«مشکل اصلی، هواپیماست نه خلبان»

ایرج ادیب‌زاده

دو سال و دو ماه پیش فرودگاه مشهد،یکی از فرودگاه‌های پر رفت‌ و آمد در ایران، شاهد یک سانحه‌ی مرگبار بود.

چنین سانحه‌ای چگونه روی داده است؟ چرا فقط خلبان مقصر شناخته شده است و چراهای دیگری که در گفت و گو با عباس‌‌ عطروش، کارشناس هواپیمایی و از مدیران پیشین هما (هواپیمایی ملی ایران) و نویسنده‌ی کتاب تاریخچه‌ی هواپیمایی بازرگانی در ایران که در کانادا زندگی‌ می‌کند؛ مورد بررسی قرار دادیم.

آقای عباس عطروش، شما در جریان این سانحه‌ی مرگبار قرار دارید. چقدر یک خلبان می‌تواند در به‌وجود آمدن چنین فاجعه‌ای با ۲۸ قربانی، سهم داشته باشد؟

من در این مورد اطلاعاتی دارم که با کمال میل در اختیار شما می‌گذارم.

در وهله‌ی اول باید قبول کرد طبق اطلاعاتی که به من داده شده، خلبان این هواپیما مقصر بود.

در حقیقت این خلبان در حال ارائه‌ی توضیحاتی برای کمک خلبانی بود که با همین هواپیما پرواز می‌کرد و به اصطلاح هواپیمایی چک می‌کرده است که آن کمک خلبان خلبان شود.

بعد اشتباهاتی در همین رابطه رخ داده که به وقوع این حادثه کمک کرده است.

در این‌که خلبان اشتباه کرده، حرفی نیست. هواپیما هنگام نشستن هم سرعت و هم ارتفاع نامعقول داشته است که این باعث می‌شود هواپیما با شدت بیشتری به زمین بخورد و لاستیک‌اش بترکد.

از قرار معلوم یک کوتاهی هم در این‌جا بوده است که خلبان می‌توانسته در نشستن صرف ‌نظر کند که نکرده است.

کاری که گاهی اوقات صورت می‌گیرد و در اصطلاح هواپیمایی به آن ابورد کردن می‌گویند. و به جای آن‌‌که برود بالا و دوباره برگردد و بنشیند، هواپیما را به شدت زمین زده است.

اما این‌که یک خلبان اشتباهی بکند که در این‌جا کرده ‌و این اشتباه باعث شود که جان یک عده به خطر بیفتد؛ برخورد با خلبان، نوعی بی‌انصافی است.

یعنی خلبان هم مقصر بوده، اما خیلی مسایل دیگر در این میان وجود داشته است که کار به این‌جا کشیده شده است و فقط در این‌جا اشتباه خلبان مطرح نیست.

اصولاً این هواپیمایی ایران ایرتور برای این منظور درست نشده بود. من در اواسط ۱۹۷۵ مدیر عامل این شرکت بودم.

شرکت هواپیمایی ملی، این شرکت را برای منظور خاصی به‌وجود آورده بود و بعد از انقلاب، یک هواپیمایی از آن ساختند و تعدادی هواپیما در اختیارش قرار دادند. متاسفانه این هواپیما هنوز آمادگی یک پرواز کامل را ندارد.

به اعتقاد عباس‌‌ عطروش، هواپیماهی توپولوف که در ایران استفاده می‌شود، از رده‌خارج هستند

به نظر شما به جز خلبان چه کسان دیگری در به‌وجود آمدن چنین سانحه‌ی مرگباری مقصر بودند؟

یک خلبان بعد از این‌که خلبان شد،تمام عمر‌اش نمی‌تواند خلبان بماند بدون این‌که آموزش ببیند.

علاوه بر خلبان، کارکنان پرواز، خلبان دوم، سرمهماندار و مهمانداران همیشه باید در حال آموزش دیدن باشند.

در این‌جا به احتمال زیاد آموزش این خلبانان، آموزش معقولی نبوده است که هواپیما را گذاشته‌اند و به احتمال قوی از پنجره‌ی اتاق خلبان بیرون رفته‌اند و این مسافران بیچاره را تنها گذاشته‌اند.

وقتی سوال می‌شود که چه کسانی مقصرند، ما می‌بینیم که از قرار معلوم نه خلبانان و نه سرمهمانداران و مهمانداران شاید با مسوولیت‌ها و وظایف خود آشنا نبودند.

‌برای این‌که وقتی که من به عکس‌های این پرواز نگاه کردم، دیدم که هیچ‌کدام از سرسره‌ی درهای هواپیما باز نشده است که مسافران پایین بیایند.

یعنی کسی این کار را انجام نداده است.

خب گفته می‌شود که اگر این کار انجام شده بود به احتمال زیاد جان آن ۲۸ نفر به احتمال زیاد نجات پیدا می‌کرد.

گویا عدم آمادگی آتش‌نشانی فرودگاه هم در این جریان نقش داشته است.

آتش‌نشانی شهر مشهد هم که درصدد کمک بوده، برای وارد شدن به محوطه‌ی فرودگاه مشکل داشته است.

کلاً محاکمه‌ی خلبان، کار این داد‌گاه‌ها نیست. این کاری تخصصی است که باید در اختیار سازمان‌های تخصصی مربوطه قرار بگیرد.

تحقیق در مورد سقوط و سانحه‌ی هواپیمایی در اختیار هواپیمایی کشوری است.

البته الان من نمی‌دانم که قوانین کشوری به چه صورت است که می‌توانند یک خلبان را در دادگاه جنایی محاکمه کنند، چون چنین امری در اختیار دادگاه جنایی نیست و باید از سوی یک سازمان تخصصی این موضوعات بررسی شود.

عباس‌‌ عطروش

آقای عطر‌وش، شما به نکته‌ی خوبی اشاره کردید. خلبان و امور هواپیمایی، یک مساله‌ی مدرن دنیای امروزی است. اما می‌بینیم که درایران، خلبان در یک دادگاه جزایی و بر اساس قوانین اسلامی محاکمه شده‌ است. به نظر شما این موضوع در دنیا بی‌سابقه نیست؟

این در هیچ جای دنیا نرم نیست و شما هیچ‌وقت در هیچ‌جا نخواهید شنید که یک خلبان را دادگاه جنایی محاکمه کند چون جنایتی انجام نشده است.

اشتباه شده است و اشتباه با جنایت فرق می‌کند. ‌چون در همه‌ جای دنیا برای رسیدگی در این مورد، یک سازمانی مثل ‌NTSP‌، سازمان رسیدگی به سوانح دارند‌ که سازمان بزرگی است و تخصص‌اش فقط در این زمینه است که می‌آید این چیزها را تعریف می‌کند و در ایران هم باید این کار از سوی هواپیمایی کشوری ‌باشد.

چون اگر قرار باشد که خلبان و یا کارکنان پرواز یا کارکنان هواپیمایی را دادگاه‌های عادی به خاطر اشتباه در کارشان محاکمه کنند، فردا دیگر دستشان به کار نمی‌رود.

چون یک خلبان را باید یک خلبان متخصص‌تر از خود‌اش محاکمه کند، راجع به کارش تحققیق کند.

درست است که باید به اشتباه این خلبان رسیدگی شود و ممکن است برای تمام عمر تصدی‌اش را از دست بدهد، هواپیمایش را از دست بدهد و هواپیمایی کشوری تصمیم بگیرد که گواهینامه اش را از او بگیرد؛ اما در یک دادگاهی باید به کار او رسیدگی شود که فرد رسیدگی‌کننده، صلاحیت آن را داشته باشد. یعنی برتر از خلبانی باشد که اشتباه کرده است.

تصویر جلد کتاب تاریخچه‌ی هواپیمایی بازرگانی در ایران

هواپیماها در ایجاد سوانحی که در این چند ساله اتفاق افتاده، نقشی داشته‌اند؟

اصولاً هواپیماهای شرقی و متعلق ‌اتحاد جماهیر شوروی سابق که اکنون به کشورهای مختلف تقسیم شده ، هواپیماهای خوش‌نامی نیستند. این نوع هواپیما به‌خصوص توپولف ۱۵۴ مدتی است که ساختشان متوقف شده است.

شما کمتر شرکتی در دنیا پیدا می‌کنید که اصلاً از این هواپیما استفاده کند. ممکن است خیلی خیلی کم، در حد یکی دو هواپیما از سوی شرکت‌های روسی و در اروپای شرقی مورد استفاده قرار گیرد.

بیشتر این هواپیماها جمع شده است و کشورها حاضر نیستند این هواپیما‌ها را به هیچ قیمتی بخرند و اصلاً این هواپیماها خریدار ندارد. چون هواپیماهای عقب‌افتاده و بی خودی هستند.