تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۸۷ • چاپ کنید    

آلودگی هوا و آثار تاریخی

بیژن روحانی
rohani@radiozamaneh.com

آلودگی هوا تنها سلامتی انسان‌ها و جانداران را در معرض خطر قرار نمی‌دهد، بلکه آثار تاریخی نیز بر اثر شدت آلودگی هوا با تهدیدات مختلفی رو به رو می‌شوند. آلودگی هوا جزو آن دسته مواردی است که پیوستگی مسائل زیست محیطی و حفاظت از میراث فرهنگی را به یکدیگر به خوبی روشن می‌کند.

Download it Here!

بنابر گزارش خبرگزاری محیط زیستی Iren (هجدهم بهمن ماه)، رییس سازمان محیط زیست اصفهان از تاثیرات منفی آلودگی هوا روی آثار تاریخی اصفهان اظهار نگرانی کرده است. احمد رضا لاهیجان زاده در گفت‌وگو با این خبرگزاری اعلام کرده است که این موضوع از طرف سازمان محیط زیست به سازمان میراث فرهنگی اصفهان اعلام شده و آنها اکنون از اثرات آلودگی هوا روی آثار تاریخی آگاه هستند.

رییس سازمان محیط زیست اصفهان با اشاره به برگزاری جلساتی با حضور نمایندگان این سازمان و همچنین سازمان میراث فرهنگی و سازمان منابع طبیعی استان از تذکرات مکرر نسبت به تاثیر بسیار مخرب آلودگی هوا بر میراث فرهنگی این شهر سخن گفته است.

در طرح جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان که تدوین آن به سال ۱۳۷۹ باز می‌گردد، نسبت به وظایف تمام سازمان‌ها برای کاهش تاثیرات نامطلوب آلودگی هوا تاکید شده است. بنابر اظهارات رییس سازمان محیط زیست اصفهان، افزایش جمعیت و افزایش تعداد خودروهای شخصی از عوامل اصلی آلودگی هوا در این شهر است.

به گفته او در حال حاضر يک ميليون و پانصد هزار خودرو در اين استان شماره‌گذاری و به خيابان‌ها روانه می‌شود که در کنار جمعيت چهار۴ ميليون و پانصد هزار نفری آن، آلودگی هوا را شدت بخشيده‌اند تا آنجا که وضعيت اين استان در آلودگی هوا به مراتب از تهران بدتر است.

همچنین به گزارش خبرگزاری ایرنا (شانزدهم بهمن ماه) فاطمه واعظ جوادی، رییس سازمان محیط زیست کشور نیز آلودگی هوای اصفهان را بدتر از تهران عنوان کرد و گفت این شهر در سال جاری حدود صد و شش روز در وضعیت هوای ناسالم قرار داشته است.


اصفهان مسجد شاه، منبع: Travel.webshots

مساله آلودگی هوای این شهر در هفته‌های گذشته موضوع بحث اعضای شورای شهر اصفهان نیز بوده است و محمدتقی رهبر، نماینده این شهر در مجلس نسبت به روند نگران‌کننده آلودگی‌های محیط زیستی هشدار داده است.

اما آلودگی هوا از چه راهی می تواند آثار تاریخی و فرهنگی را با خطر رو به رو کند؟ آلودگی هوا در حقیقت به معنای حضور درصد بالایی از گازها، ذرات معلق و مواد شیمیایی نامطلوب در هواست. وجود این مواد شیمایی به مرور زمان علاوه بر تهدید سلامتی انسان‌ها می‌تواند باعث خوردگی، فرسایش و یا کثیف شدن سطوحی شود که در معرض هوای آزاد قرار دارند.

حل شدن برخی گازها و مواد شیمیایی در رطوبت هوا که به اسیدی شدن محیط می‌انجامد می‌تواند باعث خوردگی سطوح مختلف آثار تاریخی شود. سنگ‌ها، کاشی‌کاری‌ها و سطوح فلزی هیچ کدام از تاثیرات ناخواسته این عوامل در امان نیستند.

یکی از مخرب‌ترین عوامل شیمایی موجود گاز SO2 یا اکسید گوگرد است که افزایش میزان آن در هوا، تاثیر مستقیمی بر فرسایش و خوردگی سطوح آثار تاریخی دارد. بیش از پنجاه درصد از این گونه آسیب‌ها با افزایش میزان SO2 در ارتباط مسقیم قرار دارد.

این گاز در محیط مرطوب به سرعت در آب حل شده و باعث تولید اسید سولفوریک می‌شود. اکسیدهای ازت نیز جزو مهم‌ترین گازهای آلوده‌کننده و زیان‌آور برای انسان، محیط زیست و آثار تاریخی هستند. بخشی از اکسیدهای ازت نیز می‌تواند به اسید نیتریک تبدیل شود.

از آنجا که بخش مهمی از آثار تاریخی اصفهان دارای تزییناتی هستند که در نما یا گنبد ساختمان‌ها و در مجاورت هوای آزاد قرار دارد، اسیدی‌شدن محیط می‌تواند به مرور باعث خوردگی و فرسودگی سطوح آنها شود.

مطالعه جدی بر تاثیرات نامطلوب آلودگی هوا روی آثار تاریخی و میراث فرهنگی تقریبا از اواسط دهه هشتاد میلادی و در اروپا آغاز شد. به این ترتیب منشاء فرسایش بسیاری از ساختمان‌های تاریخی و مجسمه‌های سنگی یا فلزی که در مجاورت هوای آزاد قرار داشتند، آلودگی هوا تشخیص داده شد.

میزان تاثیر گازها و مواد شیمیایی موجود در هوا به عوامل مختلفی از جمله درصد آنها، مواد و مصالح تشکیل دهنده آثار تاریخی، درجه گرمای هوا و میزان رطوبت محیط بستگی دارد.

در بعضی موارد، لکه‌های سیاه رنگی که به داخل سطوح ساختمانی نفوذ می‌کنند، علیرغم شستشوهای مکرر پاک نمی‌شوند و تاثیر نامطلوب آنها برای همیشه روی نمای ساختمان‌های تاریخی در مراکز شهری باقی می‌ماند.

عامل دیگری که اخیرا توجه محققان را به خود جلب کرده تاثیر تغییرات آب و هوایی بر میراث فرهنگی و چشم‌اندازهای تاریخی و طبیعی است. از فعالیت‌های صنعتی و انتشار گازهای گلخانه‌ای به عنوان یکی از عوامل مهم تغییرات آب و هوایی یاد می‌شود.

مشکل آلودگی هوا فقط مختص شهرهای تاریخی ایران نیست. از آمریکای جنوبی تا اروپا و از آفریقا تا خاور دور، هرجا که فعالیت‌های انسانی باعث آلودگی هوا و محیط زیست شود، آثار تاریخی نیز از زیان‌های آن در امان نیستند.


انتقال مجسمه مارک آئورلیو در شهر رم به موزه، عکاس: L. Mellace، منبع: Bettmann/CORBIS

در برخی موارد و به خصوص زمانی که با یک اثر تاریخی بسیار ارزشمند و کمیاب مواجه هستیم، مسئولان حفاظت از آثار ترجیح می‌دهند این اثر را از مجاورت هوای آزاد دور کنند. یکی از نمونه‌های مشهور این کار، انتقال مجسمه برنزی حدودا دو هزار ساله مارک آئورلیو، امپراتور رمی، از میدانی در شهر رم به داخل موزه و قرار دادن نمونه بازسازی شده آن در داخل میدان بود.

این راهکار گرچه در مورد تعداد اندکی از آثار هنری عملی است، اما در مورد ساختمان‌های تاریخی امکان‌پذیر نیست. راه حل اصلی تلاش برای کاهش میزان آلودگی هواست.


آلودگی هوا در شهرهای ایران، منبع: Iran-Daily

اهمیت این امر در ایران زمانی بیشتر احساس می‌شود که بدانیم، تهران و اصفهان نه تنها در میان شهرهای ایران بدترین وضعیت را از نظر آلودگی هوا دارا هستند، بلکه از این نظر جزو شهرهای بسیار آلوده دنیا نیز قرار دارند. مطابق گزارش برنامه هوای پاک سازمان ملل، شهرهای آلوده ایران در میان صد و سی وسه کشور مورد بررسی، در رده‌های انتهایی جدول و در مکان صد و هفدهم قرار دارند.

به جز تهران و اصفهان از شهرهای مشهد، اراک، تبریز، کرج، اهواز و شیراز نیز به عنوان شهرهایی که با مشکل آلودگی هوا رو به رو هستند نامبرده می‌شود.


برای مطالعه بیشتر در این زمینه:
C. Saiz-Jimenez (2004), Air Pollution and Cultural Heritage, Taylor & Francis.

Share/Save/Bookmark
نظرات بیان شده در این نوشته الزاماً نظرات سایت زمانه نیست.

نظرهای خوانندگان

خوب است عکس هایی از اصفهان داشته باشید

-- احسان ، Feb 13, 2009

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)