نگین مسجد سلیمان، قربانی راه‌سازی

هفته گذشته در اخبار مرتبط با میراث فرهنگی آمده بود که عملیات وزارت راه و ترابری باعث آسیب وارد شدن به یک پل ۲۲۰۰ ساله در شهرستان مسجد سلیمان شده است. بعضی از کارشناسان باستان‌شناسی این پل را که اکنون به نام «پل نگین» مشهور است، مربوط به دوران اشکانی می‌دانند. فعالان حوزه میراث فرهنگی از ماه‌ها پیش نسبت به خطرات پروژه راه‌سازی برای این پل تاریخی هشدار می‌دادند.

مسجد سلیمان در استان خوزستان، از باستانی‌ترین نواحی ایران محسوب می‌شود. شواهدی از زندگی دوران پیش از تاریخ نیز در این منطقه به دست آمده است. این ناحیه در زمان ایلامی‌ها «آساک» و در دوران پارس‌ها، «پارسوماش» نامیده می‌شده است. صفه «سرمسجد» نیز که برخی آن را بقایای یک آتش‌کده یا نیایش‌گاه و عده‌ای دیگر آن را بقایای کاخ می‌دانند یکی از کهن‌ترین آثار این شهرستان است.

فرشید خدادادیان مورخ و عضو یکی از انجمن‌های دوست‌دار میراث فرهنگی خوزستان با تأکید بر ارزش‌های تاریخی این پل می‌گوید: «راه‌سازی در دوره اشکانی یکی از بحث‌های مهمی بوده که پیگیری می‌شده و به آن اهتمام زیادی می‌ورزیده‌اند. این پلی هم که بعدها در آن منطقه به «پل نگین» موسوم شد یکی از نمونه‌های متعلق به شاهراه‌های اشکانی است و در منطقه شیرین بهار در بخش «اندیکا»ی مسجد سلیمان قرار دارد. البته این تنها اثر باستانی این بخش نیست؛ بلکه آثار دیگری هم آن‌جا قرار دارند که از نظر ارزش (تاریخی و باستانی) کمابیش با آثار فارس و مرودشت برابری می‌کنند.»

خدادادیان مشخصات فنی، مهندسی پل و مصالح به کار رفته در پل را چنین توضیح می‌دهد: «معماری آن با استفاده از مصالح محلی بوده است و در آن دوره توانسته‌اند یک پل ۶۰ متری را روی رودخانه ایجاد کنند. و بدین ترتیب رودخانه‌ای را که آن‌جا جریان داشته است، به دو شاخه تقسیم نمایند. به نحوی که بتوانند از هر دهانه آن یک شاخه رودخانه را کنترل کنند. یعنی پل علاوه بر کارکرد ارتباطی دارای کارکرد سیل‌بندی هم بوده است.»

هر اثری که از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور در فهرست آثار ملی به ثبت می‌رسد باید دارای حریم‌هایی باشد که در آن‌ها انجام بعضی فعالیت‌ها که باعث آسیب رسیدن به ساختار و سیمای تاریخی اثر می‌شود، ممنوع است.

اما در سال‌های اخیر از میزان حریم پل اشکانی نگین کاسته شده و عملیات راه‌سازی در فاصله بسیار نزدیکی به آن در جریان است. برخی گزارش‌ها نیز از قرار گرفتن سکوهای پل جدید روی پل تاریخی سخن می‌گوید. خدادادیان ضمن تأیید کاهش یافتن حریم پل نگین می‌گوید:

«من یادم است که در سال ۸۴ میراث فرهنگی خوزستان، زمانی که حریم آثار را اعلام می‌کرد، یک حریم ۷۰۰ متری برای این اثر قائل شده بود. یعنی گفته بودند در حریم ۷۰۰ متری پل نگین، نباید هیچ گونه ساخت و ساز یا عملیات دیگری انجام شود؛ به این منظور که بعداً بتوانند کارهای باستان‌شناسی را در این حریم انجام دهند. ضمن این که بتوانند از آن محافظت هم بکنند.

در سال ۸۵ با اتفاقات جدیدی که در آن مجموعه افتاد، حریم را از ۷۰۰ متر به ۱۰۰ متر تقلیل دادند. یعنی حدود ۶۰۰ متر برای کار (ساختمانی) کردن آوانس دادند.»

اما وارد شدن عملیات راه‌سازی به حریم این پل تاریخی، در حقیقت به واسطه احداث یک راه ارتباطی میان خوزستان و چهارمحال و بختیاری است. عده‌ای معتقدند در صورت تکمیل پروژه راه‌سازی مسجد سلیمان به شهرکرد، این شهرستان محروم از بن‌بست خارج می‌شود. با این حال نکته مورد اشاره دوست‌داران میراث فرهنگی آن است که ضمن تأکید بر لزوم احداث جاده، ارزش‌های تاریخی - فرهنگی منطقه نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

مساله دیگری که باعث شده است تا جاده وارد حریم پل تاریخی شود وجود تالاب «شیمبار» در جوار این پل است که سازمان محیط زیست اجازه عبور جاده را از میان آن نداده است. در نتیجه جاده جدید بیش از حد به پل تاریخی نزدیک شده و در فاصله ۱۵ متری آن پل جدید در حال احداث است. اما آیا در چنین فاصله نزدیکی به این پل ۲۲۰۰ ساله، اقدامات فنی و ایمنی لازم جهت حفظ سلامت آن صورت می‌گیرد؟ خدادادیان در پاسخ گفت:

«آقای صادق محمدی که مسئولیت میراث فرهنگی خوزستان را دارند، در مصاحبه‌ای تضمین کرد که هیچ تخریب و خسارتی به پل نگین وارد نمی‌شود. اما اهل فن می‌دانند زمانی که برای اثری حریم تعیین می‌شود، رعایت نکردن آن چه عواقبی می‌تواند داشته باشد. تخریب یک اثر باستانی فقط این نیست که ما بمب زیر آن بگذاریم و تخریبش کنیم و یا پایه بتنی رویش بگذاریم تا از آن استفاده کنیم؛ همین که یک اثر باستانی در شرایطی قرار بگیرد که در آستانه تخریب باشد، بسیار خطرناک است.»

خدادادیان در مورد فعالیت‌ها و اعتراضات انجام شده توسط نهادهای غیردولتی و انجمن‌های دوست‌دار میراث فرهنگی می‌گوید: «متأسفانه همان حریم ۱۰۰ متری را نیز رعایت نکرده‌اند و پل جدید بیش از ۱۶-۱۵ متر با اثر فاصله ندارد. NGO‌هایی (سازمان‌های غیردولتی) که آن جا هستند، اعتراضاتی هم که کرده‌اند، فایده نداشته و به نتیجه‌ای نرسیده‌اند و عملیات احداث در حال انجام است.»

او در مورد احتمال تعویض این مسیر و دور شدن عملیات راه‌سازی از پل تاریخی نگین معتقد است: «بعید می‌دانم. چون توافقاتشان را انجام داده‌اند. میراث فرهنگی و استان‌داری با هم متفق‌القول بوده‌اند که این کار باید انجام شود. این که بخواهند مسیر جاده را تغییر دهند، با توجه به سرمایه‌گذاری که انجام داده‌اند و کار عملیاتی که شروع شده، آن را بعید می‌دانم»