روی تاریک ماه

بیگانه، کسی منتظر تو نیست

در شهر گم شده است، شاید، بیگانه. در شهر گم شده است، شاید، مردی که گریخته است از سرنوشت خویش، از خویش. از آنچه او را نام داده است. حتی از نام خویش نیز گریخته است. بیگانه، غریبه، چهره‌ای گم شده در شهری بزرگ، این داستانی آشنا برای جهان ماست. بیگانه در تهران، در استانبول، در نیویورک، در پاریس، در توکیو، در لندن... هر جا که شهری بزرگ و دنیایی مدرن است، غربت مثل هوا در شهر حضوری دائمی دارد.

شوخی

شاید اگر با جهان شوخی کنیم سارتر و کانت و دکارت در گورشان بلرزند، اما بگذار سید بارت جوان ما با اسباب بازی‌هایش زیر شیروانی بازی کند و جهان را به شوخی بگیرد. ما شوخی را آغاز می‌کنیم. «‌سید بارت» وقتی با آن اسباب بازی‌های زیر شیروانی و آن داستان‌های مالیخولیایی‌اش موسیقی راک را به هم ریخت، هنوز چندان فاصله‌ای از کودکی نگرفته بود. هنوز شوخی را می‌فهمید و می‌توانست ترانه‌ها و بازی های کودکی‌اش را به موسیقی تبدیل کند.

ما بی‌گناهان

می‌توانی تصور کنی در همه جای جهان ساختمان‌های بزرگ، با برج‌هایی که مردان مسلح در آن نشسته‌اند، با سیم‌های خاردار که زخمی شدن دست‌های فراری‌ها را تضمین می‌کنند، با درهایی فولادین، با قفل‌هایی محکم، با زندانبانانی که حرف نمی‌زنند و تنها از چشمی درهای فولادین به زندانی‌های مچاله شده در سلول نگاه می‌کنند، وجود دارد. زندان اوین، زندان گوانتانامو، زندان ابوغریب...‌ این‌ها نام‌های آشنای ماست. زندان جزو لاینفک زندگی بشر است. از صدها سال قبل بوده و تا صدها سال بعد نیز ممکن است باشد.

آسان بگیر، آسان می‌گذرد

بچه‌های دهه هفتاد چشم به سوی هند و نپال و تبت گرداندند و متوجه آرامشی شدند که یک میلیارد هندی را وا می‌داشت تا با رضایت همنشین طبیعت شوند و نرم‌تر از کنار جهان بگذرند؛ مرگ را دشوار ندانند و باور کنند انسان جزیی از طبیعت است. هیپی‌ها، به عنوان پدیده دهه هفتاد لباس‌های زیبای رنگی شرقی پوشیدند، موی را رها کردند تا هرچه می‌خواهد بشود، به سفر رفتند تا چون کولی‌ها به جای تغییر جهان، تکه‌ای زیبا از زمین را برای زیستن برگزینند و سفر را زندگی کردند و ساده ماندند و ساده ماندند.

ماجده، صدای بیروت

در کفرشیما به دنیا آمد؛ روز سیزدهم دسامبر ۱۹۵۶. او از آوازخوانان لبنانی است. هنوز ۲۰ ساله نشده بود که در دهه ۷۰ موسیقی را آغاز کرد. ماجده الرومی فرزند حلیم الرومی یکی از موسیقی‌دانان عرب است. خانه حلیم الرومی در کفرشیما از دهه ۷۰ مرکز اجتماع بسیاری از خوانندگان، موسیقی‌دانان، شاعران و نویسندگان لبنان بود.

پول، پول، پول

پول موضوع بسیاری از ترانه‌های دوران ماست. ترانه‌های جنبش عدالت‌خواهان مخالف هر نوع ثروت و ترانه‌های بچه‌های جوانی که می‌خواستند ثابت کنند پول همه چیز نیست. بچه‌هایی که می‌خواستند ثابت کنند همه خودشان را به پول نمی‌فروشند. آنها بزرگ شدند، ثروتمند شدند و به خاطر اختلافات مالی و پولی با همدیگر قهر کردند.

دنیای وحشی وحشی وحشی

دنیای مدرن وحشی است، در آن‌جا که چشمان تو را خیره می‌کند با برق‌های چرخان لامپ‌های زیرزمین پرهیجان و پر از صداهای سنگین و تو بلعیده می‌شوی به درون آن و دهان‌هایی باز می‌شود تا تو را ببلعند و بعد جای کبودی است که می‌ماند روی بازوها، پوست شکمت، ران‌هایت و صورتت و مرد چهارشانه خونسرد هر روز پول‌هایی را می‌شمارد و مشتری‌ها را راه می‌اندازد.

در گوشه‌های خیابان

مات شده‌ها، رانده‌شدگان جامعه مدرن‌اند. آدم‌هایی که در خانه‌های مدرن جان گرفته‌اند. باسن‌های‌‌شان اندازه صندلی سازمان‌های اداری جامعه نو نیست، دانشگاه‌های مدرن پاسخ کافی به سووالات بی‌پایان آن‌ها ندارد، دوست ندارند روزی هشت ساعت کار کنند، از کار کردن و از دستور شنیدن نفرت دارند، آن‌ها از همه روسا متنفرند، از خانواده بیزارند.

فرمانده چه گوارا

نامش ارنستو بود، ارنستو چه گوارا. با چشمانی عمیق و نافذ و نگاهی مقتدر، لبخندی بی اعتنا. بر پارچه سرخ نشست و پرچم شد تا برای همیشه فرمانده بماند. پرچمش تنها باقیمانده دنیای سرخی است که سال‌هاست نابود شده است. این بار می‌خواهم به ترانه‌هایی بپردازم که درباره چه گوارا ساخته شده است. ترانه‌سرایان بسیاری برای او ترانه سروده‌اند و ترانه‌خوانان بسیاری نامش را به آواز آورده‌اند.

این جنگ لعنتی را تمام کنید

ترانه‌سرایی در پنجاه سال گذشته جنگ را جدی گرفته است؛ همان‌طور که جنگ‌طلبان جنگ را جدی گرفته‌اند. باب مارلی، ترانه‌خوان موسیقی رگی که در جامائیکا به دنیا آمد و در همان‌جا صدای تازه‌ای از موسیقی را به گوش مردم رساند، از بسیاری ناکامی‌ها، بی‌عدالتی‌ها، فقر، نژادپرستی و تبعیض سخن گفته است.

دستت را از روی دهانم بردار

هنوز کسی «مرگ بر آزادی» نگفته است. شاید واژه آزادی آن‌چنان قدرت دارد که خواستن نابودی آن به کلمه نمی‌آید. ولتر گفته بود: «من حاضرم جانم را بدهم تا تو بتوانی حرفت را بزنی.» انقلاب برای آزادی در قرن هفدهم و هجدهم آغاز شد و در قرن نوزدهم معانی کاملا متفاوتی یافت. اما آزادی به معنای امروزی آن زمانی شکل گرفت که جنبش‌های مدنی در آمریکا و اروپا آغاز شد. رویای مارتین لوتر کینگ اگرچه به کابوس مرگش منتهی شد، اما جنبش آزادی را برای سیاهان به ارمغان آورد.

دموکراسی و شاید دموکراسی آمریکایی

دموکراسی یکی از افسانه های بزرگ عصر ماست. مثل یک غذای خوشمزه که گرسنه‌ها به آن نیازمندند، اما آن‌ها که ثروتمند هستند، آن‌را به زباله‌دانی می‌ریزند. اما از این میان نوعی از دموکراسی که با جنگ صادر می شود، بیش از همه در ترانه‌سرائی و موسیقی معترض جهان بیش از همه به شعر و موسیقی درآمده است. امروز می‌خواهم برایتان دو ترانه با مضمون دموکراسی معرفی کنم.

رؤیاپردازان

دنیا را ترانه‌سرایان و سرودخوانان زیبا می‌کنند و سیاستمداران به گند می‌کشند، گاهی سیاستمداری مانند ماندلا فرشته خو می‌شود و در کنار سرودخوانی مانند باب گلداف می‌ایستد و رؤیایی علیه گرسنگی را به واقعیت تبدیل می‌کند، اما واقعیت این است که رؤیاها همیشه وقتی به بخشنامه سیاستمداران تبدیل می‌شود، جز کابوس چیزی از آن‌ها نمی‌ماند.

می ۱۹۶۸، روزهای انقلاب و ترانه‌های جنبش چپ

۴۰ سال از جنبش می ۱۹۶۸ پاریس می‌گذرد، جنبشی که حضور چپ را در خیابان نشان داد؛ چپ‌هایی با عینک‌های ته‌استکانی، سبیل‌های پهن، پیراهن‌های روی شلوار، کفش‌های ساده و اراده‌های محکم. جنبش چپ در ایران نیز از دهه ۴۰ خورشیدی تبدیل به یک حرکت اجتماعی میان دانشجویان و جوانان شد. جنبش چپ در ایران، روزهای معصومیت‌ و تنهایی‌اش را در کوهستان‌ها به سرود کشاند. یکی از ترانه‌های مهم آن روزگاران، ترانه‌ای است با نام «آفتابکاران جنگل».

انقلاب در خیابان

صدای گلوله، صدای فریاد، صدای ترانه‌ای که از بلندگوها پخش می‌شود، این صدای انقلاب ایران است. صدایی که ممکن است عاشقش باشی یا از آن نفرت داشته باشی. صدایی که ممکن است رؤیای زیبای جوانی‌ات را به یادت بیاورد، یا صدایی که ممکن است کابوس روزهای تلخ را جلوی چشمانت بنشاند. این صدای انقلاب است.

مدرسه را به خیابان ببریم

اگر بخواهیم یک انترناسیونال برای جنبش دانشجویی و جنبش آزادی اندیشه پیدا کنیم، بی‌تردید قسمت دوم ترانه «خشتی دیگر در دیوار» پینک فلوید همین انترناسیونال جنبش دانشجویی است؛ ترانه‌ای که بی‌تردید بیشتر مخاطبان موسیقی جهان آن را شنیده‌اند و در تمام جهان آن را می‌شناسند. پس از این که محصلین در شهرهای کوچک آفریقای جنوبی از این ترانه به عنوان ترانه اعتراض‌آمیز استفاده کردند، پخش آن در آفریقای جنوبی ممنوع شد.

در می 68 در پاریس چه گذشت

در چهار قسمت اول از مجموعه برنامه‌های «روی تاریک ماه» می‌خواهم به جنبش می 1968، همراه با موسیقی و تصویر بپردازم. جنبش می 68 حاصل سه واقعه‌ی دهه‌ی شصت است، جنگ ویتنام، کشته شدن مارتین لوتر کینگ در جریان مبارزات مدنی مردم آمریکا و نیاز به آزادی که توسط بنیادهای کهنه و دولت‌های سنتی اروپایی نقض می‌شد. نسل جوان آزادی می‌خواست، جنگ نمی‌خواست و از نژاد پرستی خشمگین بود.