سرقت کتاب‌های کتابخانه ملی بریتانیا توسط یک ایرانی

مجتبا پورمحسن

روزنامه‌ها انگلیس و رسانه‌های معتبر جهان امروز خبری جنجالی درباره سرقت صفحاتی ارزشمند از کتاب‌هایی نایاب توسط یک استاد دانشگاه ایرانی، به نام فرهاد حکیم‌زاده منتشر کردند. بر اساس این خبر، آقای حکیم‌زاده امروز باید در دادگاه حاضر شود و در برابر اتهامِ سرقت کتاب‌های نایاب از کتبخانه‌ی ملی بریتانیا و همین‌طور کتابخانه‌ی آکسفورد از خودش دفاع کند. روزنامه‌ی گاردین گزارشی در این مورد نوشته است که با اندکی تلخیص، ترجمه‌ی چکیده‌ای از آن را می‌خوانید.

دانشوران برجسته‌ی کتابخانه ملی بریتانیا، زبان‌شان از توضیح آن‌چه فرهاد حکیم‌زاده انجام داده، قاصر است. آن‌ها نمی‌دانند که این ناشر، روشنفکر و تاجر ایرانی که دانش‌آموخته‌ی هاروارد است، به چه انگیزه‌ای صفحات ۱۵۰ کتاب از مجموعه ملل قرن را پاره کرده است. خسارت مالی این کار که در طول ۷ سال انجام شده، ۴۰۰ هزار پوند تخمین زده شده است. اما دکتر کریستین جنسن، رییس بخش مجموعه چاپی کتابخانه ملی گفت که هیچ مبلغی نمی‌تواند خسارت کتاب‌ها و نقشه‌هایی را که از بین رفته و یا دزدیده شده، جبران کند.

«واقعاً این‌که یک آدم ثروتمند چیزی را که متعلق به همه‌ است، نابود می‌کند؛ عصبانی‌ام می‌کند.»

حکیم‌زاده ۶۰ ساله امروز در حالی در دادگاه وودگرین لندن حاضر می‌شود که محکومیت زندان را پیش روی خود می‌بیند. این دانش‌پژوه ایرانی پس از سقوط شاه در سال ۱۹۷۹ از ایران فرار کرد و در حال حاضر پاسپورت آمریکایی دارد.

فرهاد حکیم‌زاده، عکس از AP

او برای رسیدگی به ۱۴ مورد اتهامِ سرقت نقشه‌ها، تصاویر و صفحات از ۱۰ کتابخانه ملی بریتانیا و ۴ مورد اتهام مشابه از سوی کتابخانه بودلین آکسفورد که از سال ۱۹۹۸ اتفاق افتاده، به دادگاه فراخوانده شده است.

وقتی نیروهای پلیس، در ماه جولای گذشته، خانه‌ی او را در نایتزبریج در غرب لندن بازرسی کردند، تعدادی از صفحات، تصاویر و نقشه‌های به سرقت رفته را کشف کردند که به نسخه‌های کم‌ارزشی از آن کتاب‌ها که حکیم‌زاده دارد، چسبانده شده است.

وقتی ژوئن سال ۲۰۰۶، خواننده‌ای که کتابِ A Relation of Some Yeares Travaille, Begunne Anno نوشته‌ی توماس هربرت را امانت گرفت و اطلاع داد که تعدادی از صفحات کتاب کنده شده است؛ دانشوران کتابخانه مجبور شدند تا تحقیق در این زمینه را آغاز کند.

تحقیق دقیق متخصصانِ کتاب‌ها صحت ادعای او را تایید کرد. پس از آن، کارمندان کتابخانه عملیاتِ دقیقی را آغاز کردند تا بفهمند که چه کسی صفحات ان کتاب را کنده و هم این‌که آیا کتاب‌های دیگری هم این‌چنین آسیب دیده‌اند یا نه.

گفت و گو با رییس بخش مجموعه چاپی کتابخانه ملی بریتانیا را بشنوید.

آن‌ها با استفاده از آرشیو ثبتِ الکترونیکی مراجعه‌ها، آن دسته از اعضای کتابخانه ملی بریتانیا را که این کتاب را امانت گرفته بودند، پیدا کردند و بعد دیگر کتاب‌هایی را هم که این افراد گرفته بودند، بررسی کردند و متوجه شدند که کتاب‌های دیگری که در آن‌ها به همان دوره‌ی تاریخی و حضور اروپاییان در منطقه‌ی بین سوریه تا بنگلادش امروزی پرداخته شده بود، آسیب دیده‌اند.

آن‌ها متوجه شدند که آقای حکیم‌زاده ۸۴۲ کتاب از کتابخانه دریافت کرده و از این تعداد حداقل ۱۵۰ کتاب را خراب کرده است. بعضی از صفحات دزدیده شده، پیدا شده، اما بسیاری از آن‌ها برای همیشه از دست رفته است.

مسوولان کتابخانه ماجرا رابرای آقای حکیم‌زاده که در آن موقع رییس بنیاد میراث ایران بود، نوشتند. او این بنیاد خیریه را در سال ۱۹۹۵ با هدف ترویج و تحکیم تاریخ، ربان و فرهنگ ایران تاسیس کرد. حکیم‌زاده به نامه کتابخانه پاسخ داد و گفت هیچ اطلاعی از تخریب کتاب‌ها ندارد.

در این زمان بود که مسوولان کتابخانه با شرح دقیق ماجرا به پلیس مراجعه کردند. کارشناسان پلیس، کتاب‌های آسیب دیده را بررسی کردند و افسران پلیس به خانه حکیم‌زاده در نایتس‌بریج رفتند.

جنسن که همراه با افسران پلیس به آن‌جا رفته بود، گفت: «بعضی از صفحات کنده شده در خانه‌ی او پیدا شد و تعدادی را هم به نسخه‌هایی از همان کتاب‌ها که در کتابخانه شخصی‌اش داشت، چسبانده بود.»

او هم‌چنین گفت: «حکیم‌زاده، نماد شاخصِ گروهی از خوانندگان سنتی کتاب‌های کتابخانه ماست. او دانش خوبی در این حوزه‌ی مطالعاتی‌ دارد. از نظر من، همین نکته هم کارش را بدتر می‌کند. چرا که او مطمئناً به اهمیت کتاب‌هایی که به آن‌ها آسیب رسانده، آگاه بود. کاری که او کرد این بود که با از پوشش هدفِ دانش‌پژوهی برای دزدیدن این اسناد تاریخی استفاده کرد.»

کتابخانه ملی بریتانیا برای دریافت غرامت، پرونده‌ای را علیه حکیم‌زاده به جریان انداخته است.

کتاب‌های مخدوش شده:

کتاب‌های نایابی که توسط حکیم‌زاده مخدوش شده‌اند، این‌ها هستند:

تاریخ چین، از نوشته‌های پدر ماتئو ریچی، یسوعی ایتالیایی که در سال ۱۵۸۲ به چین سفر کرد و اولین مسافر غربی بود که در آن‌جا ساکن شد. این کتاب اولین بار در سال ۱۶۱۵ به زبان لاتین چاپ شد اما این نسخه مخدوش شده در سال ۱۶۲۱ در اسپانیا منتشر شد. ریچی حرف زدن و نوشتن به زبان چینی را یاد گرفت و کار او اولین توصیف مهم و موثق از چین است.

Novus Orbis یک آنتالوژی نوشته‌ی سیمون گرینیاایز، استاد تاریخ یونان در شهر بازل سوییس. حکیم‌زاده، یک نقشه‌ی جهان را که توسط هانس هالبین، نقاش درباره هنری هشتم کشیده شده بود، از کتاب برداشته است.

مهرداد نوشته‌ی ناتانیل لی، نمایشنامه‌نویس انگلیسی که در سال ۱۶۹۳ منتشر شد.

سفرنامه‌ی هند شرقی و ایران، نوشته‌ی یوهان گاتلیب وورم، فیلسوف آلمانی که همراه با فرستاده‌ی آلمان در کمپانی هند شرقی به آن‌جا رفت و پس از آن در سال ۱۷۱۷ راهی دربار پادشاه صفوی در اصفهان شد. این کتاب در سال ۱۷۴۵ انتشار یافت.