تنگه بلاغی، توقف یا ادامه کاوش‌ها؟

بیژن روحانی

در گفتار قبل، دشواری‌های پرونده سد سیوند را با مورد میدان نقش جهان اصفهان و برج جهان‌نما مقایسه کردیم و از آسیب‌های احتمالی آبگیری سد بر پاسارگاد سخن گفتیم.

کاوش‌های باستان‌شناسی در تنگه بلاغی- عکاس حسین کریم زاده، آژانس CHN

اما سد سیوند، به جز آسیب‌هایی که می‌تواند متوجه منطقه پاسارگاد کند، به طور مستقیم روی تنگه بلاغی نیز تاثیر خواهد داشت. تنگه بلاغی، آثار درون آن و ماجرای کاوش‌های باستان‌شناسی اخیر در این تنگه، از جمله موارد دیگری هستند که پیچیدگی و ابهام پرونده سیوند را اضافه می‌کنند. اگرچه در مورد میزان آسیب‌هایی که در صورت آبگیری سد به پاسارگاد و ساختار معماری آن وارد می‌شود، بحث و اختلاف نظر در میان است، اما در مورد غرق شدن تنگه بلاغی هیچ‌کس شکی ندارد. با این حال باز هم اختلاف نظرهای فراوانی در مورد لزوم تدوام فعالیت‌های باستان‌شناسی در تنگه بلاغی وجود دارد.

به طور خلاصه برخی معتقدند کاوش‌های باستان‌شناسی در این تنگه، دیگر ضرورتی برای تداوم ندارد و باستان‌شناسان به نتایج دلخواه دست یافته اند و بنابراین تنگه بلاغی می‌تواند همراه با تاریخ چند هزار ساله‌اش غرق شود؛ در حالی که منتقدان معتقدند این کاوش‌ها همچنان می‌تواند ادامه یابد و هنوز نتایج علمی آن به صورت رسمی و دقیق گزارش نشده است، بنابراین در این مرحله نمی توان از آبگیری سخن گفت. از طرف دیگر برخی مسئولان سازمان میراث فرهنگی معتقدند به جای توجه بیش از حد به این منطقه می‌توان سایر نقاط باستانی را نیز کاوش کرد. در حالی که گروه مقابل با ذکر اهمیت استثنایی تنگه بلاغی خواستار کاوش‌های بیشتر و آبگیری نشدن سد هستند.

کارگاه سفال‌سازی هفت هزار ساله- عکاس حسین کریم زاده، آژانس CHN

اهمیت تنگه بلاغی
اما تنگه بلاغی کجاست و حاوی چه آثاری است؟ تنگه بلاغی با طول هجده کیلومتر، جایی است که با ساختن سد روی رودخانه پلوار، بخش اعظم آن به زیر آب خواهد رفت و بستری برای دریاچه سد می‌شود. این تنگه منطقه‌ای است بین پاسارگاد و تخت جمشید که در طول هزاران سال اتفاقات گسترده‌ی تاریخی در آن روی داده است. با آغاز بحث زیر آب رفتن این تنگه، میراث فرهنگی ایران از کشورهای دیگر برای کاوش‌های باستان‌شناسی به منظور شناسایی آثار این تنگه، درخواست کمک کرد و گروه‌هایی از ایتالیا، ژاپن، لهستان، فرانسه و آلمان در این پروژه با ایران سهیم شدند.

برخی آثار کشف شده در تنگه بلاغی و دشت مرغاب چنین هستند: دو غار با آثار سکونت ده هزار ساله، کوره‌های ذوب فلز و کارگاه‌های سفال‌گری هفت هزار ساله، کارگاه‌های شراب‌سازی ، دهکده‌ای هخامنشی، گورستان‌های اشکانی، و همچنین روستاهای ساسانی و دوران اسلامی. این‌ها بخشی از آثاری هستند که تاکنون در منطقه تنگه بلاغی کشف شده اند.

پایه ستون کشف شده از کاخ داریوش در تنگه بلاغی، عکاس حسین کریم زاده، آژانس CHN

پیدا شدن دهکده هخامنشی در این منطقه، برای باستان‌شناسان اهمیت بسیاری دارد. چون می‌توانند زندگی مردم عادی دوران هخامنشی را از نزدیک مطالعه کنند. تاکنون بیشتر اطلاعات ما در مورد کاخ‌ها، آرامگاه‌ها و تاسیسات حکومتی دوران هخامنشی بوده است و کمتر فرصتی پیش آمده بود تا مطالعاتی در مورد معماری و نحوه زندگی مردم عادی در دوران هخامنشی در یکی از نزدیک‌ترین مناطق به خاستگاه اصلی آنان صورت گیرد.

البته به این یافته‌ها باید بخشی از کاخ منسوب به داریوش را نیز اضافه کرد. از این کوشک یا کاخ که در محوطه تنگه بلاغی کشف شده ، پایه ستون‌هایی مشابه با پایه ستون‌های پارسه یا تخت جمشید به دست آمده است. کاوش‌های این کوشک هنوز به پایان نرسیده است. البته بخش مهمی از این کاخ با لودر کاملن تخریب شده که علت و مسئول آن هنوز مشخص نیست. طبق اظهارات مدیر پروژه پاسارگاد این کاخ زیر آب نمی‌رود ولی ارتباط آن با سایر نقاط قطع می شود.

کارگاه شراب‌سازی- عکاس حسین کریم زاده، آژانس CHN

آیا کاوش‌ها کافیست؟
کاوش‌های باستان‌شناسی تا چند ماه گذشته ادامه داشت و بعد از آن در همایشی که روز سی‌ام دی ماه سال جاری در تهران برگزار شد، رییس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران خبر توقف کاوش‌ها را اعلام کرد. اما این خبر همچنان بر ابهامات پرونده سیوند افزود.

بسیاری بر این عقیده هستند که توقف کاوش‌ها هرگز به معنی تمام شدن تحقیقات باستان‌شناسی در این منطقه نیست، بلکه همچنان می‌توان در این محوطه به تحقیقات بیشتر ادامه داد.

از نکات دیگری که مورد توجه منتقدان است، می‌توان به عدم انتشار گزارش کامل و مستند کاوش‌های صورت گرفته اشاره کرد. همچنین این نکته نیز مشخص است که به جز رییس پژوهشکده باستان‌شناسای و معاونان سازمان میراث فرهنگی، باستان‌شناسان مستقل دیگری در مورد تمام شدن تحقیقات در این محوطه اظهار نظر نکرده اند. به خصوص آن که تعدادی از باستان‌شناسان عقیده دارند اعلام مجوز آبگیری بر عهده گروه‌های باستان‌شناسی نیست.

تاثیرات محیطی
سد سیوند به جز تاثیرات مخربی که بر آثار تاریخی بر جای می گذارد، محیط زیست را نیز دگرگون می‌سازد. نابودی چند هزار اصله درخت و از آن مهمتر احتمال خشک شدن دریاچه نیریز در استان فارس، از جمله تاثیرت زیست محیطی نامطلوب آن است.

تلاش ها و درخواست‌های مکرر نهادهای مردمی در خصوص آبگیری نکردن سد سیوند تاکنون پاسخ روشنی دریافت نکرده است و طبق اظهار نظر وزارت نیرو، زمان آبگیری سد نزدیک است. سدی که خسارتش بر تاریخ و محیط زیست شاید بیش از فواید آن باشد.

لینک های مرتبط:
عکس هایی از کارگاه شراب سازی و کوره های پخت سفال
عکس هایی از محیط و همچنین کاوش های باستان شناسی

--------------------------
مطلب پیشین: پیچیدگی‌های پرونده سیوند