میدان ۱۵ خرداد نماد رژیم شاهنشاهی بود

اردوان روزبه

تخریب میدان ۱۵ خرداد در مشهد به اتمام رسید و به این ترتیب یكی دیگر از نمادهای این کلان شهر فرو ریخت. هنوز حافظه تاریخی مردم مشهد آن روزی را یاد می‌دهد كه نماد میدان آزادی «فلكه پارك» به علت اجرای پروژه تقاطع غیر همسطح در آن میدان، از جای در آورده و با بی‌مهری مدتی در خارج از شهر رها کردند که بعد برای جلوگیری از اعتراض مطبوعات تقریبا نیست و نابود شد.

میدان "ضد" یا "۱۵ خرداد" مشهد

آن زمان در مورد میدان فوق پاسخی که داده می‌شد قرار گرفتن این میدان در مسیر ساخت و ساز مترو بود و شاید می‌توانست موجه باشد اما در مورد میدان ۱۵ خرداد که مشهدی‌ها هنوز هم به آن «فلکه ضد» می‌گویند همین توجیه هم وجود نداشت.

این حركت شهرداری كه به وسیله چند دستگاه كمپرسور و با نظارت پلیس انجام شد، موجی از واكنش‌های مردمی را برانگیخت و كار را به آنجا كشاند كه حتی حجت‌الاسلام مهرورز، عضو شورای شهر سوم و كسی كه احتمالا رئیس جدید كمیسیون فرهنگی شورای شهر مشهد خواهد بود، با ابراز تأسف از این تخریب، تأكید كرد كه این كار باید پس از اطلاع‌رسانی درست و برآوردهای آماری مالی انجام می‌شد. البته شهرداری مشهد برای تخریب نماد ۱۵ خرداد به مصوبه دو و نیم سال قبل شورای دوم استناد كرد. اما بنی‌هاشمی، شهردار مشهد با اعلام این که این میدان نماد رژیم ستم شاهی بود گفت: "این نماد حاصل چند نمودار مربوط به ۵۰ سال سلطنت پهلوی بوده و ارزشی از نظر جامعه نداشته و بی معنی بوده است، حتی با توجه به اینکه در سال ۱۳۵۴ ساخته شده قدمت تاریخی هم نداشته است". ولی شاید مردم برداشتی مانند شهردار از آن نماد شهری نداشته‌اند. چنان که رئیس كمیسیون فرهنگی شورای دوم گفت: "هرچند رأی اكثریت اعضای شورا در جلسه دو سال و شش ماه قبل بر تخریب این نماد بود اما مخالفت چندتن از اعضا و اعتراض‌های زیاد مردم باعث مسكوت ماندن این مصوبه شد".

دكتر دانش‌دوست، از استادان طراحی نمادهای شهری و طراح نمادهایی چون میدان آزادی مشهد، راه آهن و پل غدیر است. او در مورد سابقه ساخت این بنا اشاره کرد: "این میدان ۳ دهه پیش توسط استاد «بوربور» كه بازار رضای مشهد را نیز طراحی كرده بود، طراحی شده و یکی از طراحی‌های خلاقانه و سمبلیک این شهر به حساب می‌آید".

۱۰۰ میلیون تومان هزینه یک تخریب

اما سؤال اینجا است كه چرا این نماد بعد از ۲۷ سال که در نظام جمهوری اسلامی تحمل و حتی نام «۱۵ خرداد» بر آن نهاده شده اینک با صرف هزینه‌ای بالغ بر یک میلیارد ریال تخریب می‌شود؟ و حال شهردار مشهد به این نتیجه می‌رسد نماد شاهنشاهی در آن نصب بوده است.


با یررسی‌هایی که کردم در ظاهر هیچ برنامه خاصی برای جایگزینی در محل این نماد وجود ندارد و به جای آن فضای سبز ایجاد می‌شود. البته یکی از مواردی هم که در توجیه این تخریب مطرح می‌شود مسئله قرار گرفتن در حریم منظری حرم اما رضا است، اما بسیاری می‌گویند شهرداری خود با نصب تابلو های تبلیغاتی عظیم در برابر حرم خود ناقض این حریم است.

برخی مردم این کار را بدون نظرخواهی و کاری خودسرانه می‌دانند و برخی دیگر می‌گویند شهرداری می‌توانست با این مبلغ که بابت تخریب این میدان خرج کرده، بسیاری پروژه‌های عمرانی نیمه تمام را تکمیل کند.

با مسوول روابط عمومی میراث فرهنگی که تماس گرفتم اشاره کرد که این بنا جزو آثار تحت حمایت میراث نبوده است، اما او خود شخصا از این اتفاق متاسف است.

وی همچنین اشاره کرد: "ما در مشهد از یک سو میدان پارک و سویی دیگر میدان ضد را داشتیم که به نوعی تقارن هم داشت که به دلایلی آن نماد جابه‌جا شد و این نماد هم که تخریب شده که امیدوارم جایگزینی برای آن پیدا شود. هر چند که من از شهردار مشهد شنیدم که این بنا جلوی حرم مطهر را می‌گرفته است. برایم این سوال پیش آمده که بسیاری جاهای دیگر هستند که جلوی منظر حرم را می‌گیرند که اولویت دارند اما چرا این بنا؟ به هر حال امیدوارم دوستانمان در شهرداری قبل از این قبیل اقدامات بر روی افکار سنجی کار کنند و نظرات مردم هم برایشان مهم باشد".

استاندار خراسان نیز ضمن اشاره به این که چندان موافق با این کار نبوده اما اینک که انجام پذیرفته کاری نمی‌توان کرد، به صورت تلویحی عدم موافقت خود را با این موضوع اعلام کرد. جالب است كه چندی پیش حداد عادل، رئیس مجلس در پاسخ به بازگرداندن شیرهای سر در مجلس قبلی به بهارستان، گفته است كه اگر مردم آن شیرها را نماد رژیم قبل ندانند، نصب مجدد آن مجسمه‌ها بلامانع است.

به هر حال این روزها در محافل زمزمه تخریب میدان راه آهن مشهد هم که جزو نشانه‌های دوران پهلوی محسوب می‌شود، به گوش می‌رسد. برخی می‌گویند نگرشی در شهرداری حکم فرماست که مایل است هیچ گونه سمبلی در مشهد به جز حرم امام رضا وجود نداشته باشد. اگرچه که گروهی دیگر این فکر را ناشی از اراده‌ای قوی‌تر از شهردار می‌دانند.

اكنون سؤال این است آیا تخریب نماد دیگری هم در راه است؟... باید منتظر بود و دید ...