«آمریکا در مورد دیالوگ مستقیم محتاط‌ تر شده»

ایرج ادیب‌زاده

چهل و پنجمین کنفرانس امنیتی مونیخ روز یک‌شنبه به پایان ‌رسید. کنفرانسی با حضور رهبران سیاسی جهان برای یافتن راهکارهایی برای مقابله با حساس‌ترین مشکلات بین‌المللی.

برای بررسی بیشتر مسایل مطرح شده در کنفرانس مونیخ با آقای سعید شروینی، تحلیل‌گر سیاسی در آلمان گفت و گو کرده‌ام.

آقای شروینی، کنفرانس امسال مونیخ چه اهمیت ویژه‌ای از نظر شما داشت. البته بازهم مسأله پرونده هسته‌ای ایران در آن مطرح شد. به‌نظر شما این موضوع در کنفرانس امسال چه تغییری کرده بود‌؟

واقعیت این بود که از سال ۲۰۰۵ تقریباً هر ساله موضوع برنامه هسته‌ای ایران یکی از مسایل مطرح در این کنفرانس است و هر سال هم راجع ‌به آن صحبت می‌شود.

چیزی که امسال یک‌مقدار قضیه را متفاوت کرده است، روی کار آمدن یک دولت جدید در ایالات متحده است. دولت آقای باراک اوباما صحبت از دیالوگ و یا گفت‌ و ‌گوی مستقیم ایران کرده است.

در این کنفرانس مشهود بود که آقای بایدن صرف نظر از آن مسایل مربوط به ایران در کل مسایل بین‌المللی هم لحن و شیوه متفاوتی از دوران بوش را ارایه کرد.

این‌که پیش از پیش آمریکا می‌خواهد چند‌جانبه‌گرایی کند به خصوص در مورد روسیه و تمام جهان اسلام اظهارات مثبتی شد و به نوعی آقای بایدن اشاره کرد که می‌خواهد برای مبارزه با افراط‌گرایی همکاری کند.

همه‌ی این صحبت‌ها مطرح شد تا آنجا که به ایران برمی‌گشت خوب به‌نظر می‌آید همان صحبت آقای بایدن نقطه عطف این کنفرانس بود.

لاریجانی در اسپانیا

صحبت از این شد که همان جمله‌ای که این ‌روزها درگفتار و گفتمان دولت ایالات متحده جا‌ افتاده که «ایران باید مشت گره ‌کرده خودش را باز کند» به‌نظر می‌آید این مشت گره کرده بیش از همه به مسأله برنامه‌ی هسته‌ای و غنی‌سازی اورانیوم بر‌می‌گردد.

باتوجه به یک مقدار نگاه مثبت اولیه یا آن هیجانی که راجع‌ به ایران در این مذاکرات مستقیم ایجاد شده ‌بود، اروپایی‌ها این بیم را داشته‌اند که این مذاکرات مستقیمم به نوعی نتایج آن سیاست قبلی را که سیاست تشویق و به‌اصطلاح سیاست شلاق و هویج بوده را نابود کنند و ایران با این مذاکرات مستقیم در یک موضع بهتری قرار گیرد.

این است که ابراز نگرانی‌ها مقداری دولت آمریکا را به این طرف هم رانده که تا حدودی در مورد دیالوگ مستقیم محتاط‌تر باشد و بیش از پیش روی آن شرط مربوط به تعلیق غنی‌سازی تأکید کند و این چیزی بود که در صحبت‌های آقای بایدن هم شاهد آن بودیم.

از سوی دیگر رهبران اروپایی حاضر در همین کنفرانس خواستار اقدام در برابر برنامه هسته‌ای ایران شده‌اند که البته شما هم به نوعی به آن اشاره کردید، خانم آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، خواستار تحریم‌های شدید علیه ایر‌ان شده، بریتانیا، اتحادیه‌ی اروپا را تشویق به تحریم‌های شدیدتر کرده است. رییس جمهوری فرانسه نیکولا سارکوزی هم از روسیه خواسته است که در مناقشه هسته‌ای ایران دخالت کند. در این مورد نظر شما چیست؟

واقعیت این است که همان‌طور که اشاره شد اروپایی‌ها بیش از پیش معتقد هستند این سیاست تحریم و در عین حال ارایه یک‌سری مشوق‌ها نا‌موفق نبوده است و باید پی گرفته شود و نیمه‌کاره رها نشود.

از این جهت همچنان بر آن اهرم تحریم کوبیده می‌شود و در همین کنفرانس هم خود آقای سارکوزی و خانم مرکل به‌طور مشترک روی این سیاست‌هایی که دولت انگلستان اعلام کرده است، تأکید کرده‌اند. همه این‌ها با توجه به آنچه گفته شد به ‌نظر می‌آید آمریکاییان یک‌مقدار متمایل شده‌اند که این سیاست را همچنان ادامه دهند.

منتها از آن‌طرف هم باید در نظر بگیریم که آن صحبتی که آقای لاریجانی در این کنفرانس کرد عمدتاً معطوف به این بود که ما از برنامه‌ی اتمی دست نخواهیم کشید، حاضریم هر‌گونه ایده‌ای ر‌ا از طرف آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بشنویم و حتی صحبت از کنسرسیوم مشترک را دوباره مطرح کرد.

البته با تأکید بر این‌که این کنسرسیوم باید درون ایران باشد. همه این‌ها را مطرح و در مصاحبه‌ خود با اشپیگل هم بیش از پیش روی یک پراگماتیسم یا آن مصلحت‌گرایی که از هر دو طرف می‌توانست دیده شود تأکید کرده است‌.

ولی شاه‌بیت همه اظهارات آقای لاریجانی در این کنفرانس هم این بوده که ما برنامه اتمی و غنی‌سازی اورانیوم را متوقف نخواهیم کرد.

مرکل و سارکوزی در حال گوش دادن به سخنرانی جو بایدن / عکس: رویترز

آقای شروینی در همین‌ حال که خانم مرکل، صدر‌اعظم آلمان در کنفرانس امنیتی مونیخ خواهان تحریم‌های شدیدتر علیه ایران شده است، گزارش روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال با ارایه شواهدی نشان از مناسبات تجاری گسترده‌ی شرکت‌های اروپایی به‌ویژه شرکت‌های آلمانی با جمهوری اسلامی ایران دارد.

براساس این گزارش طی ۱۱ماه نخست سال ۲۰۰۸ میزان صادرات آلومینیوم به ایران نسبت به سال پیش از آن ۵.۱۰درصد افزایش پیدا کرده است. آقای شروینی در شرایطی که دولت آلمان مدعی است که تلاش دارد از دست‌یابی ایران به بمب اتمی جلوگیری کند به‌نظر می‌رسد اقدامی عملی در مورد کنترل واقعی معاملات شرکت‌های خودش با ایران انجام نداده ‌است‌، نظر شما چیست؟

همان‌طور که شما اشاره کردید این مسأله درست است. یعنی نه‌ تنها آلمانی‌ها بلکه فرانسه و برخی از کشورهای اروپایی و غربی با این مشکل مواجه‌اند که اگر حجم تجارت با ایران را کاهش بدهند به نوعی شرکت‌های خودشان متزلزل می‌شوند و جا برای چین و روسیه خالی می‌ماند که آن را پر کنند.

این است که یکی به نعل و یکی به میخ تا حالا پیش رفته‌اند و همان‌طور که اشاره کردید علی‌رغم این‌که تا سال ۲۰۰۷ یک مقدار سطح تجارت آلمان با ایران کاهش پیدا کرد از سال ۲۰۰۸ دوباره افزایش پیدا کرده است.

جالب این است که خانم مرکل و آقای اشتاین مایر به‌ عنوان وزیر خارجه، خواهان این تشدید تحریم هستند، ولی درون این کابینه با مخالفت‌هایی روبه‌رو هستند و اتاق بازرگانی آلمان هم اصولاً مخالف است که تحریم شود.

همین روز جمعه گذشته، جلسه‌ای درون کابینه آلمان بوده که تحریم‌ها را تشدید کنیم، هم خانم مرکل و هم آقای اشتاین مایر با مخالفت‌های شدیدی مواجه شدند‌.

نه‌صرفاً در رابطه با صنایع آلمان که گفته می‌شود چیزی در حدود ده هزار موقعیت شغلی در آلمان به‌ صادرات با ایران وابسته است، بلکه در زمینه مسایل مربوط به انرژی هم از پیش ایران در اروپای غربی با توجه به این مسایلی که سر صدور گاز روسیه با اوکراین پیش آمد مطرح می‌شود.

اروپا می‌خواهد به‌نوعی به این منابع تأمین انرژی خود تنوع ببخشد، پیش از پیش چشم‌ها دارد به‌سوی ایران دوخته می‌شود و یک‌مقدار تناقضی ایجاد شده که اروپای غربی در حالی که می‌خواهد به‌نوعی جلوی این برنامه هسته‌ای را بگیرد، از آن طرف این اهرم تحرم هم آن‌چنان که باید و شاید نمی‌تواند به کار بگیرد و فشار لازم را از آن در آورد.

روز یک‌شنبه هم که آقای لاریجانی به اسپانیا رفته یکی از محور‌های مذاکرات ایشان با رییس شرکت گاز اسپانیا است که احتمالاً برای قراردادهای جدید صحبت‌هایی شود.

می‌دانیم ایران با اتریش قرداد بزرگی به مبلغ بیست و دو میلیارد یورو بسته یا با شرکت‌های سوییسی قراردادهایی در زمینه گاز منعقد کرده است، همه‌ی این‌ها به‌نوعی اروپای غربی را در ارتباط معینی با ایران قرار می‌دهد که اعمال تحریم‌ها را با دشواری‌های بیشتری مواجه می‌کند.

آقای شروینی، پرسش پایانی در مورد سفر در پیش‌روی آقای گرهارد شرودر، صدر اعظم پیشین آلمان به ایران است، فکر می‌کنید این سفر باز با هدف‌های اقتصادی همراه باشد؟

آقای شرودر بعد از این‌که از صدر اعظمی کنار رفته است کماکان روابط خیلی تنگاتنگی با ارباب‌های صنایع و محافل مالی و اقتصادی آلمان دارد و آن‌ها را اینجا و آنجا نمایندگی می‌کند و در مورد ایران هم اصولاً آن دوره که در صدارت بود موضع نسبتاً مثبتی داشت.

یاد نبریم در سال ۲۰۰۵ که آقای شرودر در همین کنفرانس مونیخ صحبت کرد، اشاره او به این بود که ایران به خواست جامعه جهانی به اصطلاح پاسخ دهد. منتها خیلی روی این‌ تأکید داشت که باید آن دغدغه‌هایی امنیتی ایران هم در نظر گرفته شود و به آن هم پاسخ دهیم.

مجموعاً نگاه تقریباً متعادل مثبتی نسبت به ایران داشته است و امروز هم به نظر می‌رسد علی‌‌رغم این‌که ظاهراً با یک دعوت خصوصی به ایران می‌رود، ولی با توجه به وزن و نقشی که در صحنه اقتصادی آلمان و حتا در صحنه سیاسی آن دارد و با توجه به این‌که آقای اشتاین مایر، وزیر خارجه آلمان هم قبلاً رییس دفتر آقای شرودر بوده و روابط تنگاتنگی بین این‌ها وجود دارد، به ‌نظر نمی‌آید که به اصطلاح بدون مأموریت عازم ایران باشد و در آنجا صحبت‌هایی راجع ‌به مسایل مختلف مربوط به ایران و رابطه آن با جهان نکند.