تصادف دنباله دارها در قلب مارپيچ

مترجم: هادی ناصری

تصویر مادون قرمز سحابی مارپیچ(Helix) به همراه کوتوله ی سفید مرکز آن

تصاویر گرفته شده از تلسکوپ فضایی مادون قرمز "اسپیتزر" ، دسته ایی از ستارگان دنباله دار در مرکز "سحابی مارپیچ" (Helix) را نشان می دهد که با هم تصادف کرده و صفحه ایی از غبار را در اطراف ستاره ی مرده مرکز سحابی به وجود آورده اند.این ستاره در مرکز سحابی یعنی جایی که بیشترین تصویربرداری از آن انجام گرفته، واقع شده است و با تابشی ضعیف و لرزان در میان گاز و غبار به چشمی غول پیکر شباهت دارد.

"ما از دیدن این حجم غبار در اطراف ستاره متحیر شدیم" دکتر کیت سو از دانشگاه آریزونا و مولف اصلی مقاله ی مجله ی Astrophysical Journal Letters شماره ی1 مارس درباره ی علت وقوع این پدیده می افزاید: "منشاء این غبار باید از ستارگان دنباله داری باشد که باقیمانده ی مرگ ستاره ی خود هستند".

عکس جدید طیفی اسپیتزر همانطور که اشاره شد در نور مادون قرمز گرفته شده است.ستاره ی غبار آلود مرده، مانند یک نقطه در مرکز سحابی دیده می شود همانند یک مردمک قرمز که در چشم سبز غول جای دارد.

سحابی مارپیچی که 700 سال نوری در صورت فلکی دَلو(Aquarius) قرار دارد، زمانی شکل گرفت که یک ستاره مانند خورشید عمرش به اتمام رسید و پوسته یا لایه های بیرونی خود را از دست داد.امواج رسیده از ستاره ی مرده خبر از وجود یک "کوتوله ی سفید" می داد که مواد حاصل از تلاشی ستاره ی مادر را می سوزاند که این امر باعث درخشیدن آن با رنگ بندی واضح می شد.این پدیده ی زیبای کیهانی که "سحابی سیاره نما" نامیده می شود، خیلی به طول نخواهد انجامید.در طی 10000 سال ابرهای درخشان ستاره را ترک خواهند کرد و ستارگان دنباله داری که به دور آن می چرخند به تنهایی در فضای خالی به راه خود ادامه خواهند داد.

اخترشناسان مطالعات زیادی بر روی کوتوله ی سفید واقع در مرکز سحابی مارپیچ انجام داده اند ولی تا به امروز هیچکدام همچنین صفحه ایی از غبار را تا به این حد نزدیک به آن مشاهده نکرده بودند.تلسکوپ فضایی مادون قرمز اسپیتزر،این تصویر را در حالی که فاصله ی غبارچرخنده به دور لاشه ی ستاره ی اولیه تا مرکز سحابی بین 35 تا 150 واحد نجومی بوده است،برداشت کرده است(یک واحد نجومی عبارت است از فاصله ی خورشید تا زمین که برابر با 150 میلیون کیلومتر یا 93 میلیون مایل می باشد).

در ابتدا دکتر سو و گروه تحقیقاتی او از دیدن غبار متحیر شدند.به عقیده ی آنها وقتی ستاره ایی می میرد، لایه های خارجی خود را به بیرون پرتاب می کند و هرگونه ذره وغبار با توجه به این وضعیت باید به بیرون رانده شود.این تیم جزئیات بیشتری را بدست آورد که به حضور غبار اشاره می کرد.

به این ترتیب غبار از کجا آمده است؟ به نظر اخترشناسان وجود غبار ناشی از برخورد ستارگان دنباله دار با همدیگر در لبه ی خارجی سیستم منظومه ایی کوتوله ی سفید است.چند میلیون سال پیش، قبل از شکل گرفتن کوتوله ی سفید و وقتی که هنوز ستاره ی مادر همانند خورشید ما زنده بود،ستارگان دنباله دار و احتمالآ سیارات آن به صورت پایدار و ثابت در مدار خود در گردش بوده اند(همانند آنچه امروز در منظومه ی خورشیدی شاهد آن هستیم)،ولی هنگامی که ستاره از بین رفت در اثر حرارت بی اندازه ی ناشی از فرآیند های مرگ ستاره،سیارات و اجرام داخلی و نزدیک به ستاره سوخته و یا بلعیده شدند و اجرام بیرونی تر و دنباله دارها به داخل رانده شده و یا در مدار همدیگر قرار گرفتند و این وقایع زمینه ی برخورد آنها با همدیگر را فراهم کرد.

منظومه ی شمسی ما هم حدود 5 میلیارد سال دیگر در چنین وضعیتی قرار خواهد گرفت و همانند سحابی مارپیچ با رنگ بندی واضح خواهد درخشید.خورشید،که به یک کوتوله ی سفید تبدیل خواهد شد،توسط دسته ایی از دنباله دارها و سایر اجرام سرگردان آسمانی احاطه خواهد شد.

اسپیتزر مشابه این پدیده که اجرام آسمانی بازمانده دور ستارگان مرده را احاطه کنند را قبلآ نیز مشاهده کرده است.در ماه ژانویه ی سال گذشته اخترشناسان از تلسکوپ اسپیتزر برای مشاهده ی صفحات غبار اطراف یک کوتوله ی سفید در فاصله ی 0.03 تا 0.005 واحد نجومی استفاده کردند.

به گفته ی دکتر جورج ریکه از دانشگاه آریزونا و یکی دیگر از مولفان مقاله ی 1 مارس، یافتن شواهدی از فعالیت های سیاره ایی اطراف یک کوتوله ی سفید متحیر کننده است.او همچنین اضافه می کند:" یافتن چنین حالت هایی آنهم دو بار و با ویژگی های مختلف واقعآ شگفت انگیز است"

اطلاعات بدست آمده از اسپیتزر همچنین یک راز را درباره ی کوتوله ی سفید سحابی مارپیچ آشکار می کند.مشاهدات پیشین توسط تلسکوپ اشعه ی ایکس آلمانی ِ Rontgensatellit و تلسکوپ اشعه ی ایکس چاندرا(Chandra) دلالت بر این داشت که کوتوله ی سفید اشعه ی ایکس بسیار پر انرژی را از خود خارج می کند.وقتی کوتوله ی سفید داغ است،دمای آن به حدود 110000 درجه ی کلوین(نزدیک به 200000 درجه ی فارنهایت) می رسد که این دما برای گسیل تابش های پر انرژی اشعه ی ایکس کافی نیست.اخترشناسان تصور می کردند که شاید کوتوله ی سفید از یک ستاره ی همدم پنهان ماده به سوی خود جذب می کند امّا اسپیتزر برای این پرسش پاسخ متفاوتی ارائه داد.بنا بر اظهارات دکتر یوهواچو یکی از اعضای تیم دکتر سو در دانشگاه Illinois ،مواد موجود در صفحه ی غبار یافت شده در اطراف کوتوله ی سفید به داخل آن سقوط می کنند و این امر آغازگر فوران های پر انرژی اشعه ی ایکس است.او همچنین می افزاید: "فوران های پر قدرت اشعه ی ایکس یک معمای حل نشده بود که ما پاسخ احتمالی آن را در اشعه ی مادون قرمز یافتیم".