از هنرمندان چپ خارج از کشور به شدت مخالف دعوت از ایران بودند و به همین خاطر، فستیوال مدتی ضربه خورد. آن‏ها فستیوال را تحریم کردند. اما الان خوشبختانه مقداری این جو شکسته شده و خود آن‏ها متوجه شده‏اند که ریشه‏ی ما آن طرف است و بنابراین این تحریم اشتباه است.

قبلاً گروه‏هایی که از ایران می‏آمدند، با این مشکل روبرو بودند که بسیاری از تماشاگران و حتی سایر گروه‏های تئاتری، به صورت ناهنجاری با آن‏ها برخورد می‏کردند و آن‏ها را به چشم مبلغین جمهوری اسلامی نگاه می‏کردند. در صورتی که این‏طور نیست. یکی از بچه‏هایی که چند سال پیش دعوت کرده بودیم، به یکی از همین هنرمندان سیاسی چپ خیلی تند این‏جا گفت: «آن موقع که شما در ایران انقلاب کردید، من هشت ساله بودم. شما من را به چنگ این‏ها انداخته‏اید. حال شما مرا تحریم می‏کنید!».

در برنامه‏ی امسال جشنواره‏ی شما نشستی با عنوان «وضعیت ایران پس از انتخابات» هم در پایان جشنواره تدارک دیده شده است. با توجه به این که موضوع جشنواره‏ی شما تئاتر است، ارتباط این نشست با جشنواره چیست؟

هنرمند، به‌ویژه هنرمند تئاتری، با متریال زنده یعنی با بدن خود دارد کار می‏کند. متریال هنرمند تئاتر، ویلن و یا بوم نقاشی نیست بلکه خود و بدنش هستند که زنده‏اند. این زنده بودن همیشه با زندگی، با روابط اجتماعی و با حضو او در جامعه در ارتباط است. حضور هنرمند در جامعه یعنی حضور و ارتباط او با مسائل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره.

به همین دلیل ما فکر کردیم با توجه به هجوم و اعتراضاتی که امسال در پوشش انتخابات نسبت به این رژیم شد، این متریال زنده که به عنوان تئاتر و با بدن و فکر انسان روی صحنه است و با مسائل روز ارتباط دارد، چگونه می‏خواهد در مورد اتفاقات رخ داده، نه به صورت فیزیکال و روی صحنه، بلکه تئوریک صحبت کند و آن را چگونه می‏بینید.

صحبت تئوریک از این مسائل، ما را به این سمت سوق داد که برای تجزیه و تحلیل شرایط امروز ایران، شرایط هنری‏ای که در قبال این انتخابات به وجود آمده، زمینه‏ی اتفاقات افتاده در گذشته، روند حرکت‏های بعدی و هم‏چنین در این باره که حرکات ما در این‏جا بعد از این چگونه باید باشد، جلسه و نشستی برگزار کنیم.

▪ ▪ ▪

انجمن تئاتر ايران و آلمان