«آواتار»؛ هبوط خدا برای تغییر زندگی

پانته‌آ بهرامی

سال ۲۱۵۴ میلادی است و زمین در حال مردن. برای نجات به مواد خامی نیاز از است که «آن اُپتینیوم» نام دارد. برای به دست آوردن آن به سیاره‏ی «پاندورا» سفر می‏شود تا بومیان آن را برای ربودن این ماده‏ی خام، از زندگی عادی خود باز دارند.

این سیاره در وسط جنگل‏های گرمسیر مانند مناطق استوایی است و با حیواناتی عجیب و غریب، قوی و ترسناک. در زیر درختی کهن‏سال و تنومند، ساکنان بومی سیاره‏ی پاندورا زندگی می‏کنند. در زیر این درخت افسانه‏ای مواد خام مورد نیاز آرمیده است.

ساکنان بومی پاندورا شبیه انسان‏هایی با پوست‏های آبی، سه متر قد، چشمانی زرد و بینی‏هایی صاف هستند که گوش‏هایی نوک‏تیز دارند. آنان درختان را درآغوش می‏کشند و از انسان‏های فضول بیزارند.
این بومیان به نوعی شبیه ساکنان بومی کشورهایی هستند که آمریکا در تاریخ خود مورد حمله قرار داده است؛ سرخ‏پوستان آمریکا، ویتنام و عراق.

«آواتار» تازه‏ترین ساخته‏ی جیمز کامرون است. کارگردانی که فیلم «تایتانیک» را در کارنامه‏ی خود دارد، پس از ۱۲ سال فیلم سه‏ بعدی آوتار را ساخت که حدود ۶۰درصد آن به وسیله‏ی کامپیوتر ساخته شده است.

زبان ساکنان پاندورا به‏ وسیله‏ی زبان‏شناس مشهور «پاول فرامِر» طراحی شده که بازیگران بتوانند آن را ساده بیان کنند و در عین حال، شباهتی به هیچ‏کدام از زبان‏های بشری نداشته باشد.

فیلم آواتار در ژانر (دسته‏بندی) علمی− تخیلی− ماجراجویی، نامزد ۹ اسکار برای: بهترین کارگردانی، فیلم‏برداری، تدوین، کارگردانی هنری موسیقی فیلم، صدابرداری، تدوین صوتی، جلوه‏های ویژه و بهترین فیلم سال شده است.

گفته می‏شود حدود ۳۰۰میلیون دلار هزینه‏ی ساخت این فیلم شده است. بخش عمده‏ای از این مبلغ صرف جلوه‏های تصویری پس از فیلم‏برداری شده است. جیمز کامرون در این فیلم از تکنیک سه‏ بعدی بهره برده و تماشاگران باید از عینک‏های ویژه برای دریافت فیلم استفاده کنند.

بیل کالیس، مدیر شرکت سازنده‏ی نرم‏‏افزار «اوکولا» می‏گوید: تصاویر واقعی آواتار برای آن که سه‏بعدی نشان داده شوند، توسط دو دوربین فیلم‏برداری شده‏اند؛ یکی از چپ و دیگری از راست. با استفاده از نرم‏افزار اوکولا می‏توان این تصاویر را دست‏کاری کرد. مثلا اگر دو دوربین کاملا با هم تراز نباشند، تصاویر فیلم‏برداری شده، بیننده را دچار سرگیجه و چشمان‏اش را اذیت می‏کند.

برخی بر این باورند که شاید آواتار صنعت فیلم‏سازی را در جهت استفاده از تکنیک سه‏بعدی متحول کند. اما دکتر نگار متحده، استاد ادبیات، هنر و فیلم دانشگاه دوک در آمریکا، نظر دیگری دارد:

«اگر سؤال این است که آینده‏ی سینما در جهت دنیای فیلم‏های سه‏بعدی حرکت کند، من به آن شک دارم و فکر نمی‏کنم این جهت آینده‏ی سینما باشد و حتی تکنولوژی سه‏‏بعدی از خلاقیت‏های فیلم آواتار باشد.

تکنولوژی سه‏بعدی نیاز به راه‏هایی دارد که کیفیت فطری و طبیعی این تکنیک دیجیتال را کشف کند. شاید بتوان گفت که آواتار راه جدید یا موج تازه‏ای را بر روی فیلم‏سازان گشوده و درهای تازه‏ای را در هالیوود باز کرده که خلاقیت را به سطح تازه‏ای ارتقاء بدهد تا فیلم‏سازان بتوانند راه‏های تازه‏ای را کشف یا خلق کنند که در پیوند با تکنولوژی سه‏بعدی منحصر به‏فرد باشد.»

زمانی که برادر جیک سالی، سربازی که پایش را از دست داده و برای همیشه روی صندلی چرخ‏دار خواهد بود کشته می‏شود، جیک تصمیم می‏گیرد به جای برادرش به مأموریتی دور، به سیاره‏ی پاندورا، برود. در یک عمل جراحی، هویت او به هویت آواتار تبدیل می‏شود.

جیک در هویت نوین خود صاحب پا است و می‏تواند بپرد، بدود، جست و خیز کند و از موهبت داشتن پا برخوردار شود. او به سیاره‏ی پاندورا فرستاده می‏شود که ساکنان بومی آن شبه‏انسان و دارای فرهنگ و زبان ویژه‏ی خود هستند.

یک شرکت معدن آمریکایی پادگان نظامی خصوصی تأسیس می‏کند تا کار نابود کردن و بیرون کردن ساکنان بومی را بر عهده گیرد و به مواد خام مورد نیاز دست یابد. بخشی از این پروژه را دکتر گریس آگوستی طراحی می‏کند. او ساکنان را به طور علمی مورد کنکاش قرار می‏دهد و بدن‏هایی به نام «آواتار» می‏سازد که شبیه‏ به ساکنان بومی پاندورا هستند. گریس درنظر دارد ساکنان را وادار سازد که به طور داوطلبانه منطقه را ترک کنند.

وقتی جیک وارد پاندورا می‏شود، از خودشیفتگی به جست و خیز پرداخته و در جنگ گریز با حیوانات بومی قرار می‏گیرد. اما در این جنگ و گریز نزدیک است که کشته شود. نیتری، دختر یکی از سران اهالی بومی، او را نجات می‏دهد و او عاشق نیتری می‏شود.

شخصیت جیک در طول فیلم عوض می‏گردد؛ او از فردی که آمده بود جاسوسی کمپانی را بر عهده گیرد، به فردی آمیخته با فرهنگ، زیبایی‏ها، دوستی‏ها و عشق مردم پاندورا تبدیل می‏شود.

از این جهت است که زمانی که نیروهای نظامی قصد تخریب آن‏جا را دارند، در مقابل آن‏ها می‏ایستد و در واقع عشق دختر زیبا، باهوش، رزمنده و چابک پاندورایی، بخش‏های دیگر ضمیر ناخودآگاه او را زنده می‏کند و جیک با طبیعت، گل‏ها و حیوانات، نوعی آمیختگی و آشتی پیدا می‏کند و همه‏ی این‏ها در یک پروسه و روند طولانی شکل می‏گیرند.

این تغییر شخصیت که از مشخصه‏های فیلم‏نامه‏های توانا است، در فیلم آواتار، در شخصیت جیک نمود بسیار آشکاری دارد.

آواتارها گروهی جادویی قدیمی‏اند که خارج از مکان، زمان و واقعیت قرار دارند. قدرت آن‏ها در توانایی‏شان در دست‏کاری کردن زمان و مکان از طریق بازگرداندن زمان توضیح داده می‏شود.

برخلاف جادوگران، ساحره‏ها و موجودات اهریمنی، آواتارها بی‏طرف و خنثی نیستند. به طور تئوریک قدرت آن‏ها نامحدود است. زمانی که مورد فشار قرار می‏گیرند و به آن‏ها تعرض می‏شود.

آرزوی نهایی آن‏ها شکل دادن به دنیایی است که خود سازنده‏ی آن باشند. دنیایی کامل، بدون هیچ نوع جنگ و درگیری.

آواتارها برعکس بسیاری از موجودات جادویی، با یک‏دیگر در ارتباط‏‏ هستند. اگر یکی از اعضای آن‏ها بمیرد، این فاجعه بر همه‏ی آن‏ها تأثیر می‏گذارد و آنان را تضعیف می‏کند.

آنان تجسم اجتماع بومیان صلح‏جو و توانایی هستند که تنها هدف آن خلق نوعی اوتوپیا، به وسیله‏ی خواب کردن انسان‏ها به طور موقت و خلاص شدن از همه‏ی بدی‏ها و پلیدی‏ها، پس از این خواب سبک است.

آواتارها قول می‏دهند که پس از بیداری، جنگ بین اهریمن و خوبی‏ها به‏پایان رسیده و انسان می‏تواند با خوشبختی زندگی کند. هرچند وعده‏ی این اوتوپیا هزینه‏ی بالایی دارد. هزینه‏ی از دست دادن آزادی اراده.
شاید به همین دلیل ساده است که نام آواتار را برای این نیمه‏انسان‏ها انتخاب کرده‏اند. آواتار به معنای هبوط در آیین هندو، عبارت از تجسد مادی ناشی از هبوط از آسمان به زمین ایزدان هندو است.

زندگی اسطوره‏ای آواتارها از جاذبه‏های فیلم است. دکتر نگار متحده، استاد مطالعات فیلم و سینما:

«به نظر من، زیبایی فیلم در اسطوره بودن آن است. فکر می‏کنم هر فیلم یا روایتی ویژگی‏های اسطوره‏ای دارد و فرم اسطوره‏ای را با خود حمل می‏کند. اما در این فیلم، به‏ویژه‏ برجسته می‏شود.

داستان هم در همین است، او نیمه انسان و نیمه حیوان است. به خاطر تعرض به قانون‏مندی‏های طبیعی هر دو دنیا، دنیای انسان و دنیای پاندورا، او قادر است صلح، قانون، همکاری و یگانگی را به این سیاره بازگرداند.»

یک‏سوم آخر فیلم شاهد جنگ دیجیتالی بین ساکنان غیرزمینی پاندورا و انسان‏های مخرب هستیم. شاید در سینما کم‏تر پیش بیاید که صلح را اندرز دهند، اما در عین حال به آفرینش صحنه‏هایی دست بزنند که تخریب و ویرانی عمومی را نشان می‏دهد.

جیمز کامرون گستردگی امکان استفاده از سینما را نشان می‏دهد. استعداد کامرون به اندازه‏ی رؤیاهایش بزرگ است.

آواتار رکورد فروش فیلم را شکسته و تا به حال دو میلیارد دلار فروش کرده است. اما راز رکورد فروش فیلم در ساختار لایه‏ای آن است. فیلم لایه‏های بسیاری دارد که هر تماشاگر با لایه‏ای از آن می‏تواند همزادپنداری کند؛
از یک سو داستان عاشقانه‏ای است بین دو جوان که دختر در یک فراینده‏ پیچیده می‏تواند عشق خود به این غریبه را که پروسه‏های طولانی را برای خودی شدن طی می‏کند، بازشناسد.

لایه‏ی بعدی فیلم، ماجراجویی و صحنه‏های جنگ و گریز است که برای برخی از تماشاگران جوان بسیار هیجان‏انگیز و جالب است.

از سوی دیگر، فیلم گویای حمله‏های تجاوزکارانه برای منابع طبیعی است. آن‏چه بسیاری از روشنفکران جهان به آن معترض‏اند و آن را با صفت برخوردهای امپریالیستی ابرقدرت‏ها برای حفظ منافع خود در جهان توضیح می‏دهند. نمونه‏ی آن حمله به کشور عراق است.

به همه‏ی این‏ها، جنبه‏ی فریبنده‏ی استفاده از تکنیک سه‏بعدی را باید افزود که تماشاگر را در حالتی بی‏واسطه از آن‏چه در پرده‏ی سینما جریان دارد، قرار می‏دهد.

اما شاید زیباترین لایه‏ی فیلم، زبان جادویی و اسطوره‏ای آن است که بسیاری از تماشاگران را مجذوب زیبایی‏هایی کرده که بشر آرزوی آن را دارد؛ زندگی در طبیعتی زیبا و آرامش‏بخش، در صلح.