"الجزیره بین‌المللی" برای كدام مخاطب؟

احمد سمایی

شبکه تلویزیونی عربی "الجزیره"، ده سال پس از آغاز به کار، از روز چهارشنبه گذشته یک کانال بین‌المللی به زبان انگلیسی نیز راه اندازی کرده است. رویكرد خبری و شیوه كار این شبكه جدید و همچنین تركیب مخاطبان احتمالی‌ آن یكی از موضوعات رسانه‌ای این روزهاست.

نشان شبکه الجزیره

شبکه تلویزیونی عربی "الجزیره"، ده سال پس از آغاز به کار، از روز چهارشنبه گذشته یک کانال بین‌المللی به زبان انگلیسی نیز راه اندازی کرده است. به گفته مسئولان این شبکه جدید،‌ هدف نه ترجمه اخبار و برنامه‌های شبکه عربی الجزیره که راه‌اندازی یک برنامه مستقل،‌ ایجاد رقیبی برای بی‌بی‌سی و سی‌ان‌ان و تغذیه بخش‌هایی از مردم آسیا، اروپا، آمریکا و آفریقا با خبرهایی متفاوت‌تر و جامع‌تر است.

"نیگل پارسون"، از شهروندان انگلستان که مدیریت اجرایی الجزیره بین‌المللی را به عهده دارد به خبرگزاری‌ها گفته است كه این شبکه می‌خواهد جریان اطلاعات از شمال به جنوب را بر عکس کند. الجزیره بین‌المللی بنا به تاکید پارسون اولین فرستنده تلویزیونی است که از یک کشور در حال توسعه برنامه پخش می‌کند.

الجزیره بین‌المللی دارای ۲۰ نمایندگی در سراسر جهان است و ۲۵۰ خبرنگار از ۴۷ کشور در آن مشغول به کار هستند. مجریان سرشناسی از تلویزیون‌های معروف غرب، آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین به کار دعوت شده‌اند تا مخاطبان این مناطق سریعتر به برنامه‌های الجزیره بین‌المللی جذب شوند. برای مثال چهره‌هایی همچون "سر دیوید فراست"،‌ "دارن جردن" ( گوینده بی‌بی‌سی) و "لوارن دوتون" (خبرنگار سابق سی‌ان‌ان) در میان مجریان و دست‌اندرکاران الجزیره‌اند و "ریز خان" از سی‌سی‌ان نیز مجری برنامه خبری اصلی آن خواهد بود.

گرچه گفته می‌شود که شبکه بین‌المللی الجزیره از شبکه عربی مادر مستقل خواهد بود،‌ اما قرار گرفتن آن تحت مدیریت "ودار خنفر" شک و تردید‌هایی را در این‌باره دامن زده است. مدیریت شبکه عربی الجزیره نیز در اختیار خنفر است.

الجزیره بین‌المللی قرار است در ۲۴ ساعت شبانه‌روز برنامه پخش کند. این برنامه‌ها در ساعات مختلف روز در ۴ مرکز هدایت و مدیریت خواهند شد. به عبارت دیگر،‌ الجزیره بین‌المللی ۱۱ ساعت از شبانه روز از دوحه (پایتخت قطر) ۵ ساعت از لندن،‌ ۴ ساعت از واشنگتن و ۴ ساعت هم از کوالالامپور (پایتخت مالزی) برنامه‌های خود را روی آنتن می‌فرستد. به این ترتیب هنگامی که در قطر نیمه‌شب است، کارمندان و مجریان الجزیره در واشنگتن تدارک، جمع‌آوری و پخش خبرها و برنامه‌ها را به عهده می‌گیرند.

برای دسترسی به مخاطبان،‌ الجزیره در بخش‌هایی از آفریقا، جنوب آسیا، و اروپا با مشکلی مواجه نخواهد بود،‌ چرا که در این مناطق برنامه‌های آن یا از طریق ماهواره و یا از طریق کابل قابل دریافت است. در آمریکا اما هنوز توافق با موسسات تلویزیونی کابلی به نتیجه نرسیده است و معلوم نیست که الجزیره از چه زمان در آن سوی اقیانوس هم قابل دریافت خواهد بود.

این پرسش این روزها زیاد مطرح شده است که مخاطبان الجزیره بین‌المللی چه کسانی خواهند بود؟ واقعیت این است که صرفنظر از سیاستمداران و دست‌اندرکاران رسانه‌ها،‌ شبکه‌های بین‌المللی خبر معمولا در مواقع غیر بحرانی تماشاگران زیادی ندارند. از همین رو به غیر از مواقع جنگ، ترور، حوادث طبیعی و رویدادهای عمده سیاسی، شمار کسانی که بی‌بی‌سی و سی‌ان‌ان را تماشا می‌کنند چندان‌ زیاد نیست. الجزیره اینک با این ادعا که می‌خواهد اهالی اروپا، آسیا و آمریکا را قادر کند که از زاویه و منظر دیگری به تحولات و وقایع جهان عرب بنگرند درصدد رقابت با دو شبکه یادشده برآمده است. ایجاد تفاهم بیشتر میان مردم شرق و غرب نیز یکی دیگر از اهدافی است که مسئولان الجزیره خود را به آن متعهد می‌دانند.

در نگاه اول شاید بتوان گفت که از تماشاگران نه چندان کثیر شبکه‌های بین المللی در غرب احتمالا مخاطبان زیادی به سوی الجزیره جذب نخواهند شد. اما این شبکه در جنوب آسیا و یا در میان جوامع مسلمان آمریکا و اروپا احتمالا بینندگان معین و قابل اعتنایی پیدا خواهد کرد. این که برنامه‌ها و مشی خبری الجزیره چه سمت‌وسویی خواهد داشت و بر این بینندگان احتمالا چه تاثیری خواهد گذاشت پرسش‌هایی هستند که پاسخ به آنها را باید به زمان واگذاشت. ولی تا آنجا كه به اولین روز افتتاح الجزیره بین‌المللی (روز پنجشنبه) مربوط می‌شود دو سه نكته بارز به چشم می‌آمد.

به لحاظ صحنه‌پردازی و طراحی استودیوها شباهت‌های زیادی بین این شبكه و بی‌بی‌سی و اسكای نیوز قابل مشاهده است. علتش هم روشن است، دست‌كم دو سوم گروه خبری و تداركاتی الجزیره‌ بین‌المللی سابقا در شبكه‌های یادشده و دیگر شبكه‌های غربی مشغول به كار بوده‌اند. به لحاظ كیفیت خبری و حرفه‌ای نیز به رغم آن كه روز اول اروپا و آمریكا و خبرهای آنها از برنامه‌های الجزیره غایب بودند، ولی دست‌كم خبررسانی از مناقشه اسراییلی‌ و فلسطینی‌ها متوازن و غیرجانبدارانه بود. تكرار برخی خبرهای ریز و كم اهمیت از آمریكای جنوبی و یا مصاحبه طولانی و حوصله‌ سربر با ژوزف كابیلیا، رییس جمهور تازه انتخاب شده كنگو نیز تا حدودی جنبه‌های مثبت كارنامه روز اول را خنثی می‌كردند.

با روان‌تر شدن كار و طی شدن مرحله آغازین پخش برنامه در الجزیره بین‌المللی، بهتر می‌توان درباره جنبه‌های كیفی و حرفه‌ ای این شبكه، نوع اهداف و رویكرد آن در خبررسانی و پخش برنامه، و نیز تركیب و علائق مخاطبان آن قضاوت و داوری كرد.

در همین‌باره:

آغاز به کار شبکه خبری انگلیسی الجزیره