تغییر «ریال» برای فرار از كابوس

شراگیم علیپور

سالهاست نرخ تورم دو رقمی در اقتصاد ایران، "ریال" را به كتاب‌‌های درسی كلاس اول دبستان تبعید كرده است. کلاس‌اولی‌هایی که در همان سال نخست یاد می‌گیرند خریدهای محدود خود را از بوفه مدرسه با "تومان" انجام ‌دهند.

اما با وجود این‌که مردم٬ واحد پولی رسمی کشور را فراموش کرده‌اند٬ طرح تغییر واحد پولی از «ریال» به «تومان» بیش ازآن‌چه تصور می‌رود با حساسیت روبه‌رو است. گویی به رغم آنكه ریال ضعیف قادر به نقش‌آفرینی در اقتصاد ایران نیست، اما با این حال تغییر آن برای مدیران دولتی اقتصادی ایران سندی است كه ناتوانی آنها در مهار تورم روزافزون را به رخ می‌كشد و از این بابت بعید است هیاهوی به‌پاشده در مجلس برای تهیه طرحی كه واحد پولی ایران را تغییر می‌دهد، به جایی برسد.

از جایگزینی تومان تا حذف ۳ صفر از ریال

این طرح كه برای نخستین بار پس از انقلاب در شهریور ماه سال ۸۴ از سوی تعدادی از نمایندگان مجلس و كارشناسان پولی و بانكی مطرح شد با مخالفت ابراهیم‌شیبانی، رییس بانك مركزی ایران مواجه شد كه آن را اقدامی بی‌دلیل می‌خواند. اما اكنون و بعد از گذشت یك‌سال و نیم از جریان آن٬ مجددا برخی از نمایندگان مجلس به دنبال طرح این مساله در مجلس هستند.

جلال جلیلیان مدیر اداره چاپ و نشر اسکناس بانک مرکزی اسکناس پنج هزارتومانی را نشان می‌دهد- عکس: AFP

اما این بار طرح نمایندگان٬ جایگزینی تومان را به جای ریال برای سهولت مراودات تجاری و داد و ستدهای اقتصادی دنبال نمی‌كند. این‌بار طرح نمایندگان با توجیهی اقتصادی، بیانگر اتفاقات شگرفی است كه در یك‌سال ‌و نیم گذشته در اقتصاد ایران روی داده‌ است.
به جریان افتادن این طرح با هدف حذف سه صفر از مقابل اسكناس‌های در دست مردم در ایران، بیش از آن چیزی است كه یك‌سال ونیم قبل زمزمه‌هایی از آن به گوش می‌رسید.

شنیده‌شدن زمزمه‌های روشن‌تری ازتدوین طرح جدید نمایندگان، این پرسش‌ها را پررنگ می سازد كه به فاصله یك‌سال ونیم چه اتفاقی افتاده‌است كه نیازمند تغییری در چنین سطحی و با این ابعاد در اقتصاد ایران باشد؟ آیا در طول این مدت شرایط مالی و پولی و حتی سیاست‌های پولی و مالی در ایران به حدی تغییر كرده است كه تغییر واحد پولی كشور را ضروری می‌سازد؟

تا پیش از ورود نمایندگان مطرح اقتصادی مجلس ایران همچون احمد توكلی و محمد خوش چهره به این موضوع می‌شد به سادگی از كنار این طرح گذركرد، اما با اعلام این خبر كه قرار است سرشناسان اقتصادی پارلمان ایران در نشستی به بررسی این طرح بپردازند٬ تحولاتی به ذهن یادآورمی‌شود كه در سالهای قبل و درست زمانی كه تورم وحشتناكی بر اقتصاد تركیه حاكم بود، مدیران اقتصادی این كشور را به این جمع‌بندی رساند تا از شش صفر اسكناس‌های لیرهای ترك صرف‌نظر كنند و اسكناس‌های جدیدی را در اقتصاد این كشور به جریان بیاندازند.

چیزی شبیه به تركیه

به عقیده برخی کارشناسان مسایل اقتصادی کشور، تغییر واحد پولی کشور بر نرخ تورم و مبادلات بین‌المللی و داخلی تاثیرگذار بوده و استفاده از تجربیات کشورهای موفق در این زمینه نظیر ترکیه از جمله مباحثی است که توسط آنها مطرح می‌شود. البته دراین بین برخی از کارشناسان نیز تاثیرگذاری این اقدام بر نرخ تورم را کوتاه مدت ارزیابی می‌کنند و عده‌ای نیز معتقدند هنوز زمان برای تغییر واحد پولی کشور فرا نرسیده است.

عده‌ای بر این عقیده هستند كه چون دراقتصاد امروز كشور "ریال" عملا كاربردی ندارد، پس بهتر است حذف شود. البته این عده معتقدند كه اتخاذ چنین سیاستی در دراز مدت بر میزان تورم تاثیرگذار است. در مقابل نیز مخالفان با بیان اینكه بودن یا نبودن ریال تاثیر خاصی بر اقتصاد ندارد٬‌این جایگزینی را به خاطر تعویض اسكناس‌ها تنها تحمیل كردن یك هزینه سنگین به بانك مركزی خواندند.

اما درعین حال انتشار اسكناس‌های درشت‌تر كه با چاپ اسکناس ۵ هزار تومانی و عرضه آن به بازار وارد فاز عملی شده‌است، این گزینه را نزدیك به واقعیت می‌کند كه با توجه به افزایش بی‌سابقه نقدینگی و رشد کم سابقه تورم٬‌ شرایط برای تغییر واحد پولی ایران مهیا شده است. هرچند كه محمد خوش‌چهره نماینده مردم تهران تاكید می‌كند كه این طرح هنوز كارشناسی نشده ‌است.

از اظهارنظرهای دولتی‌ها نیز چنین برمی‌آید كه تا آینده‌ای نزدیك نباید چنین تحولی را انتظار كشید، هرچند كه در این میان كارشناسان و صاحب‌نظران٬ مباحث تئوریك خود پیرامون تغییر واحد پولی ایران را آغاز كرده‌اند.

وقت تغییر واحد پولی کشور است

دكتر محمد قلی یوسفی عضوهیات علمی دانشگاه اقتصاد علامه طباطبایی به خبرگزاری مهر می‌وید: با توجه به این که طی سالیان اخیر تغییری در واحد ریالی کشور نداشته‌یم، در حال حاضر لازم است تا فکر اساسی برای این موضوع شده و جایگزینی برای آن پیدا شود.
او با تاکید بر این که تصمیم برای تغییر واحد پول کشورمنطقی است، تصریح می‌کند: گرچه ممکن است این تغییرات در ابتدا اثراتی بر روی روند تورمی کشور داشته باشد، اما در مرحله بعدی تبعات آن کاهش می‌یابد.

آقای یوسفی می‌گوید: تغییر پول ملی برای کاهش صفرهای پول ملی و انجام راحت تر محاسبات به برنامه‌یزان کشور، مسئولان، سیستم بانکی ومحاسباتی کمک می‌کند.

به فكر حل مسایل اساسی باشیم

در مقابل دكتر محمد‌طبیبیان، رئیس موسسه عالی آموزش عالی بانکداری ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر تغییر واحد پولی کشور را بیهوده، بی نتیجه و برای جامعه پرهزینه می‌داند و می‌گوید: کشورهایی که واحد پول خود را تغییر دادند، قبل از آن اقدامات دیگری نظیر کنترل نرخ تورم و کاهش صفرهای پول خود انجام داده بودند.

محمد طبیبیان توضیح می‌دهد که کشوری نظیر ترکیه نیز زمانی چنین کاری را انجام داد که با ۶ تا ۷ صفر بر روی اسکناس‌ها مواجه شد.

به اعتقاد آقای طبیبیان٬ مسئولان اقتصادی کشور به جای انجام چنین کارهای نمایشی باید به فکر حل مسائل اساسی کشور باشند.
دکتر بیژن بیدآباد، کارشناس ارشد پولی مالی نیز نظری مشابه آقای طبیبیان دارد و می‌گوید، در بسیاری از کشورهای جهان بعد از سالهای متوالی تحمل تورم، مرسوم شد تا واحد پول را به واحد پرارزش‌تری تبدیل کنند. هدف این بود که رقم مورد استفاده برای معاملات ارقام کوچکتری باشد.

به گفته آقای بیدآباد٬ تمام کشورهایی که چنین کرده‌اند تا سالهای سال مسائل تداخل حسابها را داشتند. مشکلاتی که از این لحاظ پیش می‌آید یکی این است که حسابداری با پول جدید هم‌خوان نیست و باید حسابهای گذشته را به ارقام جدید تبدیل کرد. از سوی دیگر بانکهای اطلاعاتی کاغذی یا نرم افزاری کشور٬ هم‌خوانی خود با پول ملی را از دست می‌دهند و هزینه و زمان زیادی نیز لازم خواهد بود تا جامعه و افکار عمومی به پول جدید عادت کنند و حتی در برخی کشورها با گذشت بیش از نیم قرن هنوز این همخوانی ایجاد نشده است.

کارشناس ارشد پولی مالی تاکید دارد که پول جدید اختلالات مقایسه‌ای و معامله‌ای ملی ایجاد می‌کند و به هرج و مرج می‌انجامد.

فارغ از اینكه در پایان نشست نمایندگان اقتصادی ایران برای تعیین تكلیف این طرح چه تصمیمی گرفته‌می‌شود، مهم این است كه از آنچه باعث شده، تا حذف سه صفر از ریال یا جایگزینی تومان به جای ریال به عنوان واحد پولی كشورمورد توجه قرارگیرد٬ نمی‌توان گذشت. سیاست‌های نادرست دولت در دو سال گذشته بازگشت كابوس تورم ۲۰ درصدی و نقدینگی ۴۰ درصدی به اقتصاد ایران را رقم زده‌ است كه فرار از این كابوس چنین طرح‌ها و گزینه‌هایی را پررنگ می‌سازد.