«بحران درآمدهای نفتی و مواجهه با فاجعه‌ای جدی»

یک نهاد مهم اقتصادی جهان، یعنی بانک جهانی و نتایج یک پژوهش انجام شده در دانشگاه هاپکینز آمریکا همزمان میگویند، درآمدهای صادراتی ایران از محل نفت و گاز که در سال پیش به رقم ۱۰۳/۲ میلیارد دلار رسیده بود، اکنون در سال ۲۰۰۹ به ۴۷ میلیارد دلار، یعنی کمتر از نصف، رسیده است و این کاهش درآمد از محل صادرات نفتی که ادامه خواهد یافت، سالانه بین ۱۰ تا ۱۲ درصد برآورد شده است.

پژوهش انجام‌گرفته در دانشگاه هاپکینز آمریکا هشدار داده است که با ادامه‌ی این روند درآمد ایران از صادرات نفت درسال ۲۰۱۵، یعنی یک دهه‌ی دیگر، به صفر میرسد. در این باره گفت و گویی انجام داده‌ام با آقای دکتر حسن منصور، استاد اقتصاد در بازار جهانی انرژی در لندن.

هشدار بانک جهانی و پیش‌بینی پژوهش‌گران دانشگاه هاپکینز درمورد سقوط درآمد نفت ایران و هم‌چنین کاهش سالانه‌ی صادرات نفت ایران بر چه اساسی صورت گرفته است؟

این پیش‌بینی امر جدیدی نیست. چیزی است که کارشناسان ایران سالیان سال است این هشدار را بر سر زبان و قلم دارند. ایران، امروز حداکثر می‌تواند ٤ میلیون و ٢٠٠ هزار بشکه با حداکثر ظرفیت‌اش تولید بکند. از این مقدار حدود ٢ میلیون و ٤٠٠ هزار بشکه صادر می‌کند و حدود یک میلیون و ٨٠٠ هزار بشکه برای مصرف داخلی نگه می‌دارد.

مصرف داخلی رو به افزایش است؛ هم برای گاز و هم برای فرآورده‌ها‌ی نفتی، هم برای بنزین به ویژه و حتا در مورد بنزین در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد در سال افزایش نشان می‌دهد. به این ترتیب این رقم یک میلیون و ٨٠٠ هزار بشکه به علت‌های زیاد، از جمله افزایش جمعیت رو به افزایش است. به این ترتیب مقدار صادرات ایران برای این‌که بتواند حفظ بشود، باید حجم تولید را افزایش بدهد.

حجم تولید با مشکل ظرفیت روبه‌رو است و رو به کاهش است. به طوری که در زمینه‌ی گاز در حدود ۱۰ درصد در سال ظرفیت ازبین میرود. در زمینه‌ی نفت هم در حدود ۵ تا ۱۰ درصد سالانه امکان تولید کم می شود.

به طوری که همین امسال طبق آمار رسمی دولت ایران تولیدهای فلات قاره یعنی شانزده حوزه‌ی خلیج فارس در حدود ۱۰ تا ۱۲ درصد کاهش نشان داده است. یعنی سال پیش٧٤٠ هزار بشکه در روز بود. دولت اعلام کرده بود که می‌خواهد آن را به یک میلیون بشکه در روز برساند. در حالی که امسال ٦٧٠ هزار بشکه به ٧٠ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.

به این ترتیب این اُفت فقط مال فلات قاره نیست، در تمام میادین عمده‌ی نفت ایران وجود دارد. علت‌اش هم نگهداری نکردن، حفظ نکردن علمی و تکنیکی این مخازن و سرمایه‌گذاری نکردن است. به طوری که امروز مقدار سرمایه‌گذاری‌ها بسته به این‌که کدام پروژه‌ها را اولیت بدهیم، از ٢٠٠ میلیارد تا ٤٠٠ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

ضروری برای این‌که ما بتوانیم منافع نفتی موجود را فقط نگهداریم، نه این‌که افزایش دهیم؛ این نیاز در زمینه‌ی صنایع گازی در حدود ١٤٠ میلیارد دلار است. برای این‌که از اُفت ظرفیت گاز جلوگیری کنیم. ملاحظه کنید که منابع نفت و گاز مثل موجودات زنده هستند.

اگر بهره‌برداری اُپتیمال، بهره‌برداری به اصطلاح بهینه که دراین‌جا مشخصاتی به لحاظ فنی دارد، انجام نگیرد، کل بازدهی این‌ها افت می‌کند و چون دستگاه به هر علتی نتوانسته از این‌ها مراقبت لازم را انجام دهد، از یک‌سو امروز با افت تولید رو به ‌رو هستیم و از سوی دیگر با افزایش تقاضای درونی.

افزایش تقاضای درونی را دولت سعی کرده است با جیره‌بندی و با گران کردن مهار کند و با وجود این تلاش‌ها هنوز مصرف بنزین سال گذشته، همان‌طور که گفتم، ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش یافته است.

بدین ترتیب اگر این روند ادامه پیدا بکند، در پنج سال آینده تقریباً نفتی برای صادرات باقی نخواهد ماند و سؤالی که وجود دارد این است که دولتی که همین سال گذشته ٥٢ میلیارد دلار واردات داشته در برابر فقط ١٧ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی که آن‌ها هم مبتنی هستند بر منابع نفتی، چگونه می‌خواهد این کمبود ارز را برای واردات ایران تأمین بکند؟

مسأله‌ی بسیار بزرگی برای ۵ تا حداکثر ۱۰ سال رو به روی مسؤولان ایرانی قرار دارد که اگر فکری برای این نشود، ایران با یک فاجعه بسیار جدی رو به ‌رو است.

حسن منصور

آقای دکتر منصور با توجه به ارقام بسیار بالایی که شما فرمودید برای سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز ایران،به نظر می‌آید که ایران نیاز دارد به سرمایه‌گذاری خارجی. با توجه به وضعیت سیاسی کنونی جمهوری اسلامی، فکر می‌کنید سرمایه‌گذاری برای این کار درحال حاضر پیدا بشود؟

ایران در این ۱۰ سال گذشته و در مجموع در این ۳۰ سال گذشته از نظر جذب سرمایه جزو فقیرترین کشورهای جهان و ذیل همه این‌ها قرار گرفته است. متأسفانه شما کافی است به همسایه‌های ایران نظیر پاکستان و ترکیه و غیر آن به عربستان سعودی و مصر نگاه بکنید؛ ببینید جذب سرمایه در آن‌ها تا رقم ۲۰ برابر ایران حائز شده است.

همین سال گذشته ایران در حدود یک میلیارد و دویست‌ـ سیصد میلیون دلار سرمایه جهانی نامزد شد که در ایران سرمایه‌گذاری بشود و این رقم با رقم‌های ٢٠ میلیارد دلاری برای کشورهای همسایه قابل مقایسه است.

سرمایه خارجی میلی برای ورود به ایران ندارد. به علل بسیار واضح؛ به دلیل قوانین دست و پاگیر، به علت قانون اساسی که در واقع سرمایه‌گذاری را محکوم و ممنوع میکند و به علل اغتشاش‌ها و بی‌امنی‌ها و بی‌امنی اقتصادی و فقدان قوانینی که از سرمایه‌گذاران خارجی واقعاً دفاع کند.

این علی‌رغم آن بیانات گاه و بیگاه‌ای است که مسؤولان بر زبان می‌رانند. سرمایه خارجی نمی‌تواند با این نوع تضمین‌ها آغاز به کار بکند در این کشور؛ همین‌طور سرمایه داخلی که می‌توانست اقلاً به لحاظ مالی تأمین‌کننده باشد.

به لحاظ فنی این شرکت‌های بزرگ هستند که این تکنیک را باید وارد ایران کنند. هم تکنیک مدیریت، هم تکنیک صنایع نفت و گاز را. شرکت‌های بزرگ جهانی دارای این‌ها هستند. به این ترتیب فقط پول نیست. پول یک جنبه مهم‌اش است ولی جنبه‌ی مهم دیگر آن، که کمتر از جنبه‌ی اول اهمیت ندارد، جنبه‌ی فنی است که در واقع پولی که این‌ها می‌آورند هم مدیریت را و هم تکنولوژی را با خود حمل میکند.

منتها این سرمایه‌گذاری خارجی انجام نمی‌گیرد. سرمایه داخلی نیز رو به فرار است، به طوری که فرار سرمایه از ایران چندین برابر سرمایه‌ی جذب شده است.

بدین ترتیب ایران در موقعیتی است که اگر نتواند وضعیت خودش را از نو تعریف کند، به‌ویژه اگر نتواند سیاست داخلی خودش را در زمینه رویاروی با ملت خود تعریف بکند و وضعیت خود را در عرصه بین‌المللی از نو به روشنی تعریف کند و نگرانی‌های موجود را هم در عرصه داخلی و هم در عرصه خارجی از میان ببرد، سرمایه‌گذاری تبدیل می‌شود و در واقع شده است به یک بن‌بست که محلی از آن در چشم انداز آتی نیست متأسفانه.