گمشده در ترجمه

مهشید راستی

روز جمعه ۱۲ شهریور معادل با سوم سپتامبر در استکهلم جلسه‌ای با شرکت آقای محمد مصطفایی، به دعوت انجمن حق زن و شبکه مبارزه با خشونت ناموسی انجام شد.

در این جلسه که در رابطه با پرونده‌ی سکینه‌ی آشتیانی و به منظور برجسته کردن این پرونده و درخواست از دولت سوئد در رابطه با برخورد با این معضل حقوق بشری برگزار شده بود، خانم آنا کونیگ یرلمیر، نماینده‌ی مجلس از حزب دست راستی مدرات، گولان آوچی، نماینده‌ی مجلس از حزب دست راستی مردم، اوا لارشون از حزب محیط زیست و برین بالتا از حزب سوسیال دموکرات، بخش زنان، شرکت جستند.

لازم به توضیح است که روز ۱۹ سپتامبر روز انتخابات در سوئد است و از ماه‌ها پیش مبارزات انتخاباتی در این کشور به شدت در جریان است.

در این شرایط اکثریت احزاب از چنین گردهم‌آیی‌هایی، به هر دلیلی که باشد، استقبال می‌کنند و فرصت را برای پرتاب کردن پای به طرف همدیگر و تبلیغات شخصی و حزبی و برجسته تر کردن برنامه‌های حزب خود از دست نمی‌دهند.

در همین جلسه قرار بود نماینده‌ی حزب چپ، حزب مرکز و حزب ابتکار فمینیستی هم شرکت کنند که حضور نداشتند.

خانم‌ها ماریا رشیدی (انجمن حق زن) و ماریا‌هاگ بری (شبکه مبارزه با خشونت ناموسی ـ که با تعریف خود ایشان شبکه بزرگی است که سعی در همکاری انجمن‌های زنان بر علیه خشونت ناموسی دارد) از طرف انجمن‌های برگزارکننده به عنوان هماهنگ‌کننده بحث ایفای نقش می‌کردند.

در ابتدای جلسه اعلام شد که پرواز هواپیمای آقای مصطفایی از نروژ به استکهلم با تاخیر همراه شده و ایشان قدری دیرتر از موعد مقرر در جلسه حاضر خواهند شد.

از این رو از نمایندگان احزاب مختلف خواسته شد که برنامه را بدون حضور محمد مصطفایی شروع کنند و هر کدام به توضیح برنامه حزب خود در رابطه با مسائل زنان، و نیز نظر حزب خود در مورد پرونده‌ی سکینه‌ی آشتیانی به طور خاص و وضعیت حقوق بشر در ایران به طور کلی پرداختند.

بعد از مدت کوتاهی از شروع جلسه، آقای مصطفایی به همراه همسر و فرزندش ـ که دیروز به اسلو رسیده بودند و با وجود اینکه بعد از مدت‌ها این خانواده‌ی کوچک دوباره گرد هم آمده بود، باز رنج سفری دیگر را به خود روا داشته بودند ـ به سالن وارد شدند و آقای مصطفایی در پانل جای گرفت و صحبت‌‌ها ادامه پیدا کرد.

خانم گولان آوچی به مسئله‌ی مدارس سوئد و سکوت ایشان در مورد تبعیضی که بر تعدادی از دختران ـ عمدتا مهاجر ـ که خانواده‌های ایشان به دلیل مذهب، ایشان را از فعالیت‌های بدنی و ورزش و موسیقی برکنار می‌دارند اشاره کرد و گفت که برابری جنسیتی در مدارس باید رعایت شود و دختران یا پسران نباید به خاطر مذهب خانواده نسبت به دیگر همکلاسان خود تبعیضی را حس کنند.

آنا کونیگ یرلمیر در رابطه با پرونده‌ی سکینه‌ی آشتیانی به مجازات سنگسار در ایران اشاره کرد و این شیوه مجازات را بربریت محض خواند و گفت که دولت باید صریح‌تر در این موارد موضع گیری کند.

اوا لارشون با توجه به صحبت‌های دیگر شرکت کنندگان در مورد بی‌گناه بودن سکینه آشتیانی در رابطه با اتهام زنا گفت:

«به نظر من اصرار بر عدم گناهکار بودن سکینه موضوعیت ندارد، حتی اگر این اتهام صحت هم داشته باشد، نباید به این شکل مجازات شود. این مسئله یک مسئله‌ی خصوصی است و در آن به حق زن بربدن خود توجهی نمی‌شود.

اگر چنین اتفاقی هم افتاده باشد و زنا صورت گرفته باشد، در چنین مواردی در دنیای متمدن زن و شوهر یا از هم جدا می‌‌شوند، یا همدیگر را می‌‌بخشند و به زندگی خود ادامه می‌دهند. سنگسار یا اعدام اصلا قابل درک نیست.»

خانم برین بالتا در رابطه با موضع‌گیری‌های حزبش ـ سوسیال‌دموکرات‌ها، در رابطه با حمایت از جنبش زنان در ایران صحبت کرد و گفت که حزب او خود را موظف می‌داند که به حمایت از جنبش‌های مردمی در ایران ادامه دهد.

نوبت به صحبت‌های آقای محمد مصطفایی رسید و خانم ماریا رشیدی انگیزه‌ی انجمن حق زن را در رابطه با برجسته کردن موضوع سکینه‌ی آشتیانی و مسائل زنان در ایران مطرح کرد و ضمنا گفت که خودش صحبت‌های آقای مصطفایی را به سوئدی و صحبت‌های دیگران را که به سوئدی انجام می‌شود برای ایشان به فارسی ترجمه خواهد کرد و در این زمینه «سعی خود را خواهد کرد» که ترجمه‌ی خوبی ارائه دهد.

محمد مصطفایی در صحبت‌هایش به فعالیت‌هایش در شش ساله‌ی اخیر اشاره کرد، به دفاع از کودکان و زنانی که به اعدام محکوم شده‌اند.

به اینکه در اکثر موارد به طور رایگان و بدون چشم‌داشت و به منظور دفاع از حقوق بشر وکالت ایشان را به عهده می‌گرفته و گفت که در اکثر پرونده‌هایی که بر عهده گرفته است، حتی با همان قوانین عقب افتاده‌ی ایران هم اگر مجریان امور به وظیفه‌ی خود عمل می‌کردند در حق موکلان او نباید، حکم اعدام صادر می‌شد.

او به مشکلاتی که در این زمینه برایش به وجود آمد و کارشکنی‌های موجود برای جلوگیری از کارش اشاره کرد. به دستگیری همسر و برادر همسرش و به چگونگی خروجش از ایران و آمدنش به اسلو و پیوستن همسر و دخترش اشاره کرد.

آنچه در این میانه جای تاسف بود، عدم آشنایی خانمی که ترجمه را به عهده گرفته بود به اصول ترجمه و به بیشتر کلمات تخصصی یا حتی غیرتخصصی بود.

آقای محمد مصطفایی که روز قبل بعد از مدت‌ها همسر و دخترش را باز یافته بود، این راه و این زحمت را به خود و خانواده هموار کرد و به کشوری دیگر آمد تا به آنچه سال‌هاست وظیفه‌ی خود می‌دانست وفادار بماند.

او سخن زیادی برای گفتن دارد و از فرصت‌های پیش آمده برای مطرح کردن وضعیت حقوقی موکلانش به طور خاص و وضعیت بی‌حقوقی مردم ایران به طور عام استفاده می‌کند. ترجمه‌ی درست و صحیح سخنان ِ او و رساندن کلام او به شنونده‌ی غیر ایرانی حاضر در سالن، و نیز رساندن کلام شنونده‌گان به او در جهت دریافت پاسخی درست، اصلی‌ترین و پراهمیت‌ترین وظیفه‌ای است که بر دوش کسانی است که تدارکات برنامه را به عهده گرفتند.

مسئله‌ی حقوق بشر در ایران مسئله‌ی حساسی است، آقای مصطفایی فردی بسیار جدی و کوشا در امری که به عهده گرفته می‌‌باشد، چنین جلسه‌ای با توجه به حساسیت پرونده و حساسیت وضعیت ایران، جای دارد که جدی برگزار شود و جدی گرفته شود.

اما متاسفانه برگزار کننده‌ی ایرانی برنامه، حتی اسم آقای مصطفایی را به دفعات غلط می‌گفت و هر بار با شوخی و خنده از این اشتباه می‌‌گذشت. چرا ؟

ترجمه‌ی چنین بحث تخصصی و حساسی که می‌‌باید در بیشتر موارد لغت‌به‌لغت انجام شود، بسیار بد و بدون رعایت پرنسیپ‌های ترجمه انجام شد.

بیشتر از یک سوم گفته‌های محمد مصطفایی اصلا ترجمه نشد، مصطفایی در رابطه با بهای سنگینی که زنان فعال در ایران بابت فعالیت خود می‌‌پردازند به پرونده‌ی بهاره هدایت، ژیلا بنی یعقوب و حکم‌های سنگینی که برای ایشان صادر شده اشاره کرد، ولی مترجم اصلا از این موضوع پرید و در ترجمه حتی نامی از این زنان فعال و حکم‌های ناحقی که گرفتند نیاورد.

در ترجمه پرونده‌ی شیوا نظر آهاری اتهام ایشان به عنوان محارب به غلط حکم اعدام ترجمه شد.

وقتی که محمد مصطفایی از دستگیری همسر و برادر همسرش به عنوان گروگانگیری ایشان توسط حکومت یاد کرد، مترجم کلمه‌ی گروگان را به کار نگرفت. مترجم در ترجمه‌ی کلمات روزمره هم مشکل داشت، حضور ذهن درستی در به یاد سپردن جملات نداشت، یاد داشت برنمی‌داشت، و در عین حال درخواست نمی‌کرد که صحبت‌‌ها کوتاه‌تر شود.

بسیاری از جملات در این میانه به فنا می‌رفت. با چنین جوی، امید زیادی به ترجمه‌ی اصطلاحات تخصصی باقی نبود و در بسیاری موارد حضار کلمات صحیح را به مترجم می‌‌رساندند و جلسه چون کشتی شکسته‌ای کژ می‌شد و مژ می‌‌شد.

در چنین بحث‌هایی طولانی‌ای اگر جلسه از طرف برگزارکنندگان جدی گرفته شود، به طور معمول دو مترجم یکی برای کار و یکی به عنوان رزرو برای حوادث پیش‌بینی نشده در نظر گرفته می‌شوند تا خستگی کار، لطمه‌ای به سخنرانی ِ سخنران نزند. اما متاسفانه در این جلسه خانم رشیدی بدون وارد بودن به اصول ترجمه، کار را شخصا به دست گرفت.

خانم رشیدی بعد از جلسه با برخورد تندی به من گفت که مترجم داشتند و نیامده بود و البته اضافه کردند که اگر بد بود خودت می‌‌آمدی ترجمه می‌کردی.

ولی در شروع جلسه از تمام کسانی که غیبت داشتند، نمایندگان احزاب، و دلیل غیبت ایشان نام برده شد، ولی از مترجم و غیبت کبرایش نامی به میان نیامد.

در جلساتی چنین، اگر محتوای جلسه برای برگزارکنندگان حقیقتا حائز اهمیت باشد و به شرکت‌کنندگان و حضار احترام گذاشته شود، حتی اگر در مورد تدارکات جلسه سهل‌انگاری شده باشد، در خود جلسه از حضار دعوت می‌شود که کسی که امکان کمک به برگزاری بهتر جلسه در امر ترجمه را دارد، در این مورد پیش قدم شود.

و من در همین جلسه هم تعداد زیادی را می‌‌شناختم که بسیار بهتر از عهده‌ی کار بر می‌‌آمدند ولی چنین مسئله‌ای هرگز مطرح نشد.

اینکه شخصی حتی توانایی خود را در امری که به عهده می‌گیرد نشناسد و با سماجت به کار ادامه دهد، به نظر من هیچ دلیلی جز جدی نگرفتن مسئله و عدم‌احترام به شرکت‌کنندگان و حضار ندارد.

اینکه ترجمه‌ی گفتار در چنین جلسه‌ای را با بیان «سعی خود را می‌کنم» پیش ببریم، تنها نمایشی است بر سهل انگاری برگزارکننده. در چنین جلسه‌های تعیین‌کننده‌ای «سعی خود را کردن» کافی نیست. باید کار خوب و تخصصی ارائه شود.

شرکت‌کنندگان سالن، بیش از هفتاد نفر نبودند و شیوه‌ی غیر جدی و آزار دهنده‌ای که در ترجمه به کار می‌رفت موجب شد که بیش از بیست نفر. یعنی بیش از یک چهارم افراد در میانه‌ی برنامه سالن را ترک کنند. یکی از این افراد دوستی بود که همراه من به این جلسه آمده بود.

در قسمت پرسش حضار، من از فرصت کوتاهی که در انتهای برنامه به من دادند استفاده کردم و جلسه را مورد انتقاد قرار دادم و با تذکر اینکه بیش از یک سوم بحث‌‌ها هرگز مطرح نشد و بسیاری از اصطلاح‌‌ها و کلمات غلط ترجمه شد و با توچه به این که مهمان اصلی این برنامه که آقای مصطفایی بود باید تدارکات بهتری در این مورد می‌شد، این انتقاد را مطرح کردم که با چنین مسئله‌ی حساسی در چنین شرایط حساسی نباید اینطور آماتورانه برخورد شود و باید برای کار و زحمت و راه درازی که ایشان با خانواده خود طی کرده‌اند، احترام گذاشته می‌شد و در امر اجرای این برنامه جدی تر برخورد می‌‌شد.

مسئولین، خانم ماریا رشیدی، مسئول ایرانی جلسه و خانم ماریا‌هاگ بری مسئول سوئدی جلسه وقت کم و کار فشرده و بودجه‌ی اندک را دلیل شمردند، این در حالی است که این برنامه بیش از یک هفته بود که اکران شده بود و من شخصا دو مترجم حرفه‌ای را می‌‌شناختم که حاضر بودند رایگان کار کنند و حتی در همان سالن هم افرادی حضور داشتند که به مراتب بهتر از عهده‌ی این کار بر می‌‌آمدند.


در توضیحی که بعد از پایان جلسه برای خانم ماریا رشیدی ـ مسئول انجمن حق زن ـ در مورد شخصی نبودن انتقادم دادم با بی‌مهری و عدم توجه ایشان مواجه شدم، اما خانم ماریا‌هاگ بری ـ شبکه مبارزه با خشونت ناموسی ـ از انتقاد من تشکر کرد و گفت که در برنامه‌های بعدی این مسئله را مورد توجه قرار خواهند داد.

عکس‌ها از مهشید راستی

محمد مصطفایی در سخنان خود به درستی اشاره کرد که تمام زندگی‌اش را از دست داده است، شغل خوب و دوستان خوب و امکانات خوبی را که برای زندگی داشته پشت سر گذاشته و در خارج از کشور هم احتمالا دو ـ سه ماهی مطرح خواهد بود و جایی برایش در محافل بین المللی وجود دارد و نظرش این است که از این مدت و این موقعیت به بهترین وجه در رابطه با مطرح کردن بی‌حقوقی مردم ایران در سطح جهانی استفاده کند.

جای تاسف است که چنین موقعیتی به این صورت از دست برود.

جای تاسف است که زحمت و رنج راهی که بر دوش وکیل خوب کشورمان، مدافع بی‌دفاعان گذاشتیم، چنین با سهل‌انگاری نادیده گرفته شود.

جای تاسف است که می‌زبانان و برگزار کنند گان ایرانی این برنامه، حتی به خود زحمت نداده بودند که اسم می‌همان اصلی این برنامه را که اسم چندان پیچیده‌ای هم نیست ـ محمد مصطفایی ـ یاد بگیرند و بار‌ها و بار‌ها اسم او را غلط خواندند.

و نیز جای تاسف است که بعد از گذشت بیش از بیست سال کار و فعالیت هنوز کارمان را جدی نمی‌گیریم و به کاری که حتی سطح آماتوری هم ندارد مباهات می‌‌کنیم.

جای تاسف است که در جمع ایرانی هنوز انتقاد بیش از اینکه مورد استفاده قرار گیرد موجب آزردگی و بالا گرفتن برخورد‌های شخصی می‌شود و به جای پذیرفتن انتقاد، از در بی‌مهری به منتقد بر می‌‌آیند.

اما، در انتها توصیه‌ای دوستانه به عزیزان تازه نفس دارم.

ما سال‌هاست که در خارج از کشور با چنین برنامه‌ریزی‌هایی دست به گریبانیم، جدی نگرفتن کار خود و احترام نگذاشتن به کار دیگران از طرف برنامه‌گذاران، اکثریت ایرانیان خارج از کشور را از برنامه‌هایی اینچنین گریزان کرده است و چند بار شرکت در برنامه‌های اینچنین از طرف افرادی غیر ایرانی که نسبت به مسائل ایران بی‌تفاوت نیستند، موجب شده که اینگونه برنامه‌‌ها از طرف دوستان غیر ایرانی جدی گرفته نشود.

شما این امکان را دارید که سطح کار را بالا نگاه دارید. شما که به سخنرانی در کشورهای مختلف ـ و به‌خصوص کشورهایی که به زبان آن آشنایی ندارید ـ مثل سوئد یا فرانسه یا... ـ می‌روید، سخت گیرتر برخورد کنید و مترجم خوب و حرفه‌ای برای ترجمه‌ی حرفهایتان درخواست کنید. از برنامه گذاران بخواهید که برای کار شما و وقتی که صرف می‌کنید ارزش قائل شوند و سهل انگاری نکنند.

البته من در ناموفق بودن این برنامه، نه سخنران که میزبانان و برنامه‌گذاران را تنها عامل می‌دانم. اما از آنجا که ما بعد از گذشت بیش از بیست سال همچنان «آماتور‌های ابدی»¹ باقی مانده ‌ایم و عادت کرده‌ایم که در قبال کاری ناموفق توقع تشکر و قدردانی هم داشته باشیم و از انتقاد می‌رنجیم و برخورد‌ها را خصوصی برداشت می‌کنیم، شاید تلاش‌های نسل جدید مهاجر، خون تازه‌ای در رگ‌های این «خفته‌ی چند»² به جریان اندازد و جان تازه‌ای در روح او بدمد.

۱- آماتور‌های ابدی، اصطلاحی بود که شاعر خوب کشورمان، اسمائیل خویی در قبال توجیهات همیشگی برنامه گذاران نشست‌‌ها و جلسات سیاسی به کار برد.

۲- کلماتی از شعر « می‌تراود مهتاب» نیما یوشیج: غم این خفته‌ی چند، خواب در چشم ترم می‌‌شکند.