تلاش هلند برای مقابله با بحران هویت

ترجمه احمد سمايی

‌
"دام" از میدان‌های اصلی آمستردام ٬ مقابل کاخ ملکه هلند

دولت هلند برای مقابله با بحران هويت و ادغام بهتر مهاجران در جامعه مجموعه‌ای شامل معرفی و شرح ۵۰ شخصيت و رويداد تاريخی اين کشور را در ميان مردم توزيع کرده است. در مورد چند و چون اين فهرست و حد کارايی آن بحث‌های متفاوتی در هلند درگرفته است.

از زمان سوء قصد به پيم فورتن (سياستمدار پوپوليست) و تئو وانگونگ (سينماگری منتقد سنت‌های اسلامی) در هلند، اين کشور در يک بحران هويت به سر می‌برد. جامعه چندفرهنگی که هلند‌ در دهه‌های گذشته در سطح جهان به داشتن يکی از موفقترين‌های آن شناخته می‌شد در پی قتل‌های يادشده گويی که توهمی بيش نبوده است. در صفحات تفسير روزنامه‌ها يا ستون نظرات خوانندگان و در محافل خصوصی و عمومی اينک بحث جاری اين است که يک هلندی‌ چه چيزهايی بايد بداند و به کدام جنبه از تاريخ خود آگاه باشد تا حسی از يک فرهنگ و ذهنيت مشترک ميان او و ساير شهروندان کشورش پديد‌ آيد؟

دامن‌زننده اين بحث انتشار مجموعه‌ای است تحت عنوان "فهرست هلند" ( کانونز وان ندرلند). فهرستی که شامل معرفی و شرح حال ۵۰ شخصيت و رويداد مهم در تاريخ اين کشور است.

يک شهروند هلندی درباره این مجموعه معتقد است: "من اين مجموعه را خيلی سودمند می‌دانم. بچه‌های ما در مدرسه به اندازه کافی تاريخ ياد نمی‌گيرند. در فرانسه و آلمان مردم خيلی بیشتر از ما به تاريخ خودشان می‌پردازند و جنبه‌های مختلف آن را به بحث می‌گيرند."

يک شهروند ديگر می‌گوید: "در اين مقطع انتشار اين مجموعه بسيار لازم بود. ما هلندی‌ها مدت زيادی فکر و ذکرمان را به مسائل جهان خارج مشغول کرديم و مسائل خودمان را در حاشيه قرار داديم. به عنوان واکنشی در برابر رشد اسلام‌گرايی ما حالا دوباره متوجه خود و ارزش‌هايمان شده‌ايم."

"فهرست هلند" حالا يکی از نمادهای بازگشت به خويش در هلند تلقی می‌شود. اين فهرست که از رامبدراند تا آنه فرانک و از "تاشلد ميشل درويتر" تا سيل سال ۱۹۵۳ در هلند در آن معرفی و توصيف شده‌اند اين روزها هم به عنوان کتاب و هم به عنوان کارت پستال در ميان دانش‌آموزان مدارس کشور توزيع می‌شود.

سوء قصد به "پيم فورتن"، سياستمدار راست‌گرا و پوپوليست و به تئو وانگوگ، سينماگر منتقد سنت‌ها و آموزه‌های اسلامگرايان، هلند را به يک بحران هويت دچار کرده است. متاثر از اين رويدادها، هلند که روزگاری نماد مهاجرپذيری و جامعه چندفرهنگی به شمار می‌رفت اينک يکی از سخت‌ترين قوانين مهاجرت و اعطای تابعيت در اروپا را دارد. مردم اين کشور نيز ديگر چندان علاقه‌ای به اروپای متحد نشان نمی‌دهند، بلکه بر عکس ذهن و توجه خود را بر روی تاريخ خود متمرکز کرده‌اند. "فهرست هلند" قرار است مقدمه و راهنمايی برای سمت‌دهی به اين توجه و تمرکز باشد.

"فهرست هلند "به درخواست وزارت فرهنگ اين کشور و توسط کميسيون ويژه‌ای تهيه وتنظيم شده که رياست آن را "فريتس وان اشتروم" به عهده دارد که در عين حال رييس آکادمی علوم هلند نيز هست. این کمیسیون با اين فهرست ظاهرا قصد دارد که با يک تير چند هدف را بزند: ارتقاء معلومات نازل دانش‌آموزان در مورد تاريخ کشورشان، تقويت احساس تعلق و خود آگاهی تاريخی نسبت به جامعه هلند، تقويت پيوند خارجی‌ها با جامعه هلند و تسهيل ادغام و تابعيت آنها در اين جامعه.

آقای وان اشترووم کارکرد فهرست يادشده را اين گونه بيان می کند: "اين فهرست هم برای هلندی‌های بومی و هم برای مهاجران تهيه شده و روايتگر تاريخ کشوری است که زيستگاه مشترک همه ماست."

گرچه کميسيون با اين استدلال که قتل فورتن و وانگوگ وقايعی تازه و غيرتاريخی‌اند از ذکر آنها در فهرست خودداری کرده است، اما مواردی مانند حضور نيروهای هلندی در سربنيتسا (بوسنی هرزه گوين) که نتوانست سال ۱۹۹۴ مانع وقوع قتل‌عام مسلمان‌های اين منطقه توسط صرب‌ها شود يا تجارت برده که هلند آخرين کشور اروپايی بود که به لغو آن گردن نهاد به خوبی در فهرست مورد اشاره و توضيح قرار گرفته‌اند.

ازنظر کميسيون، "فهرست هلند" نبايد برای تبختر و تعصب ملی مورد سوء استقاده قرار گيرد. "هوبرت اسلينگز"، دبير کميسيون، در اين‌باره چنين تاکيد می‌کند: "برای جلوگيری از چنين سوء استقاده‌ای ما از کاربرد کلمه "هويت ملی" اجتناب کرده‌ايم. در واقع، مسئله در وجه عمده به تقويت خاطره فرهنگی مشترک جامعه هلند و ايجاد مبنايی برمی‌گردد که هر شهروند اين کشور در طول زندگی‌اش بتواند با رجوع به آن درک و دريافتی مشخص از هلندی‌بودن خود داشته باشد."

انتشار "فهرست هلند" موجی از بحث و جدل را در اين کشور دامن زده است. برای عده‌ای اين فهرست بسيار ناقص است و مثلا ايراد می‌گيرند که چرا از "توربک"، بنيانگذار سيستم پارلمانی در هلند يا از "آنتونی وان ليوون‌هوک" محقق و مخترع ميکروسکوپ در آن نامی برده نشده است. در واکنش به همين نقايص، روزنامه "فولکس کران" قصد دارد "فهرست دانشمندان علوم طبيعی" هلند را منتشر کند و شهرهايی مانند لايدن و لاهه هم درصددند فهرستی در باره تاريخ و شخصيت‌های محلی خود انتشار دهند.

در برابر، کسانی هم هستند که به اين شيوه هويت‌گرايی انتقاد دارند. آنها کميسيون را متهم می‌کنند که با انتشار "فهرست هلند"، تعصبات مبتنی بر "خودی" و "غيرخودی" که پيم فورتن از سلسله‌جنبانانش بود را تشديد و تقويت می‌کند و برداشتی خلاف واقع از تاريخ کشور به دست می‌دهد. اين منتقدان برای مثال می‌گويند که بر خلاف آنچه که در فهرست آمده "ميشل درويتر" نه يک قهرمان دريايی که يک دزد دريايی بوده و از طرفی هم، اصولا برای تقويت حس ميهن‌دوستی يک تيم فوتبال کارکشته و قدر بهتر به کار می‌آيد تا ارائه روايتی بحث‌انگيز از تاريخ. برای ارتقاء آگاهی تاريخی دانش‌آموزان نيز اين منتقدان پيشنهاد می‌کنند که به جای انتشار و توزيع موادی مانند "فهرست هلند" بهتر است که دوباره تاريخ به عنوان يک واحد درسی مستقل در مدارس اجباری شود.

بسياری از شهروندان هلندی در اين مورد نيز ترديد دارند که "فهرست هلند" وسيله خوبی برای ايجاد پيوند ميان مهاجران و جامعه بومی هلند و تسهيل ادغام آنها در اين جامعه باشد.

يک شهروند هلندی در این‌باره اعتقاد دارد: "منکر نمی‌توان شد که آگاهی به تاريخ امر مهمی است. اما اين که ما و مهاجران اينک چگونه با هم تا می‌کنيم بسيار مهمتر از آن است که به‌فرض در گذشته در هلند چه اتفاقاتی روی داده است."

يک شهروند ديگر می‌گوید: "بسياری از مهاجران ديگر به چنين فهرستی نيازی ندارند، چرا که در کلاس‌های سخت وفشرده‌ اجباری که آنها بايد برای کسب تابعيت طی ‌کنند بسيار بيشتر از خود ما هلندی‌ها به تاريخ و گذشته اين کشور واقف می‌شوند."