نوای ممنوعه در کنار آثار تاریخی

بيژن روحانی

شنیدن فایل صوتی

چندی ست که بحث در مورد برگزاری کنسرت‌های موسیقی در بناها و محوطه‌های تاریخی در ایران دوباره اوج گرفته و موافقان و مخالفان در مورد آن اظهار نظر می‌کنند. ظاهرن سازمان میراث فرهنگی ایران در حال حاضر تمایل چندانی به صدور مجوز برای اجرای موسیقی در بناهای تاریخی ندارد. در حالی که پیش از این و به خصوص در دوره مدیریت محمد بهشتی بر این سازمان، بعد از سال‌ها، کنسرت‌های موسیقی در جوار و یا در داخل مجموعه‌های تاریخی- فرهنگی برگزار می‌شدند.

برگزاری کنسرت در تئاتر باستانی آتن

جذابیت‌های اتمسفر تاریخی
در بسیاری از کشورهای جهان، آثار تاریخی و هنری علاوه بر آن که گنجینه‌هایی هستند که به دقت مورد مراقبت قرار می‌گیرند، استفاده از آنها در جریان زندگی روزمره نیز مورد توجه شهرداری‌ها و سازمان‌های حفاظت از آثار تاریخی قرار دارد. در حقیقت با به کار بردن تمهیدات لازم، یک بنا یا مجموعه تاریخی می‌تواند از حالت موزه‌ای خود خارج شود و به جریان زندگی به‌پیوندد.

اتمفسر جذاب یک مکان تاریخی، بسیاری اوقات هنرمندان سایر رشته‌ها را ترغیب می‌کند تا آثار خود را در کنار این مجموعه‌ها به نمایش بگذارند یا اجرا کنند. فیلم سازی، اجرای نمایش و تئاتر ، برپا کردن نمایشگاه نقاشی و برگزاری کنسرت موسیقی از جمله فعالیت‌هایی است که در جوار مجموعه‌های تاریخی صورت می‌گیرد. بسیاری اوقات یک بنا یا مجموعه تاریخی ، یا حداقل بخش‌هایی از آن، با انجام مداخلات فنی و پس ازمرمت شدن به مکانی دائمی برای برگزاری چنین مراسمی تبدیل می‌شود. برخی دیگر از مجموعه‌های مشهور نیز هر از چند وقتی برای کنسرت‌ها و یا نمایش‌های موقت آماده می‌شود و پس از اجرا دوباره به حالت قبل باز می‌گردند.

کنسرت در جوار کلوسئو ، رم

کدام بنا با کدام شرایط
اما مخالفان استفاده از این مکان‌ها پیش از هر چیز به مخاطرات احتمالی و صدمه‌های ناشی از برگزاری چنین مراسمی اشاره و ضرر آن را بیش از منفعتش ارزیابی می‌کنند. با این حال باید دسته بندی و تفکیکی میان آثار و بناهای مختلف صورت گیرد تا مشخص شود کدام دسته از آثار و با رعایت کدام ضوابط توان برگزاری این مراسم دارند.

برخی مکان‌ها به دلیل حساسیت فوق العاده و آسیب پذیریشان در برابر فرسایش چنین قابلیتی را ندارند. به عنوان مثال در بعضی ساختمان‌های تاریخی که نقاشی‌های دیواری و یا تزینات ظریف و آسیب پذیر وجود دارد حضور انبوه جمعیت می‌تواند در کنترل و مراقبت موانعی به وجود بیاورد. تردد فراوان، رطوبت ناشی از حضور جمعیت، تاثیر انعکاس صدا، لمس یا برخورد با اشیاء یا تزیینات ظریف و شکننده از جمله عموامل تهدید کننده به شمار می‌روند.

همچنین در بناها یا مجموعه‌هایی که عملیات مرمت یا کاوش باستان شناسی در جریان است، حضور کنترل نشده جمعیت می‌تواند باعث اخلال در روند پروژه‌های حفاظتی شود.
اما تمام بناها یا مجموعه‌های تاریخی این خصوصیات را ندارند. محوطه‌هایی با معماری سنگی و یا بناهایی که تزیینات به کار رفته در آنها چندان ظریف و حساس نیست می‌تواند محل مناسبی برای برگزاری کنسرت یا سایر فعالیت‌های هنری باشد.

نکته مهم دیگر آن است که در بسیاری مواقع، از یک بنا یا مجموعه تاریخی به عنوان پسزمینه یا background یک اتفاق هنری استفاده می‌شود و با حفظ فاصله مناسب جمعیت از آن، تاثیر فضایی و یا معماری صحنه مورد توجه مدیران هنری قرار می‌گیرد.

پل مک کارتنی در کلوسئو، سال ٢٠٠٣

شرایط ایران
در ایران استفاده از مجموعه‌های تاریخی برای برگزاری کنسرت و یا اجرای تئاتر ، پیش از انقلاب و به خصوص در جریان برنامه‌های جشن هنر شیراز رونق گرفت. مجموعه تخت جمشید، آرامگاه حافظ و سرای مشیر و تعدادی دیگر از بناهای تاریخی محل برگزاری نمایش یا اجرای موسیقی بودند. در سال‌های پس از انقلاب، به دلیل مخالفت کلی با جشن هنر شیراز و برنامه‌های مشابه آن، تا مدت‌ها اجرای برنامه‌هایی که یادآور آن دوران بود با بدبینی نگریسته می‌شد. در دوران ریاست محمد بهشتی برسازمان میراث فرهنگی،این جو تغییر کرد و آرام آرام برنامه‌های جانبی در بناها و محوطه‌های تاریخی مجددن به اجرا درآمدند.

با این حال بروز چند مورد آسیب ناشی از حضور گروه‌های هنری در بناهای تاریخی باعث بدبینی تعدادی از دست اندرکاران و مسئولان حفاظت از این آثار شده که آخرین مورد آن آسیب دیدن یکی از نقش برجسته‌های تخت جمشید توسط عوامل یک گروه فیلمبرداری بود.

کنسرت گروه ژاپنی ان.پی. او کما در تخت جمشید، سال ٢٠٠۴

اما همان طور که ذکر آن رفت تجارب بسیاری از کشورها مانند یونان، ایتالیا، فرانسه، مصر، چین و انگلستان نشان می‌دهد با برنامه ریزی، حفظ فاصله مناسب و رعایت استانداردهای فنی می‌شود از جذابیت مکان‌های تاریخی برای برگزاری اتفاقات هنری و فرهنگی معاصر استفاده کرد. آکروپولیس آتن، کلسئو و معابد باستانی شهر رم، اهرام مصر، آمفی تئاتر پمپی و همچنین کلیساهای تاریخی در بسیاری از شهرهای دنیا نمونه‌هایی از این طرز استفاده از بناهای تاریخی هستند.