میراث چین در نمایش آغاز المپیک

بیژن روحانی

نمایشی را که با حضور شانزده هزار بازیگر و صرف میلیون‌ها دلار بودجه روی صحنه‌ می‌رود، می‌توان یکی از بزرگ‌ترین و بحث‌برانگیزترین رویدادهای هنری معاصر لقب داد.

گرچه این نمایش بزرگ به بهانه آغاز بازی‌های ورزشی المپیک بوده باشد. نمایش آغاز بازی‌های المپیک بیجینگ یا پکن را در زمره بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین نمایش‌های تاریخ به حساب آورده‌اند. روزنامه ایندیپندنت در وصف آن نوشت: «بزرگترین نمایشی که تاکنون دیده شده است».

شاید کمتر رویدادی به اندازه بازی‌های المپیک بتواند صدها هزار نفر را از کشور‌ها و فرهنگ‌های گوناگون کنار هم گرد آورد و میلیاردها نفر دیگر را برای دیدن آن برابر صفحات تلویزیون بنشاند. از این رو نمایش‌هایی را که همواره در ابتدای این مسابقات برگزار می‌شود، دارای اهمیت هنری، فرهنگی اجتماعی و حتا سیاسی دانسته‌اند.

معمولاً در نمایش‌های افتتاحیه کارگردانان و صحنه‌گردانان سعی می‌کنند با ارجاعات تاریخی، گوشه‌ای از هنر و میراث فرهنگی کشور برگزار کننده بازی‌ها را به نمایش بگذارند. نمایش المپیک بیجینگ نیز از این قاعده مستثنی نبود. سایت چینی خبرهای المپیک، نمایش افتتاحیه بیجینگ را ویترینی از فرهنگ و هنر چین لقب داد.

تومارهای گسترده شده در میان ستون‌های معماری چینی

ژانگ ییمو، کارگردان این صحنه بزرگ، گرچه پیش از این در گفت و گو با مطبوعات اعلام کرده بود قصد ندارد یک نمایش تمام و کمال تاریخی از فرهنگ و گذشته چین اجرا کند، اما صحنه پرهزینه او در استادیوم ملی پکن یا «لانه پرنده» سرشار از اپیزودهایی از نقاط اوج فرهنگ پنج هزار ساله چین با استفاده از جدیدترین فن‌آوری‌های روز بود.

از حدود چهار ساعت کل مراسم افتتاحیه، پنجاه دقیقه آن در اختیار نمایش هنر و فرهنگ چینی و هم‌چنین دستاوردهای مدرن این کشور قرار گرفته بود. این بخش خود به دو قسمت با نام‌های «تمدن درخشان» و «شکوه» تقسیم شده بود.

بازیگر اپرای کونکو

در بخش اول یا «تمدن درخشان» همان‌طور که از نام آن نیز مشخص است بخش‌هایی از میراث فرهنگی و هنری چین برجسته و بازنمایی شد. ژانگ ییمو، چند عنصر خاص را به عنوان مهم‌ترین جنبه‌های فرهنگی و هنری چین کهن انتخاب کرده بود: نقاشی‌های چینی روی تومارهای ابریشمی، حروف و نگارش چینی و جاده ابریشم.
پنچ تومار کهن نقاشی چینی در حالی روی زمین گسترده می‌شدند که بازیگران با لباس‌های سنتی خود به اجرای اپرای کونکو می‌پرداختند. اپرای کونکو، از قدیمی‌ترین اپراهای چینی است که در فهرست میراث معنوی یا ناملموس جهان از سوی سازمان یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

اپرای کونکو با قدمتی بیش از ششصد سال، مادر بسیاری از اپراها و تئاترهای سنتی چین به حساب می‌آید. کونکو در اوایل قرن بیستم رو به فراموشی رفت. در جریان انقلاب فرهنگی در چین، اجرای نمایش و آوازخوانی به سبک کونکو ممنوع اعلام شد و بازیگران آن برای کارکردن به سرتاسر چین فرستاده شدند.

حلقه‌های برخواسته‌ی المپیک

‌اما با این حال یکی از سنتی‌ترین اشکال هنرهای نمایشی چین در میان هنرمندان این رشته زنده ماند تا این که سرانجام دوباره مورد توجه رسمی قرار گرفت و از سال ۲۰۰۱ میلادی به عنوان شاهکاری از میراث شفاهی و معنوی بشر در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. افتتاحیه المپیک فرصتی بود برای کارگردان چینی تا بخش‌های مختصری از این هنر را به مردم سراسر جهان نشان دهد.

سازهای سنتی و کهن چینی نیز در بخش‌هایی از نمایش به کار گرفته شدند؛ از جمله طبل‌های فواو و ساز زهی گوکین با قدمتی بیش از دو هزار سال.

آتش‌بازی نیز که اولین شواهد ثبت شده در تاریخ کاربرد آن را به چینی‌ها نسبت می‌دهد، در حجم و ابعاد بسیار خیره کننده‌ای نه تنها در ورزشگاه و دهکده المپیک بلکه هم‌زمان در چندین نقطه شهر اجرا شد.

بازیگری در لباس فضانوردی

در بخش دوم یا‌ «شکوه» نیز چینی‌ها در قسمت‌هایی با نام «نور ستارگان»، «طبیعت» و «رویا» جنبه‌هایی از دست‌‌آوردهای چین مدرن و آرزوهای خود برای تسخیر آینده را به نمایش گذاشتند.

کره‌ای معلق و آبی که دو خواننده چینی و انگلیسی روی آن آواز می‌خواندند، حلقه‌های نورانی المپیک که از کف استادیوم برمی‌خواستند و در هوا قرار می‌گرفتند و بازیگرانی با لباس فضانوردی که در شب ستاره باران بر فراز آسمان ورزشگاه پرواز می‌کردند، ‌زرق و برق خیره کننده‌ای را به وجود آورده بود. تمرینات بازیگران برای اجرای این نمایش بزرگ از حدود سیزده ما پیش آغاز شد.

تومارهای بازشونده و استفاده از تکنیک شناوری در آسمان چندبار دیگر نیز در طول این نمایش به کار گرفته شد؛ از جمله در صحنه استثنایی برافروختن مشعل که ورزشکاری چینی در حالی که از بالا معلق نگاه داشته شده بود با فاصله‌ای کم روی دیواره اطراف ورزشگاه می‌دوید و زیر پای او تصویری از یک تومار در حال باز شدن نمایش داده می‌شد.

نمایش حروف چینی

نکته‌ای که نباید از ستایش آن غافل شد، نظم و انضباط فوق‌العاده، هماهنگ کردن ده‌ها هزار بازیگر و کارهای تکنیکی و فنی دشواری است که امکان عملی کردن ایده‌های هنرمندانه کارگردان را میسر کردند. برای اجرای هر بخش این نمایش بزرگ، صدها تکنیسین در کنار هنرمندان نمایشی، نوازندگان موسیقی و طراحان نور و لباس کار کردند.

تنها برای نورپردازی این صحنه بزرگ از ابزار و ادواتی به وزن سیصد تن استفاده شده‌ و بیش از پنجاه کیلومتر کابل و طناب فولادی بر فراز صحنه و در قسمت‌های دیگر به کار رفته است. صفحه عظیم LED که در کف صحنه برای ایجاد جلوه‌های ويژه و پخش تصاویر میان نمایش به کار برده شد، ابعادی در حدود ۱۴۷ در ۲۲ متر داشت. هم‌چنین پنج حلقه عظیم و نورانی المپیک که از کف استادیوم برخواستند و در هوا معلق ماندند با استفاده از LEDهای متصل به یکدیگر ساخته شده بود.

یک شب تاریخی، نمایی از داخل ورزشگاه

اما در میان نمایش شکوه گذشته چین و آرزوهای آن برای تسخیر آینده که از خلال ابعاد عظیم این نمایش به خوبی مشخص بود، اشاره چندانی به یکی از مهم‌ترین بخش‌های تاریخ معاصر چین صورت نگرفت.

انقلاب کمونیستی سال ۱۹۴۹ که باعث تأسیس جمهوری خلق چین شد با هر دیدگاه و عقیده‌ای، یکی از مهم‌ترین نقاط‌تاریخ ساز این کشور به شمار می‌آید. با این حال این رویداد جایی در میان نمایش مجلل مراسم افتتاحیه نداشت. نمایش هرچه بود اشاراتی به گذشته کهن چین و یا رویاهای آن برای آینده داشت.

این نمایش عظیم را بسیاری از جنبه‌های سیاسی و هم‌چنین‌ زرق و برق و بریز و بپاش بی‌سابقه آن مورد انتقاد قرار دادند و عده دیگر نیز محو جلوه‌های خیره کننده آن در آسمان شبانگاهی شدند.

در هر حال چه این نمایش موفق به کسب جایگاهی ويژه و یکتا در میان نمایش‌های افتتاحیه از نظر هنری و فنی شده باشد و چه در این راه با انتقاداتی روبه‌رو باشد، ابعاد بزرگ و نظم و شکوه آن، کار را برای برگزارکنندگان المپیک ۲۰۱۲ در لندن دشوار خواهد کرد.