گنج بازیافته افغانستان

بيژن روحانی

فایل صوتی را از اینجا بشنوید.

چه چیز می تواند شیرین‌ترازاین باشد که در اوج ناامیدی بخشی از گنجینه با ارزشتان را که فکر می‌کردید از میان رفته، در گوشه ای صحیح و سالم بیابید؟
شهر تورین ایتالیا این روزها میزبان نمایشگاهی از آثار تاریخی و فرهنگی افغانستان است که برای مدت ها کارشناسان از وجود آنها اطلاع نداشتند و معتقد بودند در جریان جنگ‌های داخلی و به خصوص در دوره تسلط طالبان بر این کشور از میان رفته‌اند.

این گنجینه منحصر به فرد با فداکاری مدیر و تعدادی از کارکنان موزه کابل از نابودی کامل نجات یافته است. آنها در روزهای خطرناک و پرآشوب جنگ داخلی با پنهان کردن این آثار توانستند این گنجینه را نجات دهند.

بخشی از محراب معبد پنج هزار ساله، آی خانوم

برای پنهان کردن بخشی از این گنجینه، آنها مقابل قفسه ها و ویترین های موزه دیوارهای جدیدی احداث کردند و با تغییر در وضعیت معماری داخلی، از این آثار محافظت کردند. همچنین تعداد زیادی از اشياء و مجسمه‌های طلایی را با قرار دادن درون گاوصندوق از خطر تخریب و یا غارت نجات دادند.
در حقیقت با روشن شدن اولین جرقه‌های جنگ در افغانستان در حدود بیست و پنج سال پیش، مدیر و کارکنان این موزه به ابتکار خود پروژه پنهان کردن و نجات بخشی آثار را شروع کردند.

در جریان جنگ‌های داخلی افغانستان و به خصوص در دهه نود میلادی، موزه کابل در خط مستقیم تبادل آتش قرار داشت و چندین بار مورد اصابت موشک نیروهای مختلف قرار گرفت. در دوران تسلط طالبان، این رژیم فرمان نابودی آثار فرهنگی پیش از اسلام و قبرهای سنگی منحصر به فرد موزه را صادر کرد. بخشی از گنجینه بی نظیر موزه کابل مربوط به آثار بودایی، یونانی و سایر تمدن های پیش از اسلام در افغانستان است.

دستبند از طلا و فیروزه، طلا تپه، قبر شماره دو

این دستور باعث شد تا بیش از دو سوم آثار این موزه در خطر نابودی قرار گیرد و بخش بسیار مهمی از آن نیزازبین رفت. طالبان اندکی پیش از آن که توسط نیروهای آمریکایی از کابل بیرون رانده شوند، مجدداً دستور تخریب بخش دیگری از این گنجینه را صادر کردند.
در حال حاضر تعداد اشياء نجات یافته بالغ بر دوهزار عدد است و اکنون بخشی از این گنجینه در اولین سفر برون مرزی خود تا هجدهم نوامبر در ایتالیا در معرض نمایش خواهد بود.

افغانستان محل تلاقی فرهنگ‌ها و تمدن های مختلف در طول تاریخ بوده و به همین دلیل کثرت و تنوع آثار تاریخی و هنری در این کشور چشمگیر است.

آویز موسوم به پادشاه و اژدها، طلا تپه، قبر شماره دو

از یک سو بخش‌هایی از این کشور در قلمرو هخامنشیان قرار داشته، از طرف دیگر حضور اسکندر و جانشیان او در این منطقه تاثیر مهمی بر هنر و فرهنگ آن برجای گذاشته است. همچنین همسایگی و نزدیکی با تمدن‌های هند و چین، حضور تمدن و فرهنگ اسلامی، قرار گرفتن بر سر راه جاده ابریشم و بسیاری عوامل دیگر، افغانستان را به چهار راهی از فرهنگ ها و تمدن های مختلف تبدیل کرده است.
بیش از دویست و بیست شیء به نمایش درآمده در این نمایشگاه در اصل متعلق به مناطقی مانند بلخ، طلا تپه، آی خانوم و بگرام هستند.

زن و مرد برهنه، الهگان "دواتا"

طلا تپه در شمال افغانستان که در سال ۱۹۷۶ توسط باستانشناسان شناسایی شد جزو آخرین مکان هایی است که باستان شناسان پیش از شروع جنگ‌های طولانی معاصر در افغانستان توانستند اطلاعات مهمی از آن به دست آورند. در این تپه شش قبر متعلق به یک مرد و پنج زن پیدا شدند که همگی با لباس های زربفت و اشيای طلایی، فیروزه ای، آینه های چینی، عاج های کنده کاری شده هندی و جواهرات دیگر به خاک سپرده شده بودند.
بخش مهم دیگری از این آثار به اشياء به دست آمده طی کاوش‌های سال ۱۹۲۴ در شهر بلخ اختصاص دارد. شهر بلخ که بنیان گذاری آن را طبق افسانه‌های به جمشید نسبت می‌دهند و محل ازدواج اسکندر و رکسانا را نیز آنجا می‌دانند، از باستانی ترین شهرهای افغانستان است. این شهر را در سال ۱۲۲۰ چنگیز خان تخریب کرد و پس از مدتی دوباره بازسازی شد.

اشياء به دست آمده از بگرام نیز که در دهه سی میلادی کشف شدند دربرگیرنده آثاری از تمدن‌های یونانی- رمی، هندی چینی هستند.

1- بگرام، قرن اول میلادی، گلدان شیشه‌ای



در کنار آثار این نمایشگاه، عکس های پروژه مرمت منار جم افغانستان نیز به نمایش گذاشته شده‌اند. منار جام در ولایت غور از سال ۲۰۰۲ به عنوان یکی از کهن‌ترین مناره‌های آجری جهان در فهرست میراث جهانی در خطر به ثبت رسیده است. مرمت این منار آجری با حمایت های دولت ایتالیا در جریان است.