«بلاتکلیفی در پاسخ به گروه ۱+۵»

ایرج ادیب‌زاده

تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی در گزارشی اعلام کرد: «نماینده‌ی ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، آقای علی‌اصغر سلطانیه، برای مذاکرات بدون پیش شرط با غرب در مورد پرونده‌ی اتمی‌اش اعلام آمادگی کرده است.»

این پرسشی است که با آقای رضا تقی‌زاده، تحلیلگر سیاسی در لندن در میان گذاشته‌ام.

آقای تقی‌زاده، به نظر شما این بلاتکلیفی در حال حاضر وجود دارد؟

این بلاتکلیفی وجود دارد. ضمناً حرف آقای سلطانیه هم تا حدود خیلی زیادی درست است. نقش آقای سلطانیه در ابلاغ سیاست‌های ایران است. در حقیقت ایشان پیامبر یا پستچی تصمیمات دولتی ایران است و در سیاست‌گذاری هیچ نقشی ندارد.

آنچه اعلام شده بازتاب آن چیزی است که شما به آن اشاره کرده‌اید. یعنی بی‌تکلیفی در داخل نظام سیاسی ایران. البته این بی‌تکلیفی دو بخش جداگانه دارد. یک این‌که مجموعه‌ی نظام، یعنی بخشی که به رهبری جمهوری اسلامی مربوط است، آیا با دولت در این مورد به توافق و همکاری و همگامی رسیده است یا خیر؟

دو این‌که خود دولت در داخل هنوز دارای انسجام نیست. یعنی معلوم نیست وزیر خارجه بعدی، چه کسی خواهد بود و در مجلس با او چه برخوردی خواهد شد؟ و در درون دولت هم این گرایش وجود دارد که نسبت به سیاست‌های گروه ۱+۵ همدلی و همکاری زیاد نشان داده نشود.

رضا تقی‌زاده

ولی تا چه حد رهبری جمهوری اسلامی و شورای امنیت ملی با این کار هماهنگی خواهند کرد، این بستگی دارد به گفت ‌و گوهای بعدی آن‌ها. در حقیقت وقت برای ایران در حال تمام شدن است. در حالی که تکلیف این مسأله بین دولت و رهبری و سیاستگذاران در درون دولت هنوز روشن نشده است.

البته آن‌چه به‌عنوان مهلت به ایران از آن یاد می‌شود، تا آخر ماه سپتامبر ادامه پیدا خواهد کرد. ولی این به این معنی نیست که تا آخر سپتامبر ایران اعلام آمادگی برای گفت‌ و گو بکند. بقیه دنیا می‌خواهند ببینند که آیا در ماه سپتامبر و یا تا حوالی زمان برگزاری اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ایران به نتیجه‌ای با غرب در این مورد و با شورای امنیت می‌رسد یا خیر؟

و آیا آماده‌ی تغییر روش‌های فعلی‌اش است یا خیر؟ در این مورد، همان‌طور که شما هم اشاره کردید، هنوز شاید دولت به نتیجه‌ی قطعی در این مورد نرسیده است. ولی به‌هرحال به نظر می‌رسد که به زودی عکس‌العملی نشان می‌دهند که به نوعی نشان دادن در باغ سبز و یا اعلام آمادگی برای گفت ‌و گو است، بدون این که این آمادگی به معنای توافق با خواسته‌های شورای امنیت نیز بشود.

آقای تقی‌زاده به‌هرحال فشارها از چند طرف آغاز شده است. سازمان ملل متحد، اوایل ماه اوت به ایران هشدار داد که اگر در مهلت تعیین‌شده مذاکرات را از سرنگیرد، با تحریم‌های جدیدی روبه‌رو خواهد شد. از سوی دیگر سنای آمریکا هم لایحه‌ای تصویب کرده است علیه شرکت‌هایی که به جمهوری اسلامی بنزین می‌فروشند. ایران ناچار است که چهل درصد بنزین مورد نیازش را از خارج وارد کند. به نظر شما همین تحریم واردات بنزین می‌تواند مشکلات بسیار زیادی را برای جمهوری اسلامی ایجاد کند؟

بی‌تردید مشکل ایجاد خواهد کرد. برای این‌که لااقل در سطح شهر تردد به‌وسیله ماشین‌ها است و همان‌طور که اشاره شد، نیاز ایران به بنزین وارداتی، نیازی نیست که بشود یک‌شبه آن را جبران کرد. البته راه‌هایی هم برای دور زدن این تحریم‌ها برای جمهوری اسلامی وجود دارد. مثلاً از مسیر دوبی یا کشورهای همسایه.

ولی به هر حال تهیه‌ی آن دشوارتر و قیمت آن گران‌تر خواهد شد و این هر دو عامل در بازار داخلی ایران اثر می‌گذارد و از طرفی دولت مجبور خواهد شد مقدار زیادی از مصرف داخلی را از راه افزایش قیمت و یا اعمال جیره‌بندی کاهش بدهد، که این باز نارضایتی‌هایی را در داخل ایجاد خواهد کرد.

شرایط ایجادشده‌ی بعدی با وضعیت موجود فرق می‌کند و دشواری‌های دولت را زیاد‌تر از پیش خواهد کرد. بی‌تردید آثار اقتصادی زیادی هم خواهد داشت. به این علت دولت تلاش خواهد کرد که این حساس‌ترین قلم وارداتی از مجموعه واردات تجاری ایران را تا حدودی عوارضش را کاهش بدهد.

آقای تقی‌زاده، البته به در باغ سبز جمهوری اسلامی هم اشاره کردید. اما اگر مذاکرات به بن‌بست برسد و تحریم‌ها آغاز بشود، این تحریم‌ها چه دامنه‌ای خواهد داشت؟ و اصولاً ایران چقدر برای این تحریم‌ها آمادگی دارد و اروپا چقدر آمادگی همکاری با آمریکا در مورد این تحریم‌ها را دارد؟

مسأله همچنان بر سر اتمی‌ شدن ایران به‌عنوان یک قدرت نظامی است و یا پیشگیری از این کار. بقیه‌ی دنیا مصمم هستند که ایران را به نحوی متوقف کنند و این آمادگی نه در همسایگان ایران و نه در جامعه‌ اروپا و یا شورای امنیت وجود دارد که یک کشور اتمی تازه را ببینند که متولد می‌شود.

بنابراین انتظار می‌رود از همه‌ی اهرم‌هایی که در اختیار آن‌هاست، برای متوقف کردن ایران استفاده شود. و حالا به جای توسل به نیروی نظامی، بیشتر مایل‌اند که در درجه اول تحریم‌های گسترده‌تری را علیه ایران به موقع‌ اجرا بگذارند که در نتیجه‌ی آن ایران را وادار به پذیرفتن قطعنامه‌های شورای امنیت بکنند.

یکی از این روش‌ها، اعمال تحریم‌های اقتصادی است که یقیناً اگر اعمال بشود، شیاد با نوعی تحریم‌های سیاسی هم هماهنگ بشود. و همین طور تحریم ورود کشتی‌های ایران به بنادر کشورهای اروپایی و یا کشورهای دیگر مطابق با قطعنامه‌های سازمان ملل متحد و همین طور پرواز هواپیماهای ایران به بندرها و یا فرودگاه‌های کشورهای خارجی.

بخشی که یقیناً تشدید خواهد شد، بخش اقتصادی است. ولی ایران اعلام می‌کند که کشورهای اروپایی به‌خصوص قادر به چشم‌پوشی از بازار ایران نیستند. درست است که آلمان بزرگ‌ترین صادرکننده‌ی کالا به ایران به‌شمار می‌رود، ولی همان‌قدر که آن‌ها علاقه‌مند به صدور کالا به ایران هستند، صنایع داخلی ایران که صنایع وابسته هستند، به این واردات نیازمند هستند. این نیاز یک نیاز داخلی هم هست.

در صورت اعمال این تحریم‌ها و تشدید تحریم‌های فعلی، صنایع نیمه‌فلج‌شده‌ی امروز ایران یقیناً به حال توقف خواهند رسید و این به افزایش بیکاری‌ها در داخل ایران می‌انجامد و خرید با ترس را موجب می‌شود و یقیناً شرایط داخلی ایران را از آنی که هست هم دشوارتر خواهد کرد.

یقیناً اگر قرار است در مرحله بعد تحریم‌ها برای متوقف کردن برنامه‌ی اتمی ایران تشدید شود، بایستی با هدف‌هایی باشد که آن‌ها از پیش نتیجه آن هدف‌ها را ارزیابی می‌کنند. به نظر نمی‌رسد که ایران بتواند در این شرایط که اکنون در جبهه‌ی داخلی با فشارهای بسیار زیادی روبه‌رو است و با توجه به امکانات محدودترشده مسئولیت‌های زیادتری را نیز در منطقه برای خودش تراشیده، در مقابل فشارهای تازه‌ی گروه ۱+۵ و تحریم‌های تازه‌ی شورای امنیت مقاومت بیشتری بکند.