تهران؛ یک قدم تا فاجعه

ایرج ادیب‌زاده، پاریس

برای شنیدن گزارش سمینار پاریس در مورد «طرح جامع شهری تهران ۱۲ میلیونی» اینجا را کلیک کنید.

تهران به کجا می‌رود؟ شهر اسب‌های آهنی، گورستان اتومبیل‌های از نفس‌افتاده، شهری که آمار خودروهایش برابر است با آمار نیمی از جمعیت آن، بیش از سه میلیون خودرو و بیش از سه میلیون موتور سیکلت، برای شهری که ظرفیت کمتر از یک میلیون وسیله‌ی نقلیه را دارد.
تهران روز به روز گسترده‌تر و بی‌قواره‌تر می‌شود و جمعیت آن به شکل خفقان‌آوری افزایش می‌یابد. آمارهای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد هر سال بیش از چهارده هزار نفر، به علت آلودگی هوای تهران، جان خود را از دست می‌دهند. در روزهای آلوده میزان حمله‌های قلبی و تنفسی در تهران، تا سی درصد افزایش می‌یابد. همه‌ی این‌ها باعث شده‌اند پایتخت ایران به بن‌بست برسد.

در این میان، گروهی از کارشناسان دانشگاهی در تهران با یاری چند کارشناس مرکز مطالعات علمی فرانسه (C N R S) طرحی ارائه کرده‌اند به نام «طرح جامع شهری تهران ۱۲ میلیونی» با هدف گسترش تهران بر اساس قوانین بین‌المللی. اما مشکلات سیاسی فرهنگی کنونی ایران، این طرح را نیز بعد از یک سال به بن‌بست کشانده است. در پاریس، گروهی از کارشناسان ایرانی و فرانسوی، از جمله دوازده آرشیتکت و شهرساز ایرانی مقیم این شهر، در سمیناری به بررسی این طرح پرداختند.

نخستین طرح جامع شهری تهران در سال ۱۹۶۶ برابر با ۱۳۴۷ توسط مهندس عبدالعزیز فرمانفرماییان و ویکتور گروئن، بر اساس الگوهای شهری سی تا چهل سال گذشته و برای پنج و نیم میلیون جمعیت تهیه شده بود. اما اکنون با گذشت بیش از چهل سال، تهران آنچنان گسترش یافته (و جمعیت آن از مرز ده میلیون نفر نیز گذشته) که به نفس‌تنگی دچار شده است. آلودگی ناشی از سوخت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها باعث شده به‌ویژه در روزهای آلوده، شهروندان بسیاری با مدل‌های مختلف ماسک‌های سفید یا رنگی در خیابان‌ها ظاهر شوند.

پروفسور برنارد هورکاد، کارشناس مرکز مطالعات علمی فرانسه، از تهیه‌ی طرحی تازه با همکاری دکتر حبیبی، رییس دانشکده‌ی هنرهای زیبا و معماری دانشگاه، و خانم امیرابراهیمی، که حالا به دانشگاه UCLA آمریکا پیوسته، سخن می‌گوید، و خاطرنشان می‌سازد این طرح با وجود این‌که به شهردار تهران، محمدباقر قالیباف، ارائه شده اما مشکلات مختلف آن را متوقف ساخته است.

در گزارشی از سمینار پاریس، حرف‌های عبدالحمید اشراق، آرشیتکت و برگزارکننده‌ی این سمینار، و نیز نظر چند آرشیتکت و شهرساز ایرانی مقیم پاریس، که از عملی شدن این طرح در اوضاع کنونی اظهار نومیدی کرده‌اند، آمده است.

حرف آخر این‌که اگر وضعیت شهرسازی تهران بر اساس قوانین شهرسازی امروز در جهان دگرگون نشود و فکری به حال مهاجرت روزافزون و آلودگی هوای آن نشود، این ابرشهر چندمیلیونی ایران یک قدم بیشتر با فاجعه فاصله نخواهد داشت. به نوشته‌ی روزنامه‌ی ایران: «عمر تهرانی‌ها پنج سال کوتاه‌تر شده. برابر آمار پزشکی قانونی تهران هر ۹ دقیقه یک تهرانی جان خود را در حوادث رانندگی از دست می‌دهد. بانک جهانی هم آمار داده که دولت ایران تنها در سال ۲۰۰۶ متحمل ۸ میلیارد دلارخسارت بابت آلودگی هوا شده است».