«رمضان ۳۰ شب مهمان من است»

احمد اقبال

رمضانی‌خوانی، از سنت‌های قدیمی مردم افغانستان، به ویژه اهالی غرب این کشور و شهر هرات است.

این رسم که در ۳۰ سال گذشته و در اثر جنگهای درازمدت، همانند بسیاری از رسوم باستانی و فرهنگی افغانها، به فراموشی سپرده شده بود، در این اواخر، بار دیگر در حال جان گرفتن و احیا شدن است.

عده‌ای از جوانان و نوجوانان، شب هنگام بعد از این که مردم از نماز جماعت شبانه ماه رمضان (تراویح) به خانه‌هایشان بازگشتند، به کوچه و برزن می‌روند و با صدای بلند، ابیات نسبتاً موزونی را به صورت دسته‌جمعی، پشت در خانه همسایه‌ها تکرار می‌کنند تا شاید دست سخاوتمندی، نیم‌کاسه‌ای میوه خشک و آجیل، چند دانه خرمای تازه یا دیگر خوردنی‌های مخصوص رمضان، و شاید هم مقداری پول، به دامان آن‌ها بریزد.


شعرگونه‌ای که جوانان تکرار می‌کنند، شامل جملاتی در وصف ماه رمضان و تلاشی برای ترغیب صاحب خانه، به دادن پول، شیرینی یا میوه است.

بخشی از این شعر، این گونه است:

رمضان ۳۰ شب مهمان من است
رمضان قوت ایمان من است

رمضان ۳۰ شب یاری می‌کند
کیسه‌های (جیب‌های) پر را خالی می‌کند

رمضان یا رب، یا رب رمضان
السلام علیک، ماه رمضان

این سرای از کیست، رازینه (پله) داره
زیر رازینه، خزینه داره

رمضان یا رب، یا رب رمضان
السلام علیک، ماه رمضان

الا ای بی‌بی گم‌گم (سرو صدا) می‌کنی
طبق‌چینی گندم می‌کنی

رمضان یا رب، یا رب رمضان
السلام علیک، ماه رمضان

رمضان گفتیم تا مانده شدیم
زیر سابات (ساختمان) شما پوده شدیم

حاجی صاحب، سر خود به در کنید (سرتان را بیرون بیاورید)
صدی‌های سرخ را سر به سر کنید

رمضان یا رب، یا رب رمضان
السلام علیک، ماه رمضان

اگر بخت با جوانان رمضانی‌خوان یاری کند، ممکن است از جنس همان «صدی‌های سرخ» که طلب کرده بودند، نصیبشان شود و یا مقداری از آجیل و میوه خشک سفره‌های افطار و سحر به دست بیاورند و با خود قسمت کنند.

گاهی هم صاحب خانه، ممکن است از پشت بام یا سر دیوار، سطل آبی بر سر و صورت رمضانی‌خوان‌ها که آرامش او را بر هم زده‌اند، بپاشد که البته آن را هم با نیت «آب، روشنایی است» به فال نیک می‌گیرند.


رمضانی‌خوان‌ها، در ۳۰ شب ماه رمضان، به ویژه در نیمه دوم آن، هر شب تا پاسی از شب به این کار ادامه می‌دهند و هر دفعه، به یک محله دیگر می‌روند. رسم رمضانی‌خوانی جوانان افغان، از جهاتی، شبیه به سنت قاشق‌زنی ایرانیان در شب چهارشنبه‌سوری است.

در دوران جنگ، در فاصله نماز خفتن (عشا) تا نماز صبح، مقررات منع رفت و آمد شبانه در شهرها و روستاهای افغانستان اعمال می‌شد و این مقررات، در ماه رمضان هم ادامه داشت. به همین سبب، کسی جرأت خروج شبانه از خانه، حتی به قصد کار ضروری مانند رفتن به بیمارستان را هم نداشت؛ چه رسد به رمضانی‌خوانی و سر و صدا کردن و پول یا میوه گرفتن.

نزدیک به شش سال پس از سقوط طالبان، هنوز هم در مناطقی از افغانستان، به ویژه جنوب و شرق کشور، سایه جنگ و ناامنی بر زندگی مردم سنگینی می‌کند. اما در شهرهایی مانند هرات که امن‌تر و آرام‌تر است و کم‌تر از جنگ‌های سه دهه گذشته آسیب دیده، رسم و رواج‌های دوران آرامش پیش از جنگ، کم‌کم در حال بازگشت به فرهنگ مردم است.

رمضانی‌خوانی هم یکی از این رسم‌هاست که اگر ساکن شهر هرات باشید، در شب‌های ماه رمضان، می‌توانید صدای جوانان و نوجوانان رمضانی‌خوان را از دور و نزدیک بشنوید.