مفهوم «خانه» در ضیافت وبلاگ‌های معماری

بیژن روحانی

این برنامه را از این‌جا بشنوید.

‌ ‌

خانه شاید یکی از ابتدایی‌ترین و اصلی‌ترین گونه‌های معماری باشد. شاید بتوان پذیرفت معماری با «خانه» و سرپناه آغاز شده است. جستجو برای یافتن و سپس تلاش برای شکل دادن و ساختن سرپناه، از بسیاری از فرم‌های دیگر معماری قدیمی‌تر و حیاتی‌تر است. پیش از آن که معماری نیایش‌گاهی یا معماری آرام‌گاهی به وجود آید؛ یا پیش از آن که انسان‌ها مکان‌هایی را برای داد و ستد کالاهایشان طراحی کنند و فضاهای دیگری را به امور آموزشی اختصاص دهند و سپس به طراحی فضاهای شهری و عمومی بپردازند، «خانه» بوده است.

کاشان، خانه بروجردی‌ها، عکس از حمید گردان منبع: Foto.ir

کوروش رفیعی معمار در وبلاگ خود به نام «اثر» ضیافتی را برای معماران و یا آن‌ها که به پژوهش در زمینه معماری علاقه‌مندند، ترتیب داده است. او از وبلاگ‌نویسان حوزه معماری دعوت کرده تا از «خانه» و مفهوم آن بنویسند. پیشنهاد او با استقبال مناسبی از طرف وبلاگ‌نویسان روبه‌رو شد. این گفتار را به انتخاب و انعکاس نوشته بعضی شرکت‌کنندگان در این ضیافت وبلاگی با موضوع خانه اختصاص داده‌ایم:

خود کوروش رفیعی در مطلب کوتاهی با نام «خانه، خانه است» می‌نویسد: «الگوی اصلی و بنیادین کلیه فضاها در طراحی، همان خانه است. موزه، خانه‌ی اشیا است، بیمارستان خانه‌ی بیماران، مسجد خانه‌ی خدا، مدرسه خانه‌ی بچه‌ها و شهر خانه‌ی مردم است. به همین ترتیب خانه‌های بی‌شماری وجود دارند. و اما خانه‌ی واقعی، خانه‌ای است که تک‌فضایی باشد. خانه‌های اولیه تک فضایی بوده‌اند. به همین دلیل برخی از معماران، ایاصوفیه را برجسته‌ترین اثر معماری جهان می‌دانند.»

کمال یوسف‌پور نویسنده وبلاگ زروان در مطلبی با عنوان «معماری خانه در صلاحیت معماران نیست» می‌نویسد: «جای شگفتی فراوان است که بسیاری معتقدند شرایط جهان امروز و کوچک و متراکم شدن اقامت‌گاه و رواج آپارتمان‌نشینی موجب به خطر افتادن مفهوم خانه و حتی از بین رفتن آن شده است.

طرحی از یک خانه ژاپنی

در حالی که به هیچ وجه چنین نیست. چه بسا احساس هویت و آرامشی که یک آپارتمان‌نشین در آپارتمان خویش بدان دست می‌یابد، برای فردی که در خانه‌ای مجلل و با اتاق‌های تو در تو زندگی می‌کند، آرزویی دست‌نیافتنی باشد. در واقع تغییر ساختار فیزیکی اقامت‌گاه‌ها با توجه به شرایط زمانه، نمی‌تواند خللی بر مفهوم خانه وارد کند؛ چرا که سکونت و داشتن خانه، نیاز ذاتی، روانی و همیشگی بشر است»

محمد رضا شیرازی در وبلاگش با نام «طرح سوم» دو مفهوم مقیم شدن و منزل کردن را در برابر هم قرار داده است و معتقد است که: «بی‌خانمانی ما انسان‌های معاصر، ریشه در همین ناتوانی ما در خانه کردن دارد. ما در خانه‌هایمان اتراق می‌کنیم، شب را سحر می‌کنیم، تا دوباره در جاده‌ی بی‌انتهای روزمان طی مسیر کنیم. ما مقیم خانه‌مان نیستیم. ما توان اقامت را از دست داده‌ایم. خانه‌های ما به واقع کاشانه‌هایی بی‌رمق‌اند. کالبدهایی مسطح و بی‌عمق.»

سارا ثابت در وبلاگ «کتام» می‌نویسد که «این‌جا در گیلان چند تا روستا داریم که هنوز می‌شود خانه‌های باشخصیت را در آن پیدا کرد» بعد با اشاره به این که نمی‌شود به گذشته بازگشت و از مردم خواست که در خانه‌های روستایی زندگی کنند، می‌نویسد: «صد سال و اندی پیش با غوغای دیگران فهمیدم آن طرف دنیا چیزهای دیگری هم هست و شیفته شدم ... مدرنیزاسیون که به من رسید، زبان و فرهنگم را دور انداختم تا بلکه «جهانی شوم.» دیدم خانه‌های قشنگی هم دارند... باور می‌کنید هنوز نمی‌دانم به جای خانه سابقم، چه ساخته‌ام؟»

سیاوش کرباسی نیز در مطلبی دیگر در وبلاگ «اخبار معماری» به سادگی و در عین حال پیچیدگی طراحی خانه برای معماران اشاره می‌کند و می‌نویسد: «اما هر خانه‌ای برای ما خانه نیست. به جرأت می‌گویم که کالبد معماری خانه، تنها بخش کوچکی از یک خانه است که امکان خانه شدن اثر معمار را فراهم می‌کند.

درون خانه‌ای در مراکش، عکس از: Jef Maion

بخش زیادی از خانه را خاطرات و آن چیزی که حال و هوای خانه می‌نامیم، برای ما می‌سازد ( لحظه‌ای به خانه مادربزرگ - پدربزرگ خود یا خانه‌ای که از آن دور هستید، فکر کنید. شاید با همه زشتی‌هایش، فقط برای شما زیبا باشد) به نظر من، معماری خانه را ساکنان آن انجام می‌دهند ( با توجه به این که همه ما معمار دنیا آمده‌ایم و بعد فراموش کردیم) و بخش عمده این معماری، معماری داخلی است.»

زهرا غیور در وبلاگ «گالری معمار» از مقیاس خانه در دنیای امروز صحبت کرده است: «با توجه به جامعه امروزی، به نظر من خانه صرفاً شامل تعبیر قدیمی نیست! مقیاس خانه وسیع‌تر شده! خانه‌ی من، شهر من! ما بیشتر وقتمون رو در طی روز در شهرمون سپری می‌کنیم، نه در خانه‌ی شهری‌مون! شهری که فاقد فضاهای شهری است، فاقد حس، فاقد روح و فاقد جریان زندگیه ... اگر هم میدانی باشه به چهارراه تبدیل می‌شه که مبادا مکانی بشه برای برخورد آدم‌ها، اندیشه‌ها. چون می‌دونن تمام وقایع مهم تاریخی در همین میادین و فضاهای شهری اتفاق افتاده!»

فرهاد خندان نیز در وبلاگ «نوستالژیا» خانه را جایگاه فردیت انسان‌ها می‌داند و کنترل حریم خصوصی خانه توسط حکومت‌ها را مخوف‌ترین وجه آن‌ها به حساب می‌آورد. او می‌نویسد: «خانه به عقیده من مظهر فردیت است. هیچ جان‌داری به اندازه انسان نگران نگاه هم‌نوعان خویش بر خویش نیست. خانه، مرز پایان این دغدغه همیشگی است ... به همین دلیل است که مخوف‌ترین حکومت‌ها آن‌هایی نیستند که تا دم در خانه مواظبت هستند؛ وحشت واقعی از آن‌هایی است که اتاق خوابت را جزو حریم عمومی می‌دانند.»

خانه‌ای در آندلس، اسپانیا

ضیافت معمارانه برای نوشتن از خانه در وبلاگ اثر پایان یافته؛ اما وبلاگ‌های معماری ضیافت دیگری را برای نوشتن در مورد «خلاقیت - معماری» تدارک دیده‌اند که در برنامه‌های آینده به آن نیز خواهیم پرداخت.

برای آگاهی از پاسخ سایر وبلاگ‌نویسان به دعوت وبلاگ اثر، به این‌جا مراجعه کنید.