«‌اعتماد‌سازی در میان متحدان، دلیل تامین امنیت عراق‌»

ایرج ادیب‌زاده

کابینه‌ی عراق روز یک‌شنبه موافقتنامه‌ی امنیتی را تایید کرد که براساس آن نیروهای آمریکایی پس از پایان دوره‌ی ماموریتشان از جانب سازمان ملل متحد که در پایان سال میلادی امسال خاتمه می‌یابد همچنان در آن کشور باقی بمانند.

در همین رابطه، با دکتر مهرداد خوانساری، کارشناس مرکز مطالعات خاورمیانه در لندن گفت و گو کرده‌ام.

آقای خوانساری، به نظر شما نکته‌ی مهم در توافقنامه‌ی امنیتی عراق و آمریکا در چه چیزی است؟

به نظر من، مهم‌ترین بخش این قرارداد ـ بگذریم از این‌که در اصل چه مفادی در این قرارداد وجود دارد ـ این است که به‌طور کلی زمینه‌ای ایجاد شده است که نیروهای مختلف که امروز دولت عراق را شکل داده‌اند، به این نتیجه رسیده‌اند نیروهای آمریکایی فعلاً در عراق باقی بمانند و زمینه‌ای فراهم نشود که آن‌ها ناچار به ترک عراق شوند قبل از این‌که دولت مرکزی عراق قدرت حفظ امنیت داخلی در سراسر مملکت را کاملاً پیدا کند.

قبلاً نیروهای سنی و نیروهای کُرد این مساله را خیلی راحت تر پذیرفته بودند. ولی دولت مرکزی و یا عوامل شیعه که در مرکز قرار دارند، هم مشکلات خودشان را داشتند. این زمان لازم بوده تا آن‌ها بتوانند شرایطی را به وجود بیاورند که آن اتفاق نظر لازم را برای حفظ این نیروها در عراق ایجاد کنند.

یعنی دلیل این‌که امضای این توافق‌نامه، مدتی طول کشید به اختلاف عقیده بین گروه‌های مختلف باز‌می‌گشت؟

بله، البته باید تاکید کرد که اختلاف‌نظر بین گروهای مختلف شیعه، سنی یا کُرد نبوده است. آنان لزوم باقی ماندن نیروهای آمریکایی را حداقل تا سال ۲۰۱۱ ضروری می‌دانستند.

دولت مرکزی عراق و آقای نوری‌المالکی هم نسبت به این موضوع تردیدی نداشته است، ولی چون نیروهای شیعه در عراق دارای ارتباطات مختلف و مشکلات سیاسی خودشان هستند و بعضی از این گروه‌ها دارای ارتباطات فوق‌العاده نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران هستند و سیاست ایران علی‌الاصول این بوده که نیروهای آمریکایی باید در اسرع وقت خاک عراق را ترک کنند، رسیدن به یک متنی که بتواند مورد تایید اکثریت آن‌ها باشد، قدری مشکل‌تر بوده و وقت زیادی لازم داشته است.

به همین جهت این قرارداد برخلاف آنچه انتظار می‌رفت تا امروز طول کشیده تا کامل شود. ولی امروز شرایطی پدید آمده که نیروهای شیعه هم با حفظ موقعیت خودشان، امکان طرفداری و پشتیبانی از این قرارداد را دارند و آنان با حداکثر قاطع به این نکته رسیده‌اند.

اهمیت این توافقنامه برای آمریکا در کجاست؟

در درجه‌ی اول، اهمیت این قرارداد برای آمریکا این است که وضعیت عراق را طوری تنظیم کند که وقتی نیروهای خود را از عراق بیرون بکشد، این کشور به وضعیت امنی رسیده باشد.

در مجموع شرایطی را فراهم آورده است که یک دولت که به صورت دموکراتیک انتخابی شده است، زمام امور را در دست داشته باشد‌‌.

هر چند نا آرامی‌هایی در آن مملکت بوده است، اما در مجموع وضعیت طوری پیش رفته که از بدتر شدن اوضاع در عراق جلوگیری شده است‌. علاوه بر آن، دولت آمریکا دارای متحدان زیادی در منطقه است.

کشورهای عربی خلیج فارس به عملکرد آمریکا در عراق نگاه نزدیک دارند و روابط دوجانبه‌ی آن‌ها با آمریکا تا حدود زیادی بستگی به این دارد که رفتار و روش آمریکا در درون عراق چگونه است‌.

اگر آمریکا شرایط ناامنی را در عراق باقی بگذارد، بسیار بدیهی است که این شرایط ناامن و آن خلائی که با عدم حضور آمریکا به‌وجود می‌آید، می‌تواند به دست دشمنان آمریکا و کشورهای عربی بیفتد و وضع آن‌ها را مختل کند.

لذا برای آمریکا این اعتماد‌سازی در میان متحدان خودش چه در منطقه و چه در خارج از منطقه، امری بسیار ضروری است و آنان علاقه‌مند نیستند بدون آن‌که یک وضعیت باثباتی را بر جای بگذارند، خاک عراق را ترک کنند.

آقای خوانساری به قدرت رسیدن اوباما تاثیری در این موافقتنامه نخواهد داشت؟ به‌ویژه این‌که ایشان خیلی تاکید دارند که باید سربازان آمریکایی به کشور برگردند.

به نظر من، انتخاب اوباما می‌تواند احتمالاً تاثیری در این قرارداد بگذارد. به این صورت که اوباما به طور مکرر این مسأله را مطرح کرده است که علاقه‌مند است نیروهای آمریکایی ظرف ۱۶ ماه آینده یعنی قبل از آن موعدی که در این قرارداد تعیین شده است ـ پایان سال ۲۰۱۱ ـ حداقل نیروهای جنگنده‌ی آمریکایی خاک عراق را ترک کنند.

ولی اخیراً که آقای هوشیار زیباری در لندن بود، در جلسه‌ای از ایشان شنیدم که اوباما علی‌رغم حرف‌هایی که به طور عمومی و در جریان انتخابات آمریکا، گفته است ضمناً اعلام کرده قبل از این‌که وضع عراق در شرایط درستی باشد، تمام نیروها را بیرون نخواهد کشید.

به عقیده‌ی من، امید دولت اوباما این خواهد بود که شرایطی در عراق در ۱۶ ماه آینده به‌وجود آید که نیروهای آمریکایی بتوانند زودتر از موعد خاک عراق را ترک کنند.

ولی من تصور نمی‌کنم اگر آن شرایط به وجود نیاید دولت اوباما هم دست به یک اقدام سریع برای خروج نیروهای آمریکایی در عراق بزند.

آخرین پرسشم درباره‌ی این مسأله است که این موافقتنامه برای تصویب پایانی به مجلس عراق خواهد رفت و هنوز معلوم نیست که قانون‌گذاران عراقی چه هنگام درباره‌ی آن به رای‌گیری خواهند پرداخت. آیت‌الله علی سیستانی، با‌نفوذ‌ترین روحانی شیعه در عراق گفته است که در صورت تصویب اکثریت مجلس به این توافقنامه اعتراضی نخواهد داشت. فکر می‌کنید تصویب این موافقتنامه در مجلس با مشکلی روبه‌رو نباشد؟

تصور می‌کنم با توجه به زمانی که در ارتباط با این مسأله گذشته است و مشاورت‌هایی که تا کنون صورت گرفته است، اگر آقای نوری‌المالکی فکر می‌کرد آن آرای لازم در مجلس وجود ندارد، این طرح را به مجلس نمی‌برد.

این‌که آیت‌الله‌سیستانی طبق این گفته‌ی شما دیدگاه خودش را اعلام کرده است، در اصل نوعی تایید بر این قرارداد و به خصوص مخالفت ایشان به طور ضمنی با عوامل تندرو از قبیل مقتدا صدر و دیگران که خواستار عدم تصویب این قطعنامه هستند، است.

افرادی از قبیل مقتدا صدر، در اصل به دنبال اعمال نظراتی هستند که دولت جمهوری اسلامی ایران همیشه داشته است، یعنی نیروهای آمریکایی باید در اسرع وقت خاک عراق را ترک کنند.

به نظر من، به احتمال خیلی زیاد این قرارداد مورد تصویب قرار خواهد گرفت و جامعه‌ی شیعه‌ی سنتی عراق هم به رهبری ‌آیت‌الله سیستانی از این قرارداد پشتیبانی خواهند کرد.