کامبیز درم‌بخش: هنوز جوان هستم

سمیه مؤمنی

کامبیز درم‌بخش امروز ۶۷ ساله می‌شود و در آستانه ۶۷ سالگی، او را در اختتامیه نمایشگاهی ملاقات کردیم که آثارش از فضایی بسیار شاد و روحیه‌ای جوان برخوردار بود.

آثار ارائه شده، در ابعاد بزرگ، بر روی بوم و با تکنیک اکریلیک اجرا شده‌اند. این بار دیگر با کاریکاتورهای او مواجه نیستیم. این‌ها تصویرسازی و نقاشی‌های اغراق‌آمیزی هستند که قرار است به زودی در قالب کتاب‌هایی هم ارائه شوند.

نمایشگاهی از کارهایی که پیش از این از شما دیده نشده است، برگزار کرده‌اید. پیش از آن‌که درباره خود کارها صحبت کنیم، چیزی که توجه آدم را خیلی جلب می‌کند، اسم کارهاست. عنوان‌هایی که واقعاً جالب هستند. مثل ملوس خانم، خانواده خوشبخت که خانواده‌ای از گربه‌ها را نشان می‌دهد، گوگوری مگوری، دوران خوش مجردی و ...

در واقع این طرح‌ها زمانی که برای نمایشگاه آماده شدند، هیچ کدام عنوانی نداشتند. شب اول با آویزان کردنشان به دیوار، فکر کردم بهتر است کاری کنم که آدم‌هایی که به این‌جا می‌آیند، چیز بیشتری با خودشان بیرند.

البته تا کنون دو کتاب از این نوع طرح‌ها منتشر شده است که در آن‌ها نوعی از این طنز به شکلی کوتاه زیر طرح‌ها نوشته و خیلی مورد استقبال واقع شده است. فکر کردم این طرح‌ها هم اگر نوشته‌ای داشته باشند، بد نیست.

هم اسم‌ها و هم خود طراحی‌ها فضای بسیار شادی دارند.

بله، برای این‌که می‌خواستم مردم را تا حدی شاد کنم. ما در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که اوضاع دنیا زیاد خوب نیست. تلویزیون را که روشن می‌کنیم، همه جا جنگ و دعواست. انفجار، جنگ، کشتار و انواع و اقسام بدی‌هایی که بر روح انسان اثر می‌گذارد او را مأیوس کرده است. کشتار‌ها و جنایاتی که در عراق، افغانستان، پاکستان، فلسطین و لبنان می‌بینیم آن قدر عادی شده که مردم به راحتی از آن می‌گذرند. یعنی مصیبت‌هایی هستند که برای مردم عادی شده است. این خیلی بد است.

تصمیم گرفتم به عنوان هنرمند لحظه‌ای مردم را شاد کنم. انگار که مرحمی باشم به زخمی. مردم آن قدر زیر بمباران خبری وحشتناک قرار دارند، که به یک لحظه لبخند و خوشی احتیاج دارند. این چیزی است که در طول نمایشگاه متوجه شده‌ام.

هر کس این‌جا می‌آید، می‌گوید با دیدن این طرح‌ها شاد شده‌ایم و روحیه تازه‌ای گرفته‌ایم. این مرا خیلی خوشحال می‌کند. هنرمند دوست دارد روی مردم اثر بگذارد و برای لحظه‌ای هم که شده آن‌ها را شاد کند. این نمایشگاه در واقع بخش ناشناخته‌ای از کارهای من است.

این کارها را مخصوص این نمایشگاه طراحی کرده‌اید؟

نه! این‌ها حدود ۶۰۰۰ طرح هستند که از سال ۱۹۹۲ شروع به جمع‌آوری‌شان کردم. در واقع اتودهایی هستند که خیلی سریع و در فاصله یک دقیقه تا حداکثر پنج دقیقه کشیده می‌شوند. از هر ۱۰۰ طرحی که به این شکل می‌کشم، ۱۰ تایش خوب می‌شود که کنار می‌گذارم؛ که به تدریج مجموعه جالبی شده است.

اصل این طرح‌ها، آلبوم‌های گوناگونی دارد و خیلی قوی‌تر از چیزی است که در این نمایشگاه عرضه شده است؛ چون اکثر این‌ها با خودنویس یا مداد رنگی کشیده شده و وقتی با قلم‌مو دوباره‌سازی می‌شوند، آن حالت اصلی را نشان نمی‌دهد. البته این مجموعه‌ها به تدریج به صورت کتاب منتشر خواهند شد.

مردم هیچ کدام از این‌ها را نمی‌شناختند. خود من هم زمانی این‌ها را دور می‌انداختم. برای پیدا کردن سوژه می‌نشستم این‌ها را خط خطی می‌کردم تا سوژه اصلی به ذهنم بیاید. چون می‌دیدم این‌ها سوژه‌ای ندارند، آن‌ها را دور می‌ریختم.

یک روز در نمایشگاهی در آلمان دیدم که هنرمندی همه این طرح‌هایی را که مشابهش را من هم می‌کشیدم و دور می‌انداختم، نمایش داده است و با قیمت‌های خیلی بالایی می‌فروشد. از آن به بعد تصمیم گرفتم این‌ها را جمع‌آوری کنم.

الان باید تعداد زیادی از این طرح را داشته باشید.

بله؛ حالا مجموعه بسیار زیبایی شده است. اما چون جایی برای نمایششان ندارم، سال‌هاست که در کشوهایم انبار شده و هم‌چنان انبار است؛ روز به روز هم به تعدادشان اضافه می‌شود. تصمیم گرفتم تعدادی از این‌ها را در ابعاد بزرگ‌تر به نمایش بگذارم.

این کارها دسته‌بندی‌های مختلفی دارند. مثلاً سری انسان‌ها، دلقک‌ها، حیوانات، گل و گیاه و ... یک کتاب هست به نام «باغچه‌های کاغذی» که فقط مجموعه‌ای از گل و گیاه و درخت است. این موضوعات برای کاریکاتور کمی غریب است.

مجموعه‌های دیگرم شامل انواع و اقسام حیوانات است. مثلاً یک سری فقط گربه است یا جغد یا پروانه یا کرم خاکی. در واقع کاراکترهای خاصی هستند که اگر هم قرار باشد در کتابی چاپ شوند، هر مجموعه به صورت جداگانه در خواهد آمد. باید ناشرش را پیدا کنم؛ که البته ناشرانی هم برای چاپ این کتاب‌ها پیشنهاداتی داده‌اند.

نمایشگاه‌های دیگری هم از این مجموعه کارهایتان برگزار خواهید کرد؟

بله؛ این شروع یک کار جدید است. تصمیم گرفته‌ام تا جایی که امکانش هست و توانایی‌اش را دارم، این را ادامه بدهم. نمایشگاه‌هایی در ایران و در خارج از کشور از این دست کارهایم برگزار خواهم کرد. من توانایی این را دارم که هم‌چنان نمایشگاه بگذارم؛ اما به برنامه‌ریزی هم نیاز دارد و این اصلاً جالب نیست که من هر ماه، یک بار نمایشگاه بگذارم.

در آینده‌ای نزدیک ابعاد این کارها بزرگ‌تر و پرکارتر می‌شود. از دبی چند گالری با من تماس گرفته‌اند و کارهایی می‌خواهند. به هر حال از نظر مالی هم برای من بهتر است.

متأسفانه الان فضایی وجود دارد که کاریکاتوریست‌ها جایی برای عرضه کارهایشان ندارد. اگر هم مطبوعات کارهایی را بخواهند، قیمت‌هایی که می‌پردازند، آن قدر کم است که در شأن یک کاریکاتوریست نیست.

این مشکلی برای کارتونیست‌های ایرانی است. مخصوصاً کارتونیست‌های جوانی که بعد از انقلاب به دنیا آمده‌اند، آن‌ها الان نمی‌دانند کارهایشان را کجا به نمایش بگذرند.

راه حل این است که دولت و شهرداری‌ها، که در تمام دنیا این کار را می‌کنند، این کارها را جمع‌آوری کنند. چون در میان کار جوان‌ها آثار خیلی خوبی هم پیدا می‌شود. غیر از آن، کاریکاتور، خود، یک تاریخ‌نگاری است. یعنی مصورکننده حوادثی است که در یک برهه زمانی اتفاق می‌افتد و از این نظر می‌تواند خیلی مهم باشد.

کارهایی که سوای برگزار کردن نمایشگاه در حال انجامشان هستید، چیست؟ فکر می‌کنم از چند سال پیش ساخت انیمیشن‌هایی را آغاز کرده باشید.

کارهای مختلفی می‌کنم. جدیدترین کارم، همان طور که گفتید، این است که با پسرم شروع به فیلم انیمیشن درست کردن کرده‌ایم. ۱۰ تا فیلم ساخته‌ایم که هشت تایش را به کانون سینمای تجربی داده‌ایم و سری جدیدی را شروع کرده‌ایم.

هر کسی این انیمیشن‌ها را می‌بیند، می‌گوید در یک سطح خیلی خوب و بین المللی است. یکی از کارهایی است که شروع کرده و داریم ادامه می‌دهیم.

چاپ کتاب هم کار دیگری است که سخت مشغول انجام دادنش هستم. هشت کتاب دیگر از مجموعه کارهایی که گفتم در حال انتشار است. دو کتاب از این مجموعه هم پیش از این چاپ شده که الان نایاب شده‌اند. تعداد کتاب‌هایی که تا به حال چاپ کرده‌ام، به ۲۵ کتاب می‌رسد. دنبال ناشری هستم که این‌ها تجدید چاپ شوند.

درباره انیمیشن‌هایتان بیشتر بگویید.

انیمیشن‌هایی که ما ساخته‌ایم و در حال ساخت سری‌های دیگر آن هستیم، شبیه به انیمیشن‌های دیگر نیست که همه در حال کشتن هم‌دیگر باشند. شاعرانه، لطیف، طنزآمیز و در عین حال هنری هستند و فریم به فریم روی آن دقت و کار شده است که یک کار تمیز و به اصطلاح خارجی‌ها «آرت ورک» از آب در بیاید.

می‌خواهیم کاملاً با چیزهایی که می‌بینیم متفاوت باشد. از نظر سوژه و فکر هم قوی هستند؛ چون پشتوانه ۵۲ سال کاری که من کرده‌ام، این است که از نظر سوژه و ایده و فکر، همیشه بهترین‌ها را انتخاب کنیم. سوژه‌هایی را که دست‌مالی نشده و غیر معمول است، انتخاب کرده‌ایم.

فعلاً که سری اول را در ایران فروختیم که من خیلی هم خوشحالم. چون آن‌ها - مرکز سینمای تجربی - به دنبال فروش آن به کشورهای دیگر هم هستند. آن‌ها آدرس‌ها را دارند و دستشان بازتر است. اگر من قرار باشد دنبال این کار بروم، از کار اصلی‌ام که خلق این آثار است، باز می‌مانم. بنابراین این جوری بهتر است و راحت‌تر هم به دست مردم می‌رسد.

انیمیشن‌ها در واقع اپیزود‌های کوتاهی هستند. مثلاً در سری اول که نامش «لبخند‌ها»ست، هشت اپیزود طنزآمیز است. ارتباط این هشت اپیزود تنها در کوتاه، طنزآمیز و شاعرانه بودنشان است. در عین حال به عنوان یک فیلم عرضه می‌شوند.

خیلی‌ها معتقدند کاریکاتوریست‌ها در هر سنی هم که باشند، جوان هستند. فکر می‌کنم نمایشگاه شما یک جور اثبات این گفته باشد.

من روح قلب و فکرم جوان است. الان احساس یک جوان ۱۸ ساله را دارم. البته فکر و ایده‌ام به یک مرحله بلوغ هنری رسیده است. دلیل این‌که این کارها موفق هستند این است که کارم را دوست دارم. به عنوان یک شغل نگاهش نمی‌کنم و دوست داشتن آن است که آدم را غرق می‌کند. با آن زندگی می‌کنم و رشد کرده‌ام.

نهم خرداد، روز تولد شماست. برای این روز چه هدیه‌ای دوست دارید بگیرید؟

توجه مردم به کارهایم هدیه بسیار خوبی است. همین که کارهایم را دنبال می‌کنند، برایم تشویق بزرگی است. در شب افتتاحیه، این‌جا آن قدر شلوغ بود که اشک در چشم‌هایم جمع شد. من ۲۲ سال ایران نبوده‌ام و بسیاری از نسل جوان مرا نمی‌شناسد؛ ولی باور کنید ۹۰ درصد بازدیدکننده‌ها جوان‌ها هستند. این به من نیرو می‌دهد و هم مرا جوان می‌کند، هم کارم را.