اصلاح پارگی رباط صلیبی در سگ، برای اولین‌بار

مینو صابری

در روزهای اخیر، دو عمل جراحی بی‌سابقه روی دو قلاده سگ برای اولین بار در ایران انجام شد. در این جراحی که توسط یک تیم هشت نفره به سرپرستی دکتر حمیدرضا فتاحیان انجام شد، درمان پارگی رباط صلیبی توسط مواد پلی استری صورت گرفت.

با سرپرست این تیم جراحی، دکتر حمیدرضا فتاحیان گفت‌ و گو کردم.

اگر ممکن است پیرامون عمل جراحی که به تازگی برای اولین بار در ایران روی دو قلاده سگ انجام دادید، توضیحاتی بفرمایید و این‌که تا پیش از این عمل از چه روشی برای درمان این بیماران استفاده می‌شده، وجه تمایز این دو درمان چیست؟

از حدود یک و نیم ماه قبل، دو قلاده سگ به کلینیک ارجاع داده شد که مشکلات راه رفتن داشتند و به شدت روی پایی که دچار عارضه شده بود، لنگش داشتند.

یک مورد، اوایل ماه آبان و دیگری نیز در ابتدای آذر‌ماه اتفاق افتاد. بعد از این‌که معاینات اولیه و رادیوگرافی و تصویربرداری‌های تشخیصی روی آن‌ها انجام شد، مشخص شد این دو قلاده سگ، از ناراحتی در‌رفتگی استخوان کشکک رنج می‌برند و متعاقب آن و در پی این بیماری، رباط صلیبی یا همان رباط ضربدری که اصطلاحاً لیگامنت فوتبالیست‌ها هم می‌گویند، به شدت پاره شده و این حیوانات قادر به تحمل وزن و راه رفتن روی این اندام نیستند و به شدت درد دارند.

از آن‌جایی که در دامپزشکی در دنیا تا به امروز که من مطلع هستم، هنوز پروتزی که مثل پروتز انسان قابل استفاده باشد، برای ترمیم ضایغات مفصلی استخوان در انتهای ران و ابتدای استخوان درشت‌نی که در واقع مفصل زانو است ساخته نشده، در ایران و سایر کشورها سعی به اصلاح رباط صلیبی یا بازسازی آن دارند.

یکی از راه‌هایی که در انسان انجام می‌شود، تقویت رباط صلیبی است که از طریق خود بافت‌های داخلی بدن، مثل ساختن فاسیای عضلات استفاده می‌شود و این رباط پاره شده یا تحت کشش تقویت می‌شود.

اما از آن‌جایی که این قلاده سگ‌های خانگی، وزن کم و استخوان‌های کوچکی دارند، فضای مفصلی آن‌ها اجازه‌ی اصلاح اولیه‌ی این پاره‌گی را به جراح نمی‌دهد.

به همین جهت با توجه به این‌که باید این ساختار را اصلاح کنیم تا این‌که این حیوان بتواند راه برود و به فعالیت خودش ادامه دهد از ترکیبات پلی‌استری با تکنیک خاصی که در استخوان درشت‌نی و استخوان ران، تونل ایجاد می‌شود و جای آن رباط صلیبی که پاره شده، مواد پلی استری قرار می‌گیرند و دقیقاً فعالیت همان رباط صلیبی را انجام می‌دهند.

بعد از عمل این حیوانات قادر خواهند بود با داشتن این نوع مواد پروتزهای پلی‌استری، همانند یک حیوان سالم به فعالیت خود ادامه دهند.

اگرچه شاید در سال‌های آینده پروتز کامل مفصل زانوی حیوانات هم ساخته شود کما این‌که تا سال ۲۰۰۱ الی ۲۰۰۲‌، در حیوانات پروتز مفصل رانی لگنی نداشتیم و در انسان مفصل رانی لگنی و پروتز مفصل زانو هم بود.

اما از همان سال، پروتز مفصل رانی، لگنی در دنیا، اروپا و آمریکا قابل استفاده است اما در واقع هنوز خبری از ساخت پروتزهای مفصل زانو در سگ به دست ما نرسیده و در منابع اشاره‌ای به آن نشده است.

به همین جهت ما از این تکنیک برای اولین بار در ایران با توجه به وزن بدن و مواد پلی‌استری که داشتیم، برای اصلاح رباط صلیبی در این حیواناتی که وزن آن‌ها بین چهار تا شش کیلو بودند، استفاده کردیم.

تا این این حیوانات بتوانند روی پاهای خودشان راه بروند و مشکلات آتی زندگی‌شان به حداقل برسد و به سلامتی خودشان تا حدود ۷۰ الی ۷۵ درصد برگردند.

دکتر حمیدرضا فتاحیان، سرپرست تیم جراحی / عکس‌ها: زمانه

آن جوابی که از این نوع جراحی می‌خواستید به چه شکل گرفته‌اید، آیا این حیوانات کاملاً قادر به راه رفتن هستند؟

معمولاً بین چهار تا هشت هفته به مراقبت‌های بعد از عمل نیاز است و این حیوانات باید در شرایط خاصی قرار بگیرند که از حداقل حرکت‌های فیزیکی برخوردار باشند، مطمئناً نمی‌توانیم ارزیابی کنیم آیا این حیوانات کاملاً خوب شده‌اند یا نه.

اما با توجه به شرایط عمل و بیمار و معایناتی که بعد از عمل کردیم و تصاویری که از رادیوگرافی تهیه شده، نشان می‌دهد همه چیز بسیار عالی تنظیم شده و هیچ مشکلی وجود ندارد.

انشاالله بعد از این‌که این بانداژها و آتل‌گذاری‌ها بعد از هفته‌ی چهارم الی ششم، بسته به شرایط بیمار، باز شدند مطمئناً قادر خواهند بود تا حدود سه چهارم فعالیت‌های طبیعی خودشان را پیدا کنند.

اگر مراقبت‌های بعد از عمل از طرف صاحب حیوان و همکاری خود حیوان، مراقبت‌های خوبی باشد، باعث می‌شود خیلی زیاد شاید ۸۵، ۹۰ درصد به حالت‌های ورزشی هم برسد.

در مورد انسان هم همین‌طور است و تا چند ماه بعد از جراحی رباط صلیبی، معمولاً افراد در حال استراحت هستند و یک‌سری تمرینات خاص، که لازمه‌ی این است که این مفصل به کارآیی خودش برسد، انجام می‌دهند.

فعلاً نمی‌توانیم خیلی قطعی بگوییم چقدر جواب می‌گیریم اما این امید هست که با توجه به شرایط بیمار و شرایط عمل و تصاویر رادیوگرافی که داشتیم تا ۷۵ درصد فعالیت‌های این حیوانات بازیافت شود.

آیا در کشورهای دیگر هم تا کنون این نوع جراحی روی حیوانات انجام شده است‌؟

کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، انگلستان، آلمان و فرانسه، در واقع کشورهای پیشرفته و شاید در آسیا، کشورهایی چون ژاپن، کره جنوبی این جراحی‌ها را انجام می‌دهند.

ما هنوز این پروتز را در مفصل زانوی حیوانات نداریم و به عنوان آخرین امید جراحان برای اصلاح مشکلات زانو در حیوانات، به خصوص حیوانات خانگی و در سگ‌های کوچک است.

این تکنیک مطمئناً برای اولین بار در ایران در همین آبان ماه و سپس در آذرماه انجام شده است. اگر چه چند مورد قبل از این‌هم جراحی‌هایی توسط خود من انجام شده که به عنوان کارهای پایه‌‌ای بود.

سه مورد از آن‌هایی که اشاره کردم، بوده است. می‌توانم بگویم همه‌ دارند روی پاهاشان راه می‌روند و هیچ مشکلی ندارند. منتهی شدت عوارضی که آن‌ها داشتند نسبت به این دو مورد اخیر بسیار کمتر بوده است.

تا قبل از آن‌که این‌گونه جراحی‌ها در ایران انجام شود، حیواناتی که از این عوارض مثل شکستگی‌های ستون مهره، یا مشکلاتی که در لگن این‌ها اتفاق می‌افتاد یا مشکلاتی که در زانو و عوارض آرتروزی داشتند رنج می‌بردند، باعث می‌شد، به روش انسانی و با داروهای بیهوشی با میزان خیلی بالا این حیوانات را راحت کنند.

این عواقبی داشت، چون صاحبان این حیوانات دوست داشتند که این‌ها را به عنوان موجودی که مونس و همدم‌شان هستند، کنار خودشان نگه دارند. چطور می‌شود که با شکستگی مهره کمر یا لگن، این خدمات وجود نداشته باشد و این حیوانات به این سادگی عمرشان را از دست بدهند.

به همین جهت، تمام تلاش مجموعه دامپزشکی، مخصوصاً دامپزشکی حیوانات خانگی و کلینیسین‌ها و متخصصان این رشته، چه در زمینه جراحی، تصویربرداری، داخلی، پاتولوژی، کنار همدیگر جمع شد و در مسیر درمان این حیوانات قرار گرفت تا بتواند این حیوانات را زنده نگاه دارد.

تا صاحبی که حیوانی را نگه داشته، اگر روزی حیوانش دچار این مشکل شد بگوید این خدمات در این‌جا وجود دارد و حیوان به زندگی خودش ادامه دهد.

شاید تا چند سال پیش، خیلی از این جراحی‌ها انجام نمی‌شد و عمر حیوانات به خاطر کوچک‌ترین اتفاقی که می‌افتاد، ناتمام می‌ماند.

شنیده‌ام برای اولین بار در ایران، ترمیم شکستگی ستون فقرات را روی حیوانی انجام داده‌اید، در این باره هم اگر ممکن است توضیح بفرمایید.

ستون فقرات هم مانند همان جراحی زانو در دامپزشکی در ایران، جراحی است که متعارف انجام نمی‌شده است. چه حیوانات نگهبان و چه حیوانات خانگی را که به خاطر تصادفات یا گلوله خوردن یا هر چیز دیگری دچار مشکلات ستون فقرات می‌شدند، معمولاً برای مدت محدود نگه می‌داشتند و حرکتی نمی‌کردند، اگر امیدی به درمان نبود حیوان را با شرایط انسانی راحت می‌کردند.

از آنجایی که صاحب حیوان نسبت به این حیوان عواطف دارد و این حیوان هم باید بتواند به زندگی خودش ادامه دهد، گناهی نکرده که به خاطر تصادفی که اتفاق افتاده بمیرد، به همین جهت تصمیم بر این شد آن چیزی را که در کشورهای پیشرفته روی اصلاح شکستگی ستون فقرات، انجام می‌شود، در ایران هم روی حیوانات، به خصوص حیوانات خانگی انجام دهیم.

به همین جهت، حدود چهار سال پیش تصمیم گرفتیم شکستگی‌های ستون مهره را اصلاح جراحی کنیم. به همین منظور، نه مورد شکستگی ستون مهره را با شیوه‌های مختلف جدیدی که در منابع اشاره شده و در ایران به‌هیچ‌وجه در دامپزشکی تا آن‌روز که ابتدای ۲۰۰۵ بود انجام نمی‌شد، انجام داده‌ایم.

این کارها را انجام می‌دهم و خوشبختانه از این تعداد جراحی‌ها نزدیک به هفتاد، هشتاد درصد این حیوانات به زندگی‌شان ادامه می‌دهند. می‌توانستیم بگوییم اگر این اتفاق نمی‌افتاد شاید این حیوانات الآن زنده نمانده بودند.

افرادی که حیوان‌شان دچار شکستگی یا آسیب‌یدگی ستون فقرات شده‌اند، پیش از این‌که حیوان را به کلینیک دامپزشکی برسانند باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

مراقبت‌های ویژه‌ی شکستگی ستون مهره، یا عوارض ستون مهره،دقیقاً در حیوانات هم مثل انسان است و هیچ فرقی نمی‌کند.

درست است که حیوانات نمی‌توانند همکاری کاملی با صاحب بیمار داشته باشند. بهترین کار این است که در لحظه‌ای که این اتفاق افتاد، بدون این‌که دست‌کاری زیاد یا چرخشی ایجاد شود، این‌ها را روی صفحات سفتی مثل الوار یا یک تکه فلز قرار دهند و با یک‌سری باند جلو و پشت دست و جلو و پشت پا را به صفحات سفت ببندند.

حیوان باید به پهلو خوابانده شود و حرکت شدید به آن ندهند و در اسرع وقت بدون آن‌که کار خاصی کنند، حیوان را به یک مرکز درمانی که امکانات تصویربرداری تشخیصی مثل رادیوگرافی دارد، برسانند.

ظاهر قضیه این‌طور است که شاید بیمار خیلی با صاحب بیمار همکاری نکند، چون به هر حال حیوان است و شاید حرف‌شنوی نداشته باشد، اما چاره‌ای جز این نیست، باید این حیوانات روی صفحه‌ای محدود شوند و شوند، حرکت شدید نکنند و با شرایط بدون حرکت به اولین کلینیک مراجعه کنند.