«جابه‌جا شدن قدرت» موضوع اجلاس «داوس»

احمد سمایی

سی‌ و هفتمين اجلاس "مجمع جهانی اقتصاد" (World Economic Forum/ WEF) با موضوع محوری "جابه‌جايی توازن قدرت در جهان"، در روزهای ۲۴ تا ۲۸ ژانويه،‌ بسان سال‌های گذشته در "داوس" سويس برگزار می‌شود. اين اجلاس امسال نيز ميعادگاهی است که بسياری از صاحبان و مديران ارشد اقتصاد جهان، سياستمداران، نمايندگان نهادهای بين‌المللی و شماری از صاحب‌نظران در امور اقتصادی و اجتماعی در آن شرکت می‌کنند.

آرم اجلاس

پيشينه "مجمع جهانی اقتصاد"
اجلاس سالانه داوس را ابتدا يک اقتصاددان آلمانی به نام "کلاوز شواب" با اين ايده به راه انداخت که مديران اقتصادی اروپا يک بار در سال گرد هم آيند تا با شيوه‌های مديريتی شرکت‌های آمريکايی آشنا شوند. اما عدم استقبال جدی مديران اقتصادی اروپا از اين اجلاس،‌ سبب شد که شواب برای نجات آن چاره ديگری بيانديشد. دعوت از سياستمداران و فراهم‌آوردن امکان بحث و گفتگو ميان آنها و کارفرمايان بزرگ و مديران ارشد اقتصاد جهان ايده‌ای بود که کارساز شد و به اجلاس رونق و روايی بخشيد. اين مضمون و رويکرد جديد موجب شد که نام اجلاس هم تغيير کند و از سال ۱۹۷۷ با عنوان "مجمع اقتصاد جهانی" شناخته شود.

داوس در "کوه جادوی" توماس مان
محل برگزاری اجلاس "مجمع اقتصاد جهانی" دهکده داوس است که در سويس است و در ارتفاع ۱۵۶۰ متری کوه‌های آلپ واقع شده است. اين دهکده در سده نوزدهم، به خاطر آب و هوای مناسبش به درمانگاهی برای بيماران ريوی بدل شده بود."توماس مان" ،‌ نويسنده معروف آلمانی، در رمان "کوه جادو" شرح و توصيفی جالب از اين دهکده به دست می‌دهد. هم اکنون نيز داوس، صرفنظر از اهميت‌اش به سبب برگزاری سالانه مجمع اقتصاد جهانی در آن، به لحاظ درمانی و توريستی نيز کماکان يکی از نقاط جذاب اروپاست.

داوس گرچه ۱۳ هزار نفر بيشتر جمعيت ندارد، ولی با ۷۱ هتل و بيش از ۱۶ هزار اتاق و آپارتمانی که شهروندان به طور شخصی کرايه می‌دهند، سالانه پذيرای دو ميليون توريست و مسافران درمانی است.

رويدادها، ديدارها و پيش‌بينی‌ها
مجمع جهانی اقتصاد بيشتر محلی است برای ديدار و بحث و گفتگو در باره سمت و سوی تحولات اقتصادی جهان. مديران اين مجمع گهگاهی رسالت آن را "بهبود وضعيت جهان" هم عنوان می‌کنند. با چنين رسالتی البته نه منتقدان و نه حتی همه شرکت‌کنندگان مجمع موافق نيستند. به عقيده شماری از اين دومی‌ها اقتصاد در ذات خود واجد رسالت بهبود وضعيت اجتماعی بشر نيست. آنها در اين رابطه به "ميلتون فريدمان"، اقتصاددان سرشناس و اخيرا درگذشته آمريکايی، استناد می‌کنند که گفته بود: "مسئوليت اجتماعی اقتصاد چيزی نيست جز افزايش سود."

با اين همه ديالوگ‌ها و ديدارهايی که در داوس انجام می‌شود اهميتی کمتر از بحث‌ها و سمينارهای تخصصی آن ندارند. در همين داوس بود که برخی زمينه‌ها برای مذاکرات اسراييلی‌ها و فلسطينی‌ها فراهم شد و قراردادهای اسلو را در پی آورد. بخشی از بحث‌های مربوط به اتحاد دو آلمان هم در ديدارهای جنبی داوس صورت گرفت. دو سال پيش نيز ديدار کم سابقه کمال خرازی، وزير خارجه وقت ايران، با "ژوزف بايدن"، سناتور با نفوذ آمريکايی، در همين اجلاس داوس روی داد.

تظاهرات مخالفان اجلاس

خاورمیانه، موضوعی مهم
امسال در ميان ۲۳ موضوعی که در نزديک به ۲۱۵ سمينار و سخنرانی و کارگاه بحث به آنها پرداخته خواهد شد، بحران‌های چندگانه خاورميانه نيز جا و اهميت خاصی دارند. همين موضوعات است که به حضور کسانی مانند محمد خاتمی، محمود عباس - رئيس تشکيلات خودگردان فلسطين، عبدالله دوم - پادشاه اردن، فواد سنيوره - نخست وزير لبنان، وزير خارجه اسراييل و چندين سياستمدار کرد، سنی و شيعه عراقی در اجلاس وزن و معنا می‌بخشد.

موضوعاتی همچون آخرين وضعيت اقتصاد جهان، مسئله تامين و امنيت انرژی، گفتگوی ميان اسلام و غرب، تحولات جوی، تروريسم و ‌... از ديگر محورهای بحث و فحص‌های اجلاس امسال داوس خواهند بود.

به لحاظ اقتصادی، پيش‌بينی‌ها و چشم‌اندازهايی که در اين اجلاس ارائه می‌شوند قسما به تحقق می پيوندند و قسما هم نادرست از آب در‌می‌آيند. ژانويه ۱۹۹۷ اکثر بحث‌های اجلاس داوس تصويری اميدبخش از وضعيت اقتصاد جهان و به ويژه آسيا به دست دادند. چند ماه بعد اما اين منطقه با يکی از بحران‌های بی‌سابقه اقتصادی خود مواجه شد که هنوز هم قسما آثار آن برطرف نشده است.

حکمت عنوان امسال اجلاس داوس
در آستانه برگزاری اجلاس داوس، کلاوز شواب، مبتکر و موسس اين اجلاس، در مصاحبه‌های متعددی از نوعی اسکيزوفرنی در ميان جهانيان سخن گفته است. به باور او،‌ به رغم بالارفتن سطح درک و دانش مردم، پيچيدگی روندها و تحولات به حدی است که درک و فهم آنها روز به روز دشوارتر می‌شود. از طرف ديگر،‌ با وجود رشد خوب اقتصاد جهان، مردم چندان به روندها و تحولات کنونی در عرصه اقتصاد خوش‌بين نيستند. شواب در مصاحبه‌ای با روزنامه "زود دويچه سايتونگ" آلمان می‌گويد که اجلاس امسال داوس می‌خواهد کمک کند که "شکاف ميان واقعيات مثبت در عرصه اقتصاد و برداشت‌های منفی عمومی رفع و رجوع شود".

در پاسخ به اين انتقاد که تم محوری اجلاس امسال داوس(جابه‌جايی در توازن قدرت) مثل سال‌های گذشته مبهم و غيرشفاف است، شواب می‌گويد: "در انتخاب اين عنوان بيشتر به کتاب «جهان مسطح است» اثر تازه «توماس فريدمان»، ستون نويس معروف روزنامه نيويورک تايمز، نظر داشته ايم که سامانه‌های عمودی قدرت را مربوط به ديروز می‌داند. فريدمان بر آن است که ساختارهای روشن و متعين مبتنی بر سلسله مراتب رو به زوال‌ هستند و برای مثال،‌ در عرصه بين‌المللی ديگر تنها آمريکا يگانه قدرت نيست،‌ بلکه مراکز متعددی از قدرت به وجود آمده است. برآمد آسيا و قدرت‌های عمده آن يعنی چين و هند، تلاشی که روسيه برای کسب جايگاه بالاتری در نظام بين‌المللی می‌کند و يا تحولات کم‌سابقه‌ای که در آمريکای لاتين در جريان است را بايد نشانه‌آی از اين پراکنده‌شدن قدرت در سطح افقی و در کانون‌های مختلف جهان به حساب آورد. در شرکت‌ها و کنسرن‌ها نيز، ديگر مدير نمی‌تواند به شيوه مقتدرانه سابق تصميم بگيرد و به اجرا بگذارد."

شواب در ادامه می‌گويد که روندهای کنونی همه عرصه‌ها و از جمله اقتصاد و سياست را به ضرورت ارتباط و مناسبات شبکه‌آی فشرده‌تر رهنمون شده است و داوس می‌خواهد يکی از مراکز مهم اين شبکه باشد.

در اجلاس امسال داوس ۲۴۰۰ نفر از ۹۰ کشور دنيا حضور دارند که در ميان آنها ۲۴ رييس جمهور، پادشاه و نخست‌وزير نيز ديده می‌شوند. از مديران ۱۰۰ کنسرن بزرگ جهان نيز نزديک به هفتاد نفر آنها به داوس می‌آيند. با این همه،‌ از هند و به ویژه از چین که موضوع محوری اجلاس به قدرت‌گیری آنها مربوط می‌شود نمایندگان سرشناسی به داوس نمی‌آیند.

"آناتولی کارپوف"،‌ قهرمان سابق شطرنج جهان، روسای سازمان‌های عفو بين‌الملل و صلح سبز و خوانندگان راکی همچون "بونو" و "پترگابريل" نيز از ديگر مدعوين داوس هستند. "پائولو کوئيلو"، نويسنده معروف برزيلی نيز به داوس دعوت شده است.

مخارج،‌ بحث‌ها و منتقدان
در کنار پنج و نيم ميليون يورويی که نهادهای مختلف سويس صرف تامين امنيت اجلاس امسال داوس می‌کنند، خود هزينه اجلاس نيز رقم بالايی است که عمدتا از درآمدهای ناشی از حق عضويت صدها شرکت آمريکايی،‌ اروپايی و آسيايی‌ای تامين می‌شود که عضو دائم مجمع اقتصاد جهانی هستند. شرکت‌هايی واجد شرايط عضویت در "مجمع جهانی اقتصاد" هستند که درآمد سالانه آنها کمتر از يک ميليارد دلار نباشد. هر شرکت عضو،‌ سالانه ۱۲ هزار و پانصد دلار حق عضويت می‌پردازد و ۶۵۰۰ دلار نيز از هزينه‌های برگزاری اجلاس را متقبل می‌شود.

هستنند منتفدانی که با استناد به همین آمار و داده‌ها و با اشاره به ترکيب شرکت‌کنندگان در اجلاس داوس آن را مجمع مشورتی قدرتمندان جهان و شتاب‌دهنده به روندهای اقتصادی در سمت و سوی نئوليبراليسم ارزيابی می‌کنند. آنها برای اثبات مدعای خويش به اين سخن ساموئل هانتيکتون هم استناد می‌کنند که گفته است: "مردان داوس عملا همه موسسات مهم بين‌المللی، همه دولت‌های مهم جهان و بخش بزرگی از ظرفيت‌های اقتصادی و نظامی جهان را در کنترل خود دارند."

بخش بزرگی از منتقدان مجمع اقتصاد جهانی،‌ هر سال همزمان با اجلاس داوس در اجلاسی موازی به نام "مجمع اجتماعی جهان" گرد هم می‌آيند. اين مجمع که از سال ۲۰۰۱ هر سال در آمريکای جنوبی و يا در نقطه‌ای در آسيا برگزار می‌شود عملا به ميعادگاه منتقدان و مخالفان جهانی شدن بدل شده است. هفتمين اجلاس اين مجمع امسال برخلاف سال‌های قبل نه در آمريکای لاتين يا آسيا،‌ بلکه در آفريقا و در نايروبی، ‌پايتخت کنيا برگزار می‌شود. انتظار می‌رود ۱۳۰ هزار نفر از اعضای سازمان‌های غيردولتی، نهادهای مدنی، اتحاديه‌های کارگری، گروه‌های مدافع حفظ محيط زيست و منتقدان و مخالفان روندهای کنونی جهانی شدن در اين اجلاس شرکت کنند.

در اين حال،‌ اجلاس داوس برای آن که از انتقادات مخالفان بکاهد قسما شماری از مخالفان و منتقدان جهانی شدن را نيز به همايش سالانه خود دعوت می‌کند. در همين راستا امسال "ژوزف استينگلر"، اقتصاددان نامدار آمريکايی و برنده جايزه اقتصاد نوبل هم به داوس دعوت شده است. ۴ سال پيش نيز، شرکت‌کنندگان در دو مجمع مخالف از طريق ارتباط ماهواره‌ای با هم به بحث و گفتگو پرداختند.