پرنسس غمگین

پانته‌آ

۲۵ اکتبر ۲۰۰۶، پنجمين سالگرد مرگ پرنسس ثريا اسفندياری بختياری، همسر دوم محمد رضا شاه پهلوی است. تاريخ رسمی تولد ملکه پيشين ايران اول تيرماه سال ۱۳۱۱ ثبت شده، اما به روايتی سن او دو سال کمتر از اين بود و هنگام ازدواج با شاه، تاريخ تولدش را تغيير دادند، به همين دليل معلوم نيست که آيا او در سن ۶۹ سالگی يا ۶۷ سالگی چشم از جهان پوشيده است.

در مهرماه ۱۳۲۷محمد رضا شاه که پس از جدايی از ملکه فوزيه خواهر ملک فاروق اول پادشاه مصر به دنبال همسر تازه‌ای بود، پس از ديدن عکسی از ثريا به واسطه خواهرش شمس٬ ثريا را به ايران دعوت و از او خواستگاری کرد. در روز نوزدهم مهر ۱۳۲۹ نامزدی آن دو رسماً اعلام شد و در بيست و سوم بهمن همان سال در کاخ مرمر ثريا به عقد محمد‌رضا پهلوی درآمد.

تصویر ثریا اسفندیاری روی جلد یکی از نشریات اروپا

نامزدی و عروسی شاه و ثريا دربار ايران را در صدر خبرهای جهان قرار داد. در تمام دنيا مردم تشنه اخبار مربوط به ثريا و شاه بودند. نيمه‌آلمانی بودن ثريا او را به خصوص در ميان شهروندان آلمانی بسيار محبوب کرده بود. به دور از هياهوی رسانه‌ای در اطراف و اکناف دنيا، زندگی در دربار ايران برای ملکه جوان ملال‌آور و گاهی آزاردهنده بود. ثريا نه جاه‌طلب بود و نه اصولاً علاقه چندانی به سياست داشت و نقش همسر شاه به عنوان يک کدبانوی عادی برای او کاملاً کافی بود. تنها فعاليتهای رسمی او به عنوان ملکه، حضور در مراسم تشريفاتی، ايجاد جمعيت خيريه ثريا پهلوی و رسيدگی به امور عام‌النفعه بودند.

پس از مرگ عليرضا برادر شاه در يک سانحه هوايی و تنها وارث ممکن تاج و تخت، فشار بر ثريا برای به دنيا آوردن يک وليعهد اوج گرفت. آزمايشها و مداواهای گوناگون، حتی در خارج از کشور، نتيجه‌ای ندادند. ثريا پس از ترک کشور از سوی دكتر محمد‌علی هدايتی وزير دادگستری و سرلشكر نعمت‌الله نصيری فرمانده گارد سلطنتی ايران طلاقنامه خود را دريافت کرد.

از اين زمان، سالهای تنهايی ملکه پيشين آغاز شدند. مطبوعات اروپا ديگر موضوعی جز ثريا، پرنسس غمگين، که عشق خود را به خاطر صلاح مملکت از دست داده بود نداشتند. زنان در سراسر اروپا و جهان بر سرنوشت غم‌انگيز و دراماتيک او می‌گريستند و هر خط از خبرهای مربوط به زندگيش را می‌بلعيدند. زندگی او به ژوزفين همسر ناپلئون بناپارت شاه فرانسه تشبيه می‌شد که او نيز از سوی عشق خود رانده شد. با نگاهی به سرنوشت بناپارت پس از جدايی از ژوزفين، اين تشبيه چندان هم دور از ذهن نيست.

در اين مدت ثريا زندگی شلوغی را با مهمانيهای مجلل پياپی و در محاصره خاطرخواهان فراوان می‌گذراند. او از سنين نوجوانی به هنرپيشگی علاقه داشت و سعی کرد با استفاده از موقعيت فعلی خود، به اين رويای ديرين جامه عمل بپوشاند. ملکه پيشين در فيلم سه چهره يک زن بازی کرد، اما متأسفانه معلوم شد که چندان استعدادی برای هنرپيشگی در وجود او نيست. در آن زمان شايع شد که شاه تمام نسخه‌های موجود در بازار اين فيلم را خريداری کرد تا از به وجود آمدن يک رسوايی بزرگتر جلوگيری کند. طبق خاطرات اسدالله علم وزير دربار شاه٬ ثريا در سال ۱۳۵۴ در نامه‌ای از شاه درخواست خريد آپارتمانی در پاريس را کرده بود که پاسخ مثبت گرفت. اما وقتی يک سال بعد تقاضای مستمری ماهيانه به مبلغ شش تا هفت هزار دلار را کرد، اين بار شاه به خشم آمد.

بازی در فيلم سه چهره يک زن باعث آشنايی ثريا با فرنکو ايندووينا Franco Indovina يکی از کارگردانان فيلم شد و مدتی با هم زندگی مشترکی داشتند. اما ايندووينا نيز چند سال بعد در يک سانحه هواپيمايی جان خود را از دست داد. ثريا در اوج غم و افسردگی٬ رم را برای هميشه ترک کرد و در پاريس گوشه عزلت گزيد. او تنها گاهی در مهمانيهای سطح بالای اروپايی حضور پيدا می‌کرد و به ندرت اجازه مصاحبه با خبرنگاران را می‌داد، اما با اين حال هنوز چهره‌اش از صفحات مجله‌های اروپايی محو نشده بود.

ثريا اسفندياری بختياری، ملکه پيشين ايران در بيست و پنجم اکتبر سال ۲۰۰۱ ميلادی مطابق با سوم آبان ۱۳۸۰ خورشيدی، در منزل خود در پاريس به مرگ طبيعی درگذشت. مراسم يادبود او در ساعت سه بعدازظهر روز ششم نوامبر در كليسای آمريکايی واقع در پاريس برگزار شد. از سوی خاندان پهلوی غلامرضا برادر شاه در مراسم شرکت کرده بود. خبرنگاران از سراسر دنيا در جلوی کليسا تجمع کرده بودند تا از مراسم گزارش تهيه کنند. جسد ثريا به وصيت او سوزانده شد و خاکسترش به آرامگاه خانوادگی اسفندياريها در مونيخ انتقال يافت. برادرش بيژن اسفندياری که به او دلبستگی بسياری داشت، چند روز پيش از خاکسپاری ثريا و در حين آماده کردن مراسم يادبود به مرگ ناگهانی درگذشته بود.

پس از مرگ ثريا، کشمکش فراوانی بر سر ارثيه بزرگ او درگرفت که نزديک به ۷۵ ميليون يورو تخمين زده می‌شود. جواهرات ثريا در حراج سه‌روزه‌ای در پاريس به مبلغ ۴ ميليون يورو به فروش رفتند، يعنی حدود ۵۰ درصد بيش از قيمت تخمينی. در ميان خريداران در کنار ايرانيان متمول، نمايندگان جواهرسازان معروف مانند کلف فن ارپلز Cleef Van Arpels و بولگاری Bulgari ديده می‌شدند. تجمع مردم در اين حراج آنچنان زياد بود که شروع آن ۴۰ دقيقه به تأخير افتاد. چون بيژن تنها وارث ثريا ساکن آلمان بود، دادگاههای آلمان بايد به ادعای وراثت حدود ۵۰ تن رسيدگی می‌کردند که هيچکدام مورد قبول قرار نگرفتند.

يک سال پس از مرگ ثريا، اشخاصی ناشناس شبانه سنگ قبر ثريا در مونيخ را به رنگ آلودند و روی آن به آلمانی مغلوط و شکسته بر عليه او جملات توهين‌آميزی نوشتند.

برنامه کامل و ترانه‌ای را که برای ثریا سروده شده٬ از اینجا بشنوید