«نی‌نواز تحت تاثیر صدای‌ام بی‌هوش شد»

مینو صابری

نُهمین برنامه‌ی موسیقی مقامی ترکمن اختصاص دارد به معرفی هنرمندان گروه موسیقی «ملانفس» که طی این مدت با هنرنمایی‌های‌شان آشنا شدیم.

در برنامه‌ی «هر قوم یک تاج دارد؛ ترکمن دو تاج» پای صحبت موسی جرجانی نشسته بودیم.

موسی جرجانی

حاج «محمد ایری» مسئول گروه موسیقی ملانفس است که در برنامه‌های گذشته با نواختن سازهای او آشنا شدیم. محمد ایری از جمله کسانی بود که ما را در تهیه‌ی این برنامه‌ها همراهی کردند.

در برنامه‌ی «این نی مانند انسان حرف می‌زند» حاج محمد ایری در باره‌ی «نی زبان‌دار کوچک» صحبت کرده بود.

حاج محمد ایری

استاد «ایل‌محمد قورچایی» نی‌خوان و نی نواز نامی ترکمن؛ در گروه موسیقی ملانفس هنرنمایی می‌کند.
یکی دیگر از اعضاء گروه ملا نفس استاد «نظرلی خوجَملی» است که نی‌نواز ماهری‌است.

در دو برنامه از صحبت‌های این دو هنرمند بهره بردیم.؛ «ترکمن‌ها به موسیقی درمانی اعتقاد دارند» و «از چراندن گوسفندان و سر جالیز تا جشن‌واره‌ها».

ایل‌محمد قورچایی و نظرلی خوجملی

استاد «حالت سعادتی» (طواق سعادتی» یکی دیگر از هنرمندان گروه موسیقی ملانفس است که چه در خوانندگی و چه در دوتار نوازی از هنرمندان برجسته‌ی موسیقی ترکمن محسوب می‌شود.

در برنامه‌ی «لآله؛ ناله‌ی دل‌خراش دختران ترکمن» هم از هنرنمایی استاد سعادتی استفاده بردیم و هم از صحبت‌های ایشان.

حالت سعادتی و گل محمد کم

استاد حاج احمد کشواد؛ در گروه ملانفس؛ نی‌خوانی می‌کند. احمد کشواد از آن دست هنرمندان محجوبی است که کم حرف می‌زند. گفت‌وگوی کوتاهی با ایشان داشتم:

چطور که فقط همراه با نی می‌خوانید و با سازهای دیگر نمی‌خوانید؟

با نی دوست دارم دیگر.

نغمه‌های مقامی ترکمن را می‌خوانید؟

بله. من از پانزده‌سالگی خوانندگی را شروع کردم.

بیشتر اشعار کدام شاعر را می‌خوانید؟

از «مختوم‌قلی فراغی»، «ملانفس» و «ملا مسکین‌قلیچ» می‌خوانم.

شما بیشتر در مراسم جشن می‌خوانید؟

بله.

موسیقی ترکمن که خیلی ریتم شاد ندارد صدای نی هم که با موسیقی شاد جور در نمی‌آید؛ شما در مراسم جشن چه می‌خوانید که شاد باشد؟

من ترانه‌های شاد هم دارم و می‌خوانم.

استاد حاج احمد کشواد و استاد ایل محمد قورچایی

از این دورانی که فعالیت هنری داشته‌اید خاطره‌ای برای‌مان تعریف کنید.

یک جایی داشتم می‌خواندم که یک پیر مرد نی‌نوازی به من گفت بیا کنار من بنشین تا من نی بزنم و تو بخوانی. او نی زد و من خواندم. در حین خواندن من پیرمرد بیچاره غش کرد!

تحت تاثیر صدای شما غش کرد؟

بله.

دو هنرمند جوان و نوجوان با گروه ملانفس هم‌کاری می‌کنند که هر دو؛ فرزندان استاد «حمید کم» کمان‌چه‌نواز نام‌دار ترکمن؛ هستند. «گل‌محمد کم» و «ایوب کم».

گل‌محمد ۱۹ ساله است و از دوران کودکی «دوتار» و «کمان‌چه» می‌نوازد. «ایوب کم» هم خواننده است و هم دوتار نواز.

ایوب کم و گل‌محمد کم

گفت و گوی کوتاهی با ایوب کم داشتم:

لطفآ خودتان را معرفی کنید.

من «ایوب کم» هستم ۱۳ ساله از بندر ترکمن. نام پدرم استاد «حمید کم» است که کمانچه‌‌می‌زند.

چه سازی می‌نوازی؟

دوتار می‌زنم و خوانندگی می‌کنم.

از چند سالگی آموختن موسیقی را شروع کردی؟

از ۵ سالگی.

خودت علاقه‌مند شدی یا به تو گفتند یاد بگیر؟

مفصله؛ بگم؟

آره، حتما!

من ۵ سالم بود که مراسم یادبود «مختوم‌قلی فراغی» برگزار شد. آقای «گلدی‌نژاد»¹ که حدودآ پنج، شش سال از من بزرگ‌تر است؛ در آن مراسم می‌خواند. من به پدرم گفتم «این هم مثل منه؛ منم بخونم چطوره؟» بابام هم گفت باشه اشکال نداره.

همان‌روز تا به خانه‌ی آقای سعادتی برسیم من تمرین کردم و یک ترانه یاد گرفتم. بعد در مراسمی که هر سال آقای سعادتی برای مختوم‌قلی فراغی برگزار می‌کند خواندم که شعر آن از مختوم‌قلی فراغی هست.

دوتار نوازی را از چه سنی شروع کردی؟

حدود دو سال بعد. یعنی از شش، هفت سالگی شروع کردم.

خوانندگی را بیشتر دوست داری یا نوازندگی را؟

هر دو را یک‌نواخت دوست دارم.

پدرت که استاد کمان‌چه است؛ در دوتار چه دیدی که به طرف آن کشیده شدی؟

علاقه داشتم. صدای دوتار را کمی دل‌نشین‌تر می‌دیدم. این بود که به طرف دوتار کشیده شدم.

دوتار بچه‌ها همان دوتار بزرگ‌سالان است یا کوچک‌تر است؟

تا سه، چهار سال اول دو تار من کمی کوچک‌تر بود؛ چون جثه‌ی خودم هم کوچک‌تر بود. اما حالا دو تار من همان دوتار بزرگ‌سالان است.

ایوب کم؛ (عکس‌ها، مینو صابری، زمانه)

اول حکایت مقام‌ها را یاد می‌گیرید؛ بعد نواختن آن‌را؟

پدرم بیت به بیت برایم ترجمه می‌کند.

دوست داری با این راهی که انتخاب کردی؛ به کجا برسی؟

من موسیقی را یک چیز تفریحی می‌دانم و بیشتر به درس خواندن تکیه می‌کنم. به درس خیلی علاقه دارم. می‌خواهم با درس خواندن دکتر بشوم و شغل‌های خوب به‌دست بیاورم.

در چه جشن‌واره‌هایی شرکت کرده‌ای؟

در جشن‌واره‌ی «مقام‌نوازان جوان» که در فرهنگ‌سرای نیاوران برگزار شد به همراه برادرم «گل‌محمد» شرکت داشتم. سال ۱۳۸۵ در دهمین جشن‌واره‌ی «کیش» شرکت کردم. تهران هم زیاد برنامه اجرا کرده‌ام؛ فرهنگ‌سرای انقلاب، بهارستان.

یک مسابقه در بندر ترکمن بود که همه‌ی خواننده‌های استان گلستان آمده بودند. آن‌زمان ۱۰ ساله بودم و مقام نخست خوانندگی را کسب کردم.

خاطره‌ی شیرین داری برای‌مان تعریف کنی؟

خاطره‌ی شیرین نه؛ تلخ دارم!

شبی که می‌خواستم برای اجرای برنامه به جزیره‌ی کیش بروم؛ پدر بزرگ‌ام یعنی پدر ِمادرم که اسم‌اش «پیخی حاجی کم» بود فوت کرد.

پیش از رفتن‌ام به بیمارستان رفتم و گفتم پدر بزرگ من دارم می‌روم جزیره کیش؛ شما اجازه می‌دهید؟

او هم گفت انشاالله به سلامت بری و برگردی. این حرف را به من در حالتی زد که دیگر نمی‌توانست حرف بزند.
من رفتم و فردای آن شب پدر بزرگ‌ام فوت کرد.

در برنامه‌ی بعد؛ که در واقع برنامه‌ی پایانی موسیقی ترکمن هست علاوه بر اشاراتی به نکته‌هایی از موسیقی ترکمن که تا به حال مطرح نکرده‌ایم؛ با هنرمندان گروه موسیقی «دولت‌محمد آزادی» آشنا خواهیم شد.