آيا بنيادگرايان از مرگ محفوظ خوشحال مي‌شوند؟

  چند روزي است نجيب محفوظ 94 ساله در بستر بيماري است و خونريزي داخلي و از كار افتادن كليه‌ها سلامت او را به طور جدي تهديد مي‌كند.

نجيب محفوظ  كه از 17 سالگي به نوشتن روي آورده، تاكنون بيش از پنجاه اثر داستاني منتشر كرده است. اما همه خصومت‌ها عليه  تنها نويسنده عرب برنده جايزه نوبل، از زماني آغاز شد كه او در سال 1959 رمان «بچه‌هاي محله ما» را به صورت پاورقي در روزنامه الاهرام مصر چاپ مي‌كرد. اين داستان به حدي جنجال‌برانگيز شد كه محافل اسلامي مصر، نويسنده را متهم كردند كه اديان و پيامبران را به سخره مي‌گيرد و جمال عبدالناصر، رييس جمهور وقت مصر، مجبور شد دستور توقف انتشار اين رمان را در روزنامه الاهرام صادر كند. الازهر نيز مخالفت خود را با انتشار اين رمان به صورت كتاب اعلام كرد و محفوظ تا امسال – که بالاخره مجوز نشر کتاب صادر شد -  نتوانست «بچه‌هاي محله ما» را در كشورش منتشر كند.

  نجيب محفوظ ساختار رمان «بچه‌هاي محله ما» را بر اساس ساختار كتاب‌هاي مقدس به ويژه قرآن بنا كرده و حتي شخصيت‌هاي اين رمان و نام‌هايشان را نيز از شخصيت‌ها و اسامي پيامبران برگرفته است. در پايان اين رمان حدودا پانصد صفحه‌اي، شخصيت اصلي داستان با اكسيري از عشق به جنگ با خدا مي‌رود و موفق مي‌شود او را از بين ببرد. محفوظ در اين رمان مي‌خواهد انسانيت انسان را، فارغ از هرگونه ايدئولوژي و جهان‌بيني خاصي، برجسته كند.

اما توقف انتشار اين داستان به معناي پايان مشكلات اين نويسنده با بنيادگرايان نبود. نجيب محفوظ كه هميشه طرفداري خود را از آزادي بيان اعلام كرده، نتوانست در مقابل حكم ارتداد سلمان رشدي كه از سوي آيت‌الله خميني صادر شده بود، سكوت كند. او با حمايت از رشدي اعلام كرد كه جان هيچ نويسنده‌اي نبايد به خاطر نوشته‌‌هايش به خطر بيفتد. اين حمايت، خشم بنيادگرايان را نسبت به محفوظ بيشتر كرد. بنيادگرايان مصر كه اصيل‌ترين و تندروترين بنيادگرايان در جهان اسلام به شمار مي‌آيند، اعتقاد دارند كه نوشته‌هاي كفرآميز سلمان رشدي به نوعي ادامه آثار نجيب محفوظ است و اگر نويسنده «آيات شيطاني» مي‌تواند اين كتاب‌ را منتشر كند، به لطف هنجارشكني سلف خود، محفوظ است.

يك روز جمعه ماه دسامبر سال 94، وقتي محفوظ مي‌خواست با دوستش به رستوراني در سواحل رود نيل برود دو تروريست به قصد گرفتن جان او، حمله كردند. اما برنامه‌ريزي دوماهه آنها با شكست مواجه شد و محفوظ تنها از ناحيه دست و صورت آسيب ديد. با اين حال اين آسيب‌ديدگي باعث شد محفوظ تا سالياني نتواند بنويسد.

ترور نويسنده مصري كمي پس از دريافت جايزه نوبل، اين سوال را در اذهان پديد آورد كه اين ترور چقدر به جايزه نوبل ارتباط داشته است. بي‌شك برنده شدن نجيب محفوظ تأثير بسياري در زنده كردن آثارش به‌ويژه رمان «بچه‌هاي محله ما» داشت. اما اين اتفاق خجسته براي محفوظ روي شوم ديگري هم داشت، زيرا اين جايزه راه را براي گروه‌هاي تندرو اسلامي كه مي‌كوشيدند موضوع تكفير او را احيا كنند، هموار كرد. متهم رديف اول ترور محفوظ در دادگاه اعتراف كرد كه محفوظ را به اين دليل انتخاب كرده كه پس از برنده شدن، سمبل نويسندگان مصر شد و قتل او باعث مي‌شد نويسندگان ديگر، حساب كار خود را بكنند و نخواهند جا پاي محفوظ بگذارند. متهم ديگر نيز گفت كه مي‌دانستيم نجيب محفوظ مرتد است و با كشتن او، فرمان خدا را اجرا مي‌كرديم.

البته گذشت زمان، تا حدودي از شدت موضع‌گيري‌هاي بنيادگرايان عليه محفوظ كاسته است، اما نتوانسته آن را كاملا از بين ببرد و اكنون كه اين نويسنده با مرگ دست ‌و پنجه نرم مي‌كند، می‌توان پرسید آيا  بنيادگرايان اسلامي از مرگ محفوظ خوشحال خواهند شد.

سامان ايرانی