Jun 2010

مداد رنگی‌های خاوری در مجموعه‌ی مادمازل کتی

روح‌الله کاملی (کوروش): مادمازل کتی نخستین کتاب میترا الیاتی است و با انتشار این کتاب بود که او بی‌درنگ در قلمرو ادبیات داستانی ما به چهره‌ای شناخته‌شده تبدیل شد. او از نسل سوم نویسندگان ماست، نسل سال‌های پس از انقلاب ۵۷ و پس از جنگ و اثر تلخ این دو واقعه‌ی عظیم تاریخی ایران زمین را می‌توان نه تنها در نوشته‌‌های الیاتی بلکه در نوشته‌های همه‌ی نسل سومی‌‌ها یافت.

سرود بی‌قراری

حسین نوش‌آذر: یکی از مهم‌ترین منابع شاملوشناسی کتابی است به نام «سرود بی‌قراری، درنگی در هستی‌شناسی، شعر، اندیشه و بینش احمد شاملو» نوشته‌ی پژوهشگر ادبی و روانکاو مقیم فرانسه، آقای دکتر علی شریعت کاشانی که «نشر نظر» چندی پیش در در تهران منتشر کرد. در آستانه‌ی دهمین سالگرد درگذشت احمد شاملو، برنامه‌ی رادیویی این هفته‌ی خاک اختصاص دارد به «سرود بی‌قراری» نوشته‌ی علی شریعت کاشانی.

رقص شکوفه

مرضیه ستوده: شکوفه تازه عروس، رختخوابش سرد بود. شوهرش جوان چون شاخ شمشاد، خودش تن و بدن کشیده چون کهر به کوهستان. اما رختخوابشان سرد بود. شکوفه تا می‌آمد نفس‌اش عمیق شود گر بگیرد، مردش از روش کنار می‌رفت. شکوفه هی می‌کرد تا مرد را باز به خود بکشد اما بازوهاش بی‌تکلیف، آغوشش از او خالی می‌شد. شوهرش اما هر شب از او کام می‌گرفت. لحظاتی کوتاه روی شکوفه پر و بال می‌زد، شکو شکو می‌گفت و در اوج، فرودی کوتاه و آهی سست و ناگهان زمهریر.

بوسه در راه ِ کمپ

اکنون بیش از ده سالی هست که وحید گل‌بهاری با قلمی محکم و عاطفی داستان‌های کوتاهی می‌نویسد و در این داستان‌ها با بهره‌گیری از فضای کمپ‌های پناهندگی در هلند به تن‌کامی می‌پردازد. تن‌کامی در داستان‌های این نویسنده با داستان‌های اروتیک غربی کاملاً متفاوت است. در داستان‌های گل‌بهاری مثل این است که تن‌کامی تنها راه تحمل بار هستی برای انسانی است که وطن‌اش را از دست داده است. «بوسه در راه کمپ»، نوشته‌ی وحید گل‌بهاری را می‌خوانیم.

چنین گفت بامداد خسته

حسین نوش‌آذر: تا احمد شاملو بود، شعر ایران شعری بود به غایت متعهد، آزادی‌خواه و عدالت‌جو. پربیراه نرفته‌ایم، اگر بگوییم احمد شاملو در طی چهار دهه، وجدان شعری ایران بود. انسانیت‌باوری، یقین توأم با ناباوری، مرگ‌اندیشی و استبدادستیزی و اسطوره‌اندیشی و اسطوره‌سازی از مبارزان سیاسی همراه با نوآوری در کلام و پویایی و هستی‌اندیشی از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر شاملوست. برنامه‌ی این هفته‌ی رادیویی خاک به احمد شاملو اختصاص دارد.

در اوج خشم، در نهایت ناامیدی، ...

«داستان مادری که دختر پسرش شد» مانند برخی از رمان‌هایی که توسط نویسندگان تبعیدی و مهاجر پدید آمده، از زبان و فضایی متفاوت برخوردار است. در شرایطی که این روزها کتاب‌های شصت - هفتاد صفحه‌ای به عنوان رمان به خوانندگان کتاب عرضه می‌گردند و به رغم افزایش کمی نویسندگان، به ندرت شاهد پدید آمدن آثار قابل تأمل هستیم، «داستان مادری که...» نوشته‌ی قلی خیاط یک حادثه‌ی غیرمنتظره‌ی ادبی است. بخشی از این رمان را می‌خوانید.

دو چهره‌ی متفاوت یک حقیقت

نخستین رمانی که از قلی خیاط در ایران منتشر شد و به زودی چاپ سوم آن روی پیشخان کتابفروشی‌ها قرار می‌گیرد «داستان مادری که دختر پسرش شد» نام دارد. قلی خیاط سال‌هاست که در خارج از ایران، در استراسبورگ زندگی می‌کند. این رمان مانند برخی از رمان‌هایی که توسط نویسندگان تبعیدی و مهاجر پدید آمده، از زبان و فضایی متفاوت برخوردار است. به مناسبت سومین چاپ این اثر، دفتر خاک با آقای قلی خیاط گفت‌وگویی انجام داده است که می‌خوانید.

حجاب یا کفن سیاه به روایت میرزاده‌ی عشقی

حسین نوش‌آذر: نمایشنامه‌ی «کفن سیاه» سروده‌ی شاعر آزادی‌خواه میرزاده‌ی عشقی از نخستین آثاری است که حجاب را نشانه‌ی تیره‌بختی و سیه‌روزی زن ایرانی می‌داند. در مقدمه‌ی نمایشنامه آمده است: موضوع این منظومه‌ی نو و شیوا سرگذشت یک زن باستانی به نام خسرودخت و سرنوشت زنان ایرانی در نظر او هنگام ورود به مه‌آباد است. موضوع برنامه‌ی این هفته‌ی دفتر خاک نمایشنامه‌ی کفن سیاه سروده‌ی میرزاده‌ی عشقی و حجاب ِ زن ایرانی است.

بانو بی‌‌سگ ملوس

فرشته مولوی در مجموع یک نویسنده‌ی اجتماعی است که از شاخک‌های عاطفی حساسی برخوردار است و با قلمی محکم و شیوا نوعی داستان زنانه و اجتماعی را بر اساس پیشنهادهایی که در داستان‌نویسی مدرن ایران وجود دارد، پدید آورده است. دفتر خاک با خانم مولوی پیرامون مجموعه داستان «سگ‌ها و آدم‌ها» گفت‌وگو کرده بود. امروز از این نویسنده‌ی مقیم کانادا داستان «بانو بی‌سگ ملوس» را می‌خوانیم.

«من اهل تجربه‌ام»

فرشته مولوی مترجم و داستان‌نویس است و از او تاکنون چندین مجموعه داستان و رمان منتشر شده است. «سگ‌ها و آدم‌ها» آخرین مجموعه داستانی که اخیراً از خانم مولوی در ایران منتشر شده، در طی ۱۵سال، به تدریج پدید آمده است. با این حال داستان‌های کوتاه این کتاب که در اغلب مواقع به سرگذشت زن ایرانی در متن جامعه‌ و روابط سنتی می‌پردازد، هنوز هم از برخی لحاط معاصر ماست. دفتر خاک با خانم مولوی پیرامون این مجموعه داستان گفت‌وگو کرده است.

داستان تکراری تجاوز جنسی

حسین نوش‌آذر: روایتگر داستان «شب هول»، روشنفکری است که به جست‌وجوی هویت و پیشینه‌ی خود برمی‌آید و به زودی درمی‌یابد که او قربانی است: قربانی خانواده، جامعه، فرهنگ؛ و قربانی تجاوز جنسی. او به عنوان روشنفکر قربانی می‌شود تا «نظام» موجود حفظ گردد. چهارم جون را روز جهانی کودکان قربانی تجاوز نامیده‌اند. برنامه‌ی رادیویی خاک به این مناسبت به «شب هول»، نوشته‌ی هرمز شهدادی و قهرمان روشنفکرش که در همان حال قربانی تجاوز جنسی است اختصاص دارد.

گوشه‌ای از روایت ِ فرار ِ اکبر ِ ما

اکبر سردوزامی: اینها نوشتنی است. اینها به یاد ماندنی است. کون لق ادبیات. کون لق تاریخ. حمید خودش مشروب نمی‌خورد و عین روزهایی که توی کوی دانشگاه تهران بودیم فقیرانه زندگی می‌کرد یعنی توی فرانکفورت هم هنوز گاهی ماکارونی با رُب گوجه می‌خورد و گاهی رُب گوجه با ماکارونی، با این همه سنگ تمام گذاشته بود و هم کلاسی آلمانی‌اش را آورده بود و برای او هم آبجو خریده بود تا برای من هم‌پیاله‌ای دست و پا کرده باشد: پروست! جویس! و قهقه و قاه قاه و قاه.

ما در جمله‌های بسته روایت شدیم

سهراب رحیمی: راوی آگاه است به این اصل تاریخی و بر همین اساس با زبان تاریخ و لحن ظاهراً مردانه به حکایت زنان پرداخته است. زنانه گفتم چرا که شاعر تصمیم به روایت سرنوشت زن در تاریخ این سرزمین گرفته است. اما این برنامه‌ریزی نباید خودآگاه و حساب شده جلوه کند. به همین علت روایتش متفاوت باید باشد که هست و لحنش پیچیده و گاه نامفهوم باید باشد که هست.

رمانتیسم، جنایت و نظریه ادبی

رمان «دلقک و هیولا» نوشته‌ی پیتر اکروید، نخستین اثری‌ است که از این نویسنده‌ی انگلیسی به ترجمه‌ی سعید سبزیان و انیسه لرستانی توسط نشر افراز منتشر شده است. شرح مفصلی از زندگی و آثار نویسنده به این کتاب ضمیمه شده، و همچنین تفسیری بینامتنی هم در پایان آن آمده است. سعید سبزیان، مترجم و نظریه‌پرداز ادبی بر «دلقک و هیاهو» نقدی نوشته و این رمان را از نظر رابطه‌ی پنهانی که میان رمانتیسم و قتل وجود دارد، بررسی کرده است.