«فشار بیشتر دموکرات‌ها بر ایران، برای حقوق‌بشر»

ایرج ادیب‌زاده

«پیروزی اوباما سر‌آغاز عصر جدید برای آمریکایی ـ آفریقایی تبار است». این را جان مک‌کین، رقیب شکست خورده‌ی جمهوری‌خواه باراک ‌اوباما پس از پیروزی او در میان طرفدارانش گفت.

در این انتخابات تعداد پرشمار رای‌دهندگان و نیز پیروزی خیره‌کننده‌ی اوباما اهمیت داشت. در این رابطه با دکتر شاهین ‌فاطمی، استاد اقتصاد در مرکز اروپایی مطالعات بین‌المللی در پاریس و کارشناس مسایل آمریکا گفت ‌و گو کرده‌ام.

آقای فاطمی، در نظام انتخاباتی آمریکا رییس جمهور با رای مستقیم مردم انتخاب نمی‌شود، بلکه با سیستمی به نام کالج انتخاباتی معرفی می‌شود. به همین شکل از نظر آمار، اوباما با ۵۲ درصد آرا در برابر ۴۷ درصد آرای جان‌مک‌کین رقیب شکست‌خورده‌اش، رییس جمهور می‌شود. ارزیابی شما در این مورد چیست؟

گمان می‌کنم این بخش نوین و درخشانی در تاریخ آمریکا است. برای اولین بار، پیام اعلامیه‌ی استقلال آمریکا، به معنای این‌که «همه‌ی افراد بشر مساوی خلق شده‌اند و از حقوق مساوی بهره‌مند هستند و هیچ‌کس نمی‌تواند آن حقوق را از آن‌ها غصب بکند»، واقعاً جامه‌ی عمل به خود پوشانده است.

می‌بینیم در مملکتی که ۴۰۰ سال پیش، سیاهان آفریقا به عنوان برده به آنجا رفته‌اند، یک نفر از نژاد سیاه‌پوست بر عالی‌ترین مسند حکومت آمریکا با بیش از ۶۰ میلیون میلیون رای در انتخابات کاملاً آزاد انتخاب می‌شود. به نظر من این یک پیروزی برای حقوق ‌بشر، آزادی و برای همه‌ی انسان‌های دموکرات در دنیا است.

در انتخابات چهارم نوامبر، بیشتر ایالات مرکزی به جان مک‌کین و ایالت‌هایی که مهاجران در آن‌ها پرشمار بودند از جمله کالیفرنیا به اوباما رای دادند. آیا این در جامعه‌ی آمریکا شکاف به وجود نمی‌آورد؟

خیر، آمریکا یک دموکراسی سالخورده دارد، بعد از این‌که انتخابات تمام شد، این آقا رییس جمهور همه مردم آمریکا است.

همان‌طور که آقای بوش با وجود آن‌که خیلی هم مخالف دارد، تا روز ۱۹ ژانویه سال ۲۰۰۹ رییس جمهور آمریکا است و اوامر‌ش مطاع است و همه به او احترام می‌گذارند.

سیستم حکومتی مستقر، این‌گونه است یعنی مسایل فردی نیست. آن‌هایی هم که به آقای اوباما رای نداده‌اند، امروز او را به عنوان رییس جمهور خود‌شان می‌شناسند.

او هم همان‌طور که خود‌ش گفته، رییس ‌جمهور همه‌ی آمریکایی‌ها است. عملاً رییس‌جمهور در آمریکا سعی می‌کند از مبارزات میان حزبی و بین احزاب دور باشد و خود‌ش را در سطح بالاتری حفظ کند.

با وجود این‌که از یکی از دو حزب می‌آید و باید برنامه‌ی حزب را اجرا کند، یک مقام دوگانه دارد. یکی به عنوان رهبر یک حزب اکثریتی که موفق شده است، اما در عین حال به عنوان پدر ملت و اولین قاضی مملکت در راس امور نشسته است و این دوگانگی را معمولاً روسای جمهورهای آمریکا توانسته‌اند حفظ کنند.

باراک اوباما، رییس‌جمهور منتخب آمریکا (عکس: AFP)

آقای اوباما در سخنرانی رسمی پس از قطعی شدن انتخابش گفته است که زمان تغییر و تحول فرا رسیده است. مشکلات اساسی پیش‌روی رییس جمهور آینده‌ی آمریکا، بحران مالی، جنگ عراق و افغانستان و خدمات بهداشت عمومی در آمریکا. به نظر شما این مشکلات به زودی قابل تحول و برطرف شدن هستند؟

آمریکا یک جامعه‌ی متحول است. راجع به این مسایل نظرات مخالف وجود دارد و همه با هم موافق نیستند. در عمل همه موافقند که در آمریکا باید یک سیستم بهداشتی بهتری برای مردم وجود داشته باشد ولی این‌که باید این بیمه دولتی باشد یا نه، بحث مفصلی در کنگره و سنا در پیش خواهد بود.

البته در آمریکا، رییس جمهور نمی‌تواند قانون بگذارد و قوانین باید از مجلس قوانین آمریکا بگذرد، ولی او می‌تواند در نطق‌ها و برنامه‌هایی که ارائه می‌دهد، پیشنهاد خود را مطرح کند.

باید یک نوع تفاهم و توافقی بین دو حزب بزرگ به وجود بیاید. الان دموکرات‌ها در سنا ۵۴ کرسی دارند و احتمالاً جمهوری‌خواهان ۴۶ کرسی خواهند داشت.

بنابراین با وجود آن‌که دموکرات‌ها هم در مجلس عوام و هم در مجلس سنا اکثریت دارند، مطابق یک قانون که در آمریکا است، اگر دو سوم رای را یکی از دو حزب در سنا نداشته باشد، حزب مخالف می‌تواند از تصویب قوانینی که نسبت به آن تمایل ندارد، جلوگیری کند.

این سیستمی به نام فیلی‌باستر است. روند آن به این صورت است که یک نفر از نمایندگان حزب مخالف، پشت تریبون می‌رود و به طور مداوم صحبت می‌کند و گاهی اوقات دو سه روز طول می‌کشد تا از تصویب قانونی که با آن مخالف هستند، جلوگیری کنند.

برای این‌که این فرد ساکت شود و مجلس به روند عادی خود برگردد به دو سوم رای نیاز دارند. دموکرات‌ها خیلی سعی کردند که ۶۰ رای در سنا داشته باشند تا بتوانند از وقوع این قبیل اقدامات پیشگیری بکنند.

ولی این‌طور که نتایج نشان می‌دهد، موفق به این کار نشده و حداکثر ۵۴ -۵۵ رای بیشتر نخواهند داشت. این موضوع هنگامی مهم خواهد بود که وقتی کاندیداها برای دیوان عالی آمریکا معین می‌شوند، اگر حزب جمهوری‌خواه مخالف باشد، می‌تواند با صحبت‌های ممتد از این کار پیشگیری بکند. همان‌طور که وقتی دموکرات‌ها در اقلیت بودند، این کار را در مورد آقای بوش انجام دادند.

اشاره‌ای هم به واکنش ایران می‌کنیم. نایب رییس مجلس شورای اسلامی ایران در واکنش به انتخاب اوباما پیروزی او را شکست سیاست‌های جورج بوش توصیف کرد. به نظر شما آیا اوباما که مذاکره‌ی بدون قید و شرط با ایران را در نطق‌های انتخاباتی‌اش وعده داده بود، بدون گام‌های مثبتی از سوی ایران این وعده را عملی خواهد کرد؟

موقعی که او می‌گوید بدون «قید و شرط» منظورش به همان مساله‌ی اصلی یعنی توقف غنی‌سازی است. احتمالاً یک زمینه‌سازی‌های قبلی ضروری خواهد بود.

اول در سطوح سفیر و غیره مذاکره خواهند کرد که اگر به نتیجه رسیدند، آن‌وقت می‌توانند مذاکرات را در سطح بالاتر انجام بدهند.

مساله‌ی اساسی این نیست، مساله‌ی اصلی این است که جمهوری اسلامی هرگز نخواسته است صمیمانه اختلافات خود‌ش را با آمریکا حل کند.

چون آمریکا‌ستیزی یکی از ابزارهای اصلی این حکومت است و هیچ‌وقت این دو حربه و وسیله، یعنی آمریکا‌ستیزی و اسراییل‌ستیزی را به آسانی از دست نمی‌دهد.

بنابراین امروز وضع جمهوری اسلامی بسیار مشکل‌تر خواهد شد، آن‌‌ها هر چه می‌خواهند راجع به آقای بوش بگویند. دوره‌ی بوش تمام شد و هشت سال گذشت.

ولی امروز آن‌ها با رییس جمهوری روبه‌رو خواهند بود که نه تنها مورد حمایت ملت آمریکا است، بلکه سراسر دنیا خودشان را در انتخاب او سهیم می‌دانند و به او تبریک می‌گویند و از این موضوع بسیار خوشحال هستند.

بنابراین برای جمهوری اسلامی خیلی مشکل خواهد بود که همان شیوه‌ی قبلی خود‌ش را ادامه بدهد، به‌ویژه این‌که آقای اوباما یک دموکرات است و حزب دموکرات آمریکا معمولاً در مورد حقوق ‌بشر، از جمهوری‌خواهان بسیار حساس‌تر است و این پیش‌بینی که فشار بیشتری از سوی دموکرات‌ها در‌باره‌ی حقوق‌بشر بر ایران وارد شود، بیشتر شده است.