تاریخ ایران الهام‌بخش استادان تصویرنگاری فرانسه است

نوشته داریوش کدیور
ترجمه مانی پارسا

کتاب‌داستان‌های مصور تا همین اواخر، از احترام شایسته و بایسته‌ای به‌عنوان یک سبک هنری برخوردار نبوده‌اند. کتاب‌های مصور و همچنین فیلم‌های سینمایی، همواره به‌عنوان نوعی از هنر سطح پائین و مردم‌پسند قلمداد شده و از نظر احترام هیچگاه به سطح هنرهای شریف‌تری همچون نقاشی، شعرسرایی، موسیقی و پیکرتراشی نرسیده‌اند.

التفات و عنایت محافل دانشگاهی به استادان تصویرنگاری همچون هِرژه، نویسنده ماجراهای تن‌تن و همکاران او که ابداع‌گران مکتبی فرانسوی-بلژیکی به‌نام سبک خطوط واضح بودند را می‌توان مدیون جنبش هنر مردم‌وار (هنر پاپ) و هنرمندان پیشتاز آن مانند اندی وارهول و روی لیختن‌اشتین و تا درجه‌ای فریدون هویدا، دیپلمات پیشین ایرانی دانست.

از آن زمان به بعد سبک‌های دیگری در جشنواره‌های گوناگون، همچون جشنواره مشهور آنگولِم به معرض نمایش درآمده‌اند و سبک مصورنگاری آمریکایی آشکارا خود را از دیگر سبک‌ها متمایز کرده و از طریق قهرمانان و ابَرقهرمانان کارتونی دیسنی مانند سوپرمن و بتمن سهمی پرنفوذ در قلمرو هنر کتاب‌های مصور را به خود اختصاص داده‌است.

جالب توجه است که در سال‌های اخیر و به‌ویژه در دو دهه و نیم گذشته، کتاب‌های مصور فرانسوی توجه خود را به موضوعاتی از تمدن خاورمیانه و به‌خصوص ایران نیز معطوف کرده‌اند. این را شاید بتوان با تاریخ استعماری گذشته فرانسه یا بلژیک مرتبط دانست زیرا تماس‌های آن دو کشور با جهان اسلام و رقابتشان با دیگر نیروهای استعماری، باعث نفوذ تصویرپردازی‌ها و اسطوره‌های شرقی به فرهنگ این دو کشور شده‌است.
در آن دوره‌ها، پادشاهان، رؤسای جمهور، دیپلمات‌ها، نویسندگان و جهانگردان فرانسوی و ایرانی سفرهای متعددی به کشورهای یکدیگر داشتند. ایرانیان، ناپلئون و دوگل را در زمان خود، به‌خاطر روحیه استقلال‌خواهی‌شان اشخاصی قابل تقدیر و ستایش می‌دانستند و امروزه نیز همواره به ایشان به عنوان رهبرانی بزرگ می‌نگرند، رهبرانی که برای فرهنگ ایرانی احترام قائل بودند. ژنرال دوگل، به‌خصوص، در سفر رسمی خود به ایران در دهه ۱۹۶۰ که طی آن ساختمان فرعی جدید مدرسه رازی را افتتاح نمود بسیار تحت تأثیر قرار گرفت.

شاید برخی از این تعامل‌های فرهنگی و تاریخی از جمله حتی انقلاب اسلامی که در نوفل لوشاتوی فرانسه پا گرفت بتواند دلیلی باشد برای بخشی از این توجه و کنجکاوی دوجانبه فرهنگی که در هنرهای گرافیکی فرانسه و بلژیک و کتاب‌های مصور این دو کشور نمود یافته‌است.

به‌طرزی جالب، در سال‌های اخیر و پس از انتشار مجموعه‌کتاب‌های مصوری به نام «پرسپولیس»، نگارنده این کتاب‌ها یعنی مرجانه ساتراپی، تبدیل به یکی از چهره‌های فرهنگی فرانسه شده‌است. خانم ساتراپی در این کتاب‌ها نه تنها به رویدادهای زندگی یک دختر مدرسه‌ای می‌پردازد که در جریانات پیش و پس از انقلاب ایران قرار گرفته بلکه به روشی جالب و هوشمندانه رویارویی او با ارزش‌ها و فرهنگ غربی را به‌کار می‌گیرد که در آن تأثیرات سبک خطوط واضح فرانسوی نیز بسیار دیده می‌شود.

قبل و بعد از خانم ساتراپی، چند تن از پیشگامان فرانسوی عرصه مصورنگاری فرانسه و بلژیک کوشیده‌اند تا از طریق نگارش ماجراهای دنباله‌دار به تاریخ و فرهنگ ایران بپردازند. در این زمینه می‌شود به دو تن از چهره‌های برجسته مکتب هنرمندان فرانسوی و بلژیکی یعنی ژاک مارتین و ژیل شِیه اشاره کرد. ژاک مارتین از همکاران هرژه مشهور یعنی همان آفریننده ماجراهای پرطرفدار تن‌تن است و ژیل شیه از همکاران مارتین بوده‌است که با هم بر روی شخصیت قهرمانی مصور به نام آلیکس کار کرده‌اند.
برخی از آثار تازه این دو هنرمند به دو دوره مختلف از تاریخ ایران می‌پردازد. داستان‌های آلیکس، به ایران باستان مربوط می‌شود و ماجراهای واسکو که شوالیه‌ای قرون وسطایی است او را به ایران سده‌های میانه می‌کشاند.

هر یک از این داستان‌ها به نوبه خود بر پایه پژوهش‌های دقیق تاریخی و اجتماعی تنظیم شده‌است. این کار، برای خواننده علاقه‌مند به تاریخ پیش از اسلام و پس از اسلام ایران تصویری موثق به نمایش می‌گذارد هرچند این رویدادها به‌طور واقعی اتفاق نیفتاده باشند.

عنوان برخی از کتاب‌های مصور مربوطه:

سفرهای آلیکس: تخت جمشید
(Les Voyages d'Alix: Persepolis )

سفرهای آلیکس: اسکندر کبیر
(Les Voyages d'Alix: Alexandre le Grand)

شن‌های اصفهان
(Poussière d'Ispahan)

سگ‌های بهرام گور
(Les Chiens de Bahram Ghur)

و

«پرسپولیس» نوشته مرجانه ساتراپی.

همه این کتاب‌های مصور از طریق amazon.fr قابل خرید است. «پرسپولیس» از مرجانه ساتراپی به انگلیسی ترجمه شده ولی «ماجراهای واسکو و آلیکس» تنها به زبان فرانسه هستند.

منبع:
Persian History Inspires French Comic Book Masters

By Darius Kadivar, Payvand News, 2/15/07