شيوع دوباره مالاريا در ايران

در حال حاضر چيزی در حدود 500 ميليون نفر در جهان مبتلا به مالاريا هستند و گفته می‌شود ميزان مرگ و مير ناشی از ابتلا به اين بيماری به يک نفر در هر ثانيه می‌رسد و در اين ميان کودکان زير پنج سال از جمله اولين مبتلايان به شمار می‌روند. سابقه‌ی شيوع مالاريا در ايران به دهه‌ی سی خورشيدی بازمی‌گردد و از همان زمان است که مالاريا به عنوان يکی از فراگيرترين بيماری‌های بومی مناطق کمتر توسعه يافته‌ی ايران شناخته شده است. اما اکنون بعد از گذشت نزديک به يک دهه بار ديگر آماری مبنی بر گسترش مالاريا در ايران منتشر شده است.

بر اساس آمارهای مؤسسه منابع جهانی که مقر آن در واشنگتن است بعد از گذشت دوازده سال يک بار ديگر شيوع مالاريا در ايران در حال اوج گيری‌ست. مرور آمارهای اين مؤسسه نشان می‌دهند تعداد مبتلايان به مالاريا در ايران در سال 1991 در بالاترين حد در دهه‌ گذشته به بيش از 96 هزار مورد رسيده بود. ده سال بعد به تدريج از تعداد مبتلايان کاسته شده و به کمترين تعداد آن يعنی به بيش از 15 هزار نفر در سال 2002 رسيده است. اما اين کاهش تدريجی ناگهان در سال 2003 متوقف و معکوس شده، به طوری که تعداد مبتلايان گزارش شده در ايران در سال 2003 از مرز 23 هزار نفر نيز فراتر رفته است.

علاوه بر اين، نتايج يک گزارش علمی که حاصل تحقيق گروهی از پژوهشگران انستيتو پاستور ايران است و در ماه مارس سال 2006 در نشريه‌ی علمی بيماری‌های گرمسيری منتشر شده نشان می‌دهد نه تنها مالاريا در نواحی شمالی ايران در حال ظهور مجدد است بلکه نشانه‌هايی مبنی بر مشابهت ژنتيکی عوامل بيماری‌زا در ايران با ترکيه و جمهوری آذربايجان نيز وجود دارد.

همزمان يک گزارش علمی ديگر از محققان دانشگاه ليدز در انگلستان که نشريه حشره‌شناسی پزشکي آن را منتشر کرده نشان می‌دهد استان‌های فارس، هرمزگان، کرمان و سيستان و بلوچستان در ايران درگير همان گونه‌ای از عامل بيماری‌زای مالاريا هستند که عمدتاً عامل همه‌گيری در مناطقی نظير اوتارپرادش و گجرات در هند به شمار می‌رود. بنابراين شيوع مالاريا در ايران می‌تواند ناشی از سرايت همه‌گيری در کشورهای مجاور باشد. اگر چنين است اما آيا همه‌گيری مالاريا در منطقه‌ای به وسعتی از ترکيه تا هند که ايران نيز در آن قرار گرفته همه جا سير صعودی داشته است؟ پاسخ منفی ست.

نکته‌ی بسيار مهم اين است که در همان سالی که شيوع مالاريا در ايران اوج گرفته و به بيش از 23 هزار نفر رسيده تعداد مبتلايان گزارش شده در کشور آذربايجان نسبت به سال قبل از آن کاهش يافته و به 482 نفر رسيده و ترکيه نيز با هزار مورد کاهش ابتلا روبرو شده است. بر اساس آمار موسسه منابع جهانی کاهش صد هزار نفری مبتلايان به مالاريا در سال 2003 حتی در کشور هند نيز به ثبت رسيده است. به اين بررسی آماری می‌توان موارد ديگری نيز اضافه کرد، به عنوان نمونه همزمان با افزايش ابتلا در ايران در افغانستان که اکنون يکی از توسعه نيافته‌ترين کشورهای جهان و در همسايگی ايران است تنها هزار مورد افزايش مالاريا گزارش شده و تعداد مبتلايان در سال 2003 در عراق، همسايه‌ی ديگر ايران، سه برابر کاهش يافته و به 307 نفر رسيده بوده حال آن که در همان زمان در ايران هشت هزار مورد جديد مالاريا گزارش شده است.

مقايسه آماری گزارش مؤسسه منابع جهانی مؤيد اين نظر است که سرانه‌ی مراقبت‌های بهداشتی در ايران در حال کاهش است. علاوه بر اين فشار اقتصادی حاصل از تدارک داروهای مؤثر برای مقابله با عوامل بيماری‌زايی نظير مالاريا می‌تواند به کاهش ارائه‌ی خدمات در بخش‌های ديگر بهداشتی نيز منجر شود که به نوبه‌ی خود به کاهش نيروی کار در جامعه منتهی خواهد شد.

مالاريا يک بيماری عفونی است که عامل آن که به نام پلاسموديوم شناخته می‌شود بوسيله‌ی پشه‌ای به نام آنوفل به بدن انسان منتقل می‌شود. بر اساس گزارش‌های پزشکی مالاريا عامل مرگ و مير سالانه 1.3 تا 3 ميليون نفر در جهان است که از اين ميان زنان باردار و کودکان کمترين مقاومت را در برابر بيماری دارند.

همايون خيری- روزنامه نگار علمی

References:

http://earthtrends.wri.org/text/population-health/variable-1275.html

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=pubmed&cmd=Retrieve&dopt=Abstract&list_uids=16525096&query_hl=1&itool=pubmed_docsum

http://www.blackwell-synergy.com/doi/full/10.1111/j.1365-2915.2006.00604.x?cookieSet=1