استقبال از ننه دلاور آلمانی

در هفتمین روز از بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، در بخش مسابقه بین‌الملل، نمایش‌نامه‌ی «مادر کوراژ و فرزندانش» که در ایران آن را به نام «ننه دلاور» می‌شناسیم، از هفدهم تا بیست و هفتم بهمن سال به مدت 205 دقیقه در تالار وحدت به روی صحنه رفت. کارگردانی نمایشنامه‌ی «ننه دلاور» که اثری ضد جنگ و معروف و مهم از برتولت برشت است به عهده‌ی کلاوس پایمن، مدیر تئاتر «برلینر آنسامبل» و کارگردان مشهور آلمانی بود.

به گزارش برنامه‌ی تلویزیونی «کولتورتسایت» که از اتریش پخش می‌شود، بیشتر تماشاگران آلمانی بلد نبودند. هشتم فوریه تظاهراتی از طرف مخالفان شرکت برلینر آنسامبل در مقابل تالار تئاتر در برلین برگزار شد. روزنامه‌ی دی‌ولت در شماره‌ی روز چهارشنبه گزارشی از اجرای نمایش یادشده در تهران منتشر کرده که ترجمه‌ی آن را می‌خوانید.

تماشاگران ایرانی بیرون از سالن تئاتر

ایرانی‌ها «مادر کوراژ» را جشن می‌گیرند

هنرپیشه‌های برلینر آنسامبل غروب پنج‌شنبه در تهران روی صحنه رفتند. در مخالفت با رفتن این گروه به ایران قبلا اعتراضات سختی شده بود. کلاوس پایمن و هنرپیشه‌هایش پیش از این‌که بتواند در ایران روی صحنه برود، باید متحمل دردسرهایی می‌شدند.

برتولت برشت در ایران یکی از محبوب‌ترین نویسندگان آلمانی است. تقریبا تمام نمایش‌نامه‌هایش، به نظر اهل فن، با کیفیتی بسیار خوب به فارسی ترجمه شده‌اند. کارگردان و مدیر برلینر آنسامبل کلاوس پایمن نه تنها در محافل تئاتری ایران بلکه بین دانشگاهی‌ها هم از احترام فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

غروب پنج‌شنبه در تهران، پس از اجرای اول نمایش‌نامه‌ی «مادر کوراژ و فرزندان‌اش» به کارگردانی پایمن که بلیط‌اش از مدت‌ها پیش تمام شده و بسیار مورد توجه قرار گرفته بود، مردم دقایق زیادی برای برلینر آنسامبل کف زدند. این دومین نمایش برلینر آنسامبل است که به دعوت مرکز هنرهای نمایشی ایران در جشنواره اجرا می‌کند. در ژانویه‌ی 2002 پایمن با نمایش «ریچارد دوم» مهمان جشنواره بود.

محسن حسینی کارگردان تئاتر بعد از نمایش گفت: «دیدن برشت و پایمن به‌طور زنده در تهران البته رویدادی مهم برای همه ما بود.» اجرای این نمایش‌نامه در سال 2005 که در آلمان هم مورد استقبال قرار گرفته بود، کارمن مایا آنتونی را در نقش «مادر کوراژ» محور قرار داده بود. او نقش زنی را بازی می‌کند که در محیطی خصمانه برای بقا مبارزه می‌کند و در حین مبارزه از مرزهای انسان‌دوستی عبورمی‌کند. معلوم است که حسین دانشجوی تئاتر هم تحت تاثیرقرار گرفته: «مشکل فقط این است که ما بعد از دیدن چنین نمایشی نیاز به زمان زیادی داریم تا دوباره به سطح تئاترهای اینجا عادت کنیم.»

عکس‌العمل پایمن در برابر شوق تهرانی‌ها این بود: «افتخار می‌کنیم.» و این در حالی است که نمایش‌اش از هرلحاظ مورد مناقشه بود. ایرانی‌های تبعیدی او را متهم ‌کردند که با به صحنه بردن نمایش از رژیم حاکم محمود احمدی‌نژاد حمایت می‌کند. پایمن برعکس تاکید داشت: «هنر به زبان دیگری حرف می‌زند و قادر است پنجره‌های کوچکی باز کند. علاوه براین من که نمی‌خواهم برای احمدی‌نژاد یا وزیر فرهنگ بازی کنم، بلکه برای دوستداران تئاتر ایران بازی می‌کنم.» و به این ترتیب پس از اولین شب نمایش، آنسامبل و تماشاگران با هم اجرای موفق نمایش را جشن گرفتند.

کنترل متن، گذاشتن اجباری کلاه و وسایل بد صحنه کار را مشکل می‌کرد. پایمن و همکارانش برای این‌که امکان اجرای نمایش را فراهم کنند، ناچار بودند دردسرهایی را به جان بخرند. قبل از اجرای اول کمیته‌ای از وزارت فرهنگ نمایش را با دقت کامل مورد بررسی قرار دادند. کنترل بیش از اندازه‌ی متن و آن‌طور که پایمن می‌گوید: «شلختگی شرقی» باعث ایجاد تنش بین دو طرف شد.

علاوه براین بحث‌هایی تمام نشدنی در مورد حجاب درگرفت که هنرپیشه‌های زن براساس مقرارت ادارات مذهبی ایران ناچار از رعایت آن در طول اجرا بودند. سرانجام روی کلاه توافق کردند، گرچه هنرپیشه‌ی اصلی، کارمان ماریا آنتونی چندین بار کلاه‌اش را برداشت. همچنین یک هفت‌تیر با فشنگ‌های مشقی که متعلق به وسایل صحنه‌ی آنسامبل بود از طرف ماموران امنیتی احمدی‌نژاد که در روز یکشنبه در همان محل در مراسم تحویل جوایزی شرکت داشت، مصادره شد. اما هفت تیر یدکی که از طرف ایرانی‌ها در اختیار گروه قرار گرفت، کار نمی‌کرد و تا کمی قبل از اجرا موجب نگرانی شده بود.

پایمن اوضاع را «قرون وسطای جدید» خواند و گفت: «احساس می‌کردم مسخره‌ام کرده‌اند. حتا فکر کردم که برگردیم.» یکی از کارمندان فرهنگ که نمی‌خواست اسم‌اش افشا بشود، از پیش آمدن چنین مواردی اظهار تاسف کرد: «واقعا متاسفیم. اما دوستان آلمانی ما نباید انتظار شرایط آلمان را در این‌جا داشته باشند و به همین خاطر هم نباید از کوره در بروند.»

برلینر آنسامبل در اعلامیه‌ای در این مورد اعلام کرد: «چه بسا اجرای این نمایش اتفاقا به خاطر همین آزار واذیت‌ها درست و مهم بوده است. هنر همواره پنجره‌های در حال کوچک‌تر شدنی را باز نگه می‌دارد که در دیوارهایی که امروزه باردیگر دست به تقسیم جهان زده‌اند، تعبیه شده است. تشنگی مردم برای روبرو شدن با دنیای دیگر بی‌نهایت زیاد است.» برلینر آنسامبل هم‌چنین از «نقایص گوناگون» و «محدودیت‌های تشدید‌شده توسط ماموران امنیتی و پلیس ارشاد» انتقاد کرد.

برنامه‌های هنرمندان آلمانی و اروپایی در ایران قرار است پلی فرهنگی بین حکومت الهی و غرب بزند. چنین ابتکارتی در جهت گفتگوی بین فرهنگ‌ها و ارتباطات بین مسلمان‌ها و غیرمسلمان‌ها، تحت ریاست جمهوری محمد خاتمی اصلاح‌طلب حمایت می‌شد. جانشین‌اش رییس جمهور احمدی‌نژاد فرامحافظه‌کار که مناقشات سیاست اتمی و شعارهای ضدیهودی‌اش در دو سال و نیم گذشته در سراسر جهان باعث اعتراضات شد، نیز همین هدف را دنبال می‌کند.

برای دوستداران تئاتر خوب اما این‌ مهم نبود که پل فرهنگی ساخته می‌شود یا نه. لیلا مشایخی، هنرپیشه‌ی سی و چهار ساله می‌گوید: «برای ما کاملا علی‌السویه است که دو کشور از نظر سیاسی یا فرهنگی چه می‌خواهند. ما می‌خواهیم تئاتر خوب ببینیم و خیلی ساده خوشحالیم که چنین آنسامبل عالی در تهران اجرا دارد و ما پس از نزدیک به نُه سال دوباره می‌توانیم یکی از نمایش‌نامه‌های برشت را در تئاتر خودمان ببینیم.»