Jul 2010

بلاهتی که ادبیات را پوشانده است

حسین ایمانیان: بلاهتی که سراسر ادبیات ایران را فراگرفته گاهی در تقابل با حکومت عمل می‌کند، گاهی در مقابل بازاری‌های کتاب، و گاهی در مقابل دسته‌ی کوتوله و محافظه‌کار. بلاهتِ برقرار هم در مورد جنبه‌های روشنفکری ادبیات تأثیر می‌گذارد و هم در مورد جنبه‌های هنری آن. «بلاهت» در قالب یک قانون عمل می‌کند؛ قانونی با توجیه، و با اتکا به «بلاهت» محافظه‌کارانه‌ی جمله‌ی «چاره‌ای نیست».

«سرگردانی تم اصلی زندگی من است»

شبنم آذر: فکر می‌کنم که هر شاعری این توانایی را می‌تواند داشته باشد اگر نگاهش جهان شمول بوده و دغدغه‌اش تنها و تنها خودش و جبرهای موقعیت جغرافیای‌اش نباشد؛ تصاویر اندوه و درد و شادی همه‌ی انسان‌ها را دغدغه‌ی جدی خود بداند و تنها در چنبره‌ی احساسات فردی‌اش نمانده باشد. شاعری که در این نقطه ایستاده از خیلی از مرزها گذشته که ازجمله آن زبان است. اما خواب دیدن برای من یک بخش مهم زندگی‌ام است.

به تمام زبان‌های دنیا خواب می‌بینم

حسین نوش‌آذر: «به تمام زبان‌های دنیا خواب می‌بینم»، نام نخستین مجموعه اشعار شبنم آذر است. در این دفتر، شاعر به موضوعات مختلف می‌پردازد و با این حال می‌توانیم بگوییم که «سرگردانی» در پهنه‌ی هستی همراه با دقت در جزئیات اشیاء از مهم‌ترین درونمایه‌های این کتاب است. امروز برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک را به شعرخوانی شبنم آذر اختصاص داده‌ایم. چند شعر از شبنم آذر را با صدای خودش می‌شنویم.

آن یقین ماندن

منصور کوشان: شاملو یکی از نادر شاعران ایران است که آگاهانه جسارت فراتر رفتن از تجربه‌ی پیشین را همیشه داشته است و از هیچ تجربه‌ی زبانی و به خدمت گرفتن مضمون‌های اکنونی واهمه نداشته. اندیشه‌ی انسان‌گرایانه‌ی او، اگر چه در بسیاری از متن‌هایش اندیشه‌ای سایه‌دار است و به ناگزیر آثار او را از شرایط همه زمانی و همه مکانی یا جاودانه شدن باز می‌دارد، اما کم هم نیستند متن‌هایی از او که اندیشه‌ی در آن‌ها فراتر از موقعیت دوران خود می‌رود، بی‌سایه می‌شود.

نیمی را باد می‌برد

سهراب رحیمی: برای نوشتن نقدی بر آثار گراناز موسوی، سه کتاب او مورد بررسی قرار گرفته است: «خط خطی روی شب»، «پابرهنه تا صبح» و «آوازهای زن بی‌اجازه». دراین متون، گاه گراناز موسوی، متن شعر است و شعرش در امتداد متن به چند صدایی و چندمعنایی می‌رسد و گاه صدایی‌ست به قامت نگاه شتابزده‌ی شاعر به زبان و جهان پیرامون. زبان عادی بر بنیاد «معنای سرراست» یا دلالت و نشانگری‌ست؛ اما زبان ادبی بر بسترِ « معنای نهفته» جاری‌ست.

نومیدی روی نیمکتی نشسته است

خوانندگان نخبه‌ی شعر در ایران از دیرباز با نام ژاک پره ور، شاعر فرانسوی آشنایی دارند. حسن هنرمندی، پرویز ناتل خانلری، همایون نوراحمر، احمد شاملو و رضا سید حسینی پاره‌ای از اشعار پره ور را به فارسی ترجمه و منتشر کرده بودند. خانم مریم رئیس دانا اکنون مجموعه‌ای از بهترین اشعار این شاعر را با کاری منظم، خلاقانه و منسجم به فارسی ترجمه و در یک جلد، گرد آورده و زیر عنوان «زمان گمشده» توسط انتشارات نگاه منتشر کرده است.

و ما از ابرها ریزان

حسین نوش‌آذر: برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک به شعرخوانی بابک سلیمی‌زاده اختصاص دارد. شعر بابک سلیمی‌زاده یکی از معترض‌ترین و مستقل‌ترین انواع شعر نو در ایران است. در شعر او از بلاغت و فصاحت شعر کهن فارسی کمترین نشانی باقی نمی‌ماند. او جهان متعادل و زیبای شعر کهن را ویران می‌کند تا خودبیگانگی و شیء زدگی انسان را در ویرانه‌های زندگی‌اش نشان دهد. زبان بابک سلیمی‌زاده در خدمت سازندگی نیست؛ ویرانگر است.

دویدن هیچ فایده‌ای ندارد ...

مهم‌ترین درونمایه‌ی آثار مارسل امه رویارویی روستائیان با شهرنشینان است. او با تصاویری شگفت و با طنزی گزنده داستان‌های واقع‌گرایانه‌ی شگفت‌انگیزی آفریده است. مهم‌ترین رمان او «کره اسب سبز» نام دارد. میدانی را که او در آن سکونت داشت به نام او کردند و مجسمه‌ای از برنز هم ساختند که امه را در حال گذر از یک دیوار نشان می‌دهد. این مجسمه نشانگر رمان «دیوار گذر» است که اکنون آقای جواد عاطفه ترجمه‌ی فارسی آن را نقد می‌کند.

تفکرِ «بامداد»یِ غول زیبا

منصور کوشان: در آستانه‌ی دهمین سالگرد درگذشت احمد شاملو و در ادامه‌ی مقالاتی که به این مناسبت در رادیو زمانه انتشار می‌یابد، امروز، در دفتر خاک، «تفکر بامدادی غول زیبا» نوشته‌ی منصور کوشان را می‌خوانیم. کوشان در این جستار ما را با جهان گسترده‌ی شعری شاملو آشنا می‌کند. او در بندی از جستار حاضر می‌نویسد: «انگشت‌شمارند چهره‌هايی که "تک‌خو" و منفعل انديشه‌ای ايستا نشده باشند.»

واکاوی و بازنمایی جغرافیای شعر شاملو

یکی از منابع مهم شاملوشناسی کتابی است به نام «سرود بی‌قراری، درنگی در هستی‌شناسی، شعر، اندیشه و بینش احمد شاملو» نوشته‌ی پژوهشگر ادبی و روانکاو مقیم فرانسه آقای دکتر علی شریعت کاشانی که نشر نظر چندی پیش در قطع وزیری و با جلدی زیبا در تهران منتشر کرده است. در آستانه‌ی دهمین سالگرد درگذشت احمد شاملو و در ادامه‌ی برنامه‌هایی که رادیو زمانه تدارک دیده، دفتر خاک با دکتر شریعت کاشانی گفت‌وگویی انجام داده است.

هفت بند و هفت کلید

حسین نوش‌آذر: فرهنگ کسرائی، نویسنده و بازیگر تأتر در «هفت کلید» با ما از راز ِ عدد هفت در فرهنگ ایرانی سخن می‌گوید. از هفت طبقه‌ی آسمان و از هفت سیاره‌ی سرگردان و از هفت رنگ و هفت گوهر و هفت گناه انسان تا اسارت ما در رازوارگی عدد هفت و هفت بندی که در طول هزاره‌ها از این عدد برای خود ساخته‌ایم آشکار شود. برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک به هفت و هفت کلید فرهنگ کسرائی اختصاص دارد. تک‌گویی نمایشی او را می‌شنویم.

شاه عبدالعظیم

فریدون نجفی: از خواب که بیدار شدم، آفتاب هنوز نزده بود. هوا خنک بود و اصلاً نمی‌شد از زیر لحاف سنگین و گرم و نرم بیرون آمد. اما عشق راز شاه عبدالعظیم زورش بیشتر گرمی رختخواب بود. با اینکه تمام گوشه و کنار پشت بام کاهگلی چشمک می‌زدن اما مثل بچه آدم از خیر دید زدن خلق الله گذشتم و از پله‌های لرزان و کج و معوج نردبون زوار دررفته رفتم پایین. آقابزرگ با پیرهن یقه آخوندی و پیرجامه‌ی راه راهش دو زانو نشسته بود روی تخت کنار ایوون.

قریبِ نیم قرن با «بررسی کتاب»

«اینترنت و کهکشان الکترونیکی محال است بتواند جای میراث گوتنبرگ را پر کند. چاپ، یعنی کاغذ و مرکب و صحافی هنوز پایه و اساس آفرینش ادبی است. یک اثر ادبی را اگر هزاران هزار نفر در اینترنت بخوانند، آن اثر هنوز «خلق» نشده است. یک اثر ادبی هنگامی خلق می‌شود که به صورت مکتوب درآید.» گفت‌وگوی دفتر خاک با مجید روشنگر، ناشر و سردبیر فصل‌نامه‌ی «بررسی کتاب» در آمریکا را بخوانید.

جهان در صد سال آینده

حسین نوش‌آذر: تصورش را کنید که صد سال آینده دنیای ما به چه شکل خواهد بود؟ چه دگرگونی‌هایی مثلاً در رسانه‌ها، در تلفن و تلویزیون و سینما به وجود می‌آید؟ وقتی که ما دیگر نیستیم انسان‌ها به چه شکل با هم ارتباط می‌گیرند؟ آیا بشر موفق خواهد شد تا صد سال آینده‌ کره‌ی خاکی را ترک کند و به سیارات دیگر مهاجرت کند؟ یا اینکه فاجعه‌ای اتفاق می‌افتد و جهان به پایان می‌رسد؟ موضوع برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک کتابی است با نام «جهان در صد سال آینده».

سوررئالیسم و سوئد

سهراب رحیمی: در این مقاله که در واقع یک گردآوری و ترجمه؛ یا تاملی کوتاه در تاریخ سوررئالیسم در سوئد یا از طریق سوئد به جهان است؛ از همه‌ی شاعرانی استفاده کرده‌ام که به نحوی به سوررئالیسم و سوئد ربط پیدا می‌کنند. مثلا تریستان تزارا با یک سوئدی ازدواج کرده و زمانی هم در سوئد زندگی می‌کرده، یا گرتا کنوتسونِ سوئدی از نقاشان معروف زمان خود بوده و هرچند بیشتر به فرانسه و آلمانی می‌نوشته ولی همه‌ی آثارش پس از مرگش به سوئدی ترجمه شده است.

سیلی

شکوفه تقی: دو زن با دیدن دکتر بلند می‌شوند. ایران‌ خانم با صورت نیمه‌کبود و لب‌های بی‌رنگ و لرزان، زیر یک پتوی کهنه‌ی چهارخانه‌ی سبز و قرمز ملافه شده تکان می‌خورد. واکرش کنار اتاق و دندان مصنوعیش در یک لیوان آب پهلوی تخت است. دست لرزانش را به طرف آن می‌برد تا در دهانش بگذارد اما لیوان به زمین می‌افتد، آب به سرتاپای دکتر پاشیده می‌شود و دندان‌ها زیر تخت ناپدید می‌شوند.