Oct 2008

احيای عقلانيت يونانی در غرب

احيای ميراث حقوقی رومی همراه با انتقال سنت مفقود شدهء يونانی، از طريق ارتباطات جديد با فرهنگ عربی و اسلامی در قرن دوازدهم ميلادی باعث پيدايش رنسانس يا نوزايی فرهنگی در اروپا شد. اين فرايند انتقال فرهنگی بر همهء حوزه های فکری تأثير گذاشت.

پيشينهء داوری ـ انسان يا الله؟

مفهوم پيشينهء قضايی و مفهوم حکم فقهی وضع شده توسط انسان، اسلامی نيستند زيرا هرآنچه که به طور اخص جنبهء حقوقی و فقهی دارد بايد سابقه اش در قرآن يا احاديث موجود باشد. به عبارت ديگر، پيشينه های قضايی به هنگام وفات پيامبر به کمال خود رسيده بود و به اين اعتبار معنی ندارد که از سابقهء قضايی خارج از قرآن و سنت سخن بگوييم.

فقاهت و عقلانيت

در شريعت عناصر متعددی از يک نظام حقوقی غايب است؛ اشخاص و نهادهای حقوقی مثل کورپوراسيون ها در قوانين اسلامی وجود ندارند، مفهوم مسؤليت حقوقي ِ فردی و مفهوم قصور و اهمال برای قوانين اسلامی شناخته شده نيست، و قواعد مربوط به آوردن ادلـّه بسيار ابتدايی اند.

اجتهاد فقهی و عقلانيت

انگيزه های عقلی در دوران نخستين تفکر حقوقی در اسلام، که در صدد برآمد احکام را به شکل مجموعه ای سيستماتيک و متجانس از دانش مربوط به اين رشته مدون کند تا مؤمنان از راه راست دور نيفتند، با حذف نقش عقل انسانی به عنوان منبع مستقل حقوق، به اين هدف رسيد.

عقلانيت حقوقی

طبق نظريهء کلاسيک حقوق اسلامی، منابع فقهی چهار دسته اند: قرآن، احاديث، قياس، و اجماع. فقيهان مسلمان مدام با اين وظيفه روبرو بوده اند که از متون مقدس برای موارد تازه و بدون سابقه احکام حقوقی بتراشند بدون آنکه اذعان داشته باشند چنين ناسازگاری هايی در واقعيت وجود دارد.

نقش حقوق در گسترش عقلانيت

مغرب زمين يا اروپای غربی پس از آنکه انقلاب حقوقی خود را در قرنهای دوازدهم و سيزدهم از سرگذراند تبديل به زمين به مراتب بکرتری شد (در مقايسه با ساير تمدنها از جمله تمدنهای اسلام و چين) که بتوان در آن بذر نهادهای آزاد و آزاد انديشي را کاشت تا حوزه های خودمختار برای رشـد علم مدرن بارور شوند.

سرچشمه های عقلانيت

تحقيقات کلاسيک در بارهء بروز شکل های متعدد تجربه گرايی عقلی در غرب از يک جهت ناقص است به اين لحاظ که تاريخ فعاليت های تجربی را در علوم عربی ناديده می گيرند. همهء مباحث مربوط به اين حوزه دچار اين کمبود هستند که احکام روشنی را که در مورد منطق علوم تجربی از سوی دانشمندان عرب و مسلمان سالها قبل از رنسانس بيان شده، دست کم در سه علم متفاوت، به حساب نياورده اند.

بررسی تطبيقی عقلانيت در اسلام و غرب

کتاب «برآمدن علم مدرن در دوران آغازين ـ اسلام، چين، و غرب» پژوهشی است مهم در جامعه شناسی دين و جامعه شناسی علم. جامعه شناسی علم به بررسی زمينه های فرهنگی رشد و تحول علوم می پردازد. هدف پژوهش يافتن دلايل پيدايش و توسعهء عقلانيت غربی و متعاقب آن گسترش علوم مدرن در غرب است. روش پژوهش، بررسی تطبيقی بسترفرهنگی رشد عقلانيت در تمدنهای مختلف است. بستر فرهنگی در برگيرندهء حيطه های فکری فلسفی، دينی، حقوقی، و نيز نهادهای مربوط به آنها نظير حوزه ها، مدرسه ها، کالج ها و دانشگاهها است.