«این کتاب بی‌هویت است»

مینو صابری

در خبرها آمده بود کتاب «شعر شاعران ایران و جهان» هم‌زمان با نخستین همایش شاعران در تهران، اصفهان و شیراز منتشر شد. هنوز معلوم نیست نام کدام شاعر ایرانی در این کتاب آمده اما آن‌چه مشخص است در این کتاب نامی از زنده‌یاد «فروغ فرخ‌زاد» برده نشده است.

به همین بهانه، ابتدا با «پوران فرخ‌زاد» گفت‌وگو کردم و سپس به سراغ «مهین خدیوی» شاعر معاصر میهن‌مان رفتم و از آن‌ها خواستم دیدگاه‌شان را پیرامون این حرکت بیان کنند.

خانم فرخ‌زاد؛ در خبرها خواندم کتابی به چاپ رسیده تحت عنوان «شعر شاعران ایران و جهان». در این کتاب نامی از زنده‌یاد فروغ فرخ‌زاد برده نشده است. نظر شما در این باره چیست و اصولآ این حرکت چه تاثیر فرهنگی‌ای از خود بر جای می‌گذارد؟

شما این خبر را کجا خوانده‌اید؟ در اینترنت؟

بله.

چون کامپیوترم خراب است و هیچ خبری از این موضوع ندارم (البته الآن از یکی از رادیوها شنیدم) کمی داوری برایم مشکل است چون این خبر هنوز تائید نشده و درستی آن آشکار نیست. ولی از شما این سوال را دارم. آیا شاعران دیگر هم شامل این تحریم شده‌اند؟

من کتاب را ندیده‌ام.

به‌هر حال اگر این موضوع صحت داشته باشد؛ دلیل‌اش بی‌لطفی نسبت به بزرگان فرهنگ و ادب است. امری که همیشه در تاریخ ایران تکرار شده است. از «فردوسی» به بعد؛ بارها دیده‌ایم که شاعران بزرگ آثارشان تحریم شده ولی آن‌ها به دلیل قدرت آثار و ذهنیتی که در جامعه تولید کرده‌اند، برجا مانده‌اند.

به‌نظر من اگر واقعآ این‌طور باشد که در خبر آمده است؛ این کار به «فروغ» هیچ ضربه‌ای نمی‌زند.

برخی از ادیبان و هنرمندان می‌توانند خودشان را در ذهن جامعه حک کنند. وقتی حک شدند با هیچ چیزی پاک نمی‌شوند. بنابراین چنین تلاش‌هایی همیشه بیهوده است.

اگر این موضوع واقعیت داشته باشد؛ به سود فروغ تمام می‌شود. چون هر چیزی که تحریم شود عزیزتر و محبوب‌تر می‌شود ولی به شعر دوستان، به فرهنگ‌دوستان و به اهالی ادب و هنر ضربه‌ی تازه‌ای می‌زند.

به گفته امیدی مدیر همایش، نام فروغ فرخ‌زاد به دلایل دیپلماتیک در این کتاب نیامده است

شاعر در قلب جامعه می‌تپد. یعنی کلام‌اش نوش‌دارویی برای زندگی است. می‌دانید که زندگی این روزها چقدر تلخ است. هر ضربه‌ای که به این قلب وارد می‌شود؛ عوارضی تولید می‌کند که به بیمار شدن بیشتر جامعه منجر می‌شود.

این کار به‌نظر من کار بسیار ناروا و نادرستی است!

اگر به ادبیات دنیا دقت کنیم، می‌بینیم هر کشوری که خواسته ادبیات را دولتی کند؛ ادبیات را از بین برده است.

با نگاهی به هنر و ادب اتحاد جماهیر شوروی، خواهیم دید که بسیار پربار و غنی بود و زمانی ‌که کمونیست‌ها روی کار آمدند و هنر و ادب را در چارچوب گذاشتند و گزینشی‌اش کردند؛ به‌کل از بین رفت و تمام شد. حتی نتوانستند یک غول مثل غول‌های جدید را به جامعه‌ی جهانی تحویل دهند.

بنابراین؛ به‌نظر من این کار کاملآ نادرست است و به ضرر جامعه‌ی فرهنگی و ادبی ما ولی به سود فروغ است.

پس از گفت‌وگو با پوران فرخ‌زاد به سراغ «مهین خدیوی» شاعر معاصر میهن‌مان رفتم و از ایشان خواستم به عنوان یک شاعر ایرانی؛ دیدگاه‌شان را درباره‌ی این موضوع بیان کنند.

کتابی که شما نام بردید را اصلآ ندیده‌ام. اتفاقآ امروز جلوی دانشگاه به خیلی از کتاب‌فروشی‌ها سر زدم. می‌خواستم کتاب بگیرم اما اثری از این کتاب ندیدم.

مهین خدیوی

بعد در اینترنت جستجو کردم که ببینم بالاخره این کتاب ریشه‌اش کجاست؟ کی درآورده؟ کدام شاعران هستند؟ مشاهده کردم که نامی از هیچ شاعری که در این کتاب آمده؛ برده نشده است.

آقایی به اسم «امیدی» که اصلآ نمی‌دانم ایشان چه‌کاره‌اند؛ اظهار داشته‌اند که:

«ما یک روایط فرهنگی داریم و یک روابط دیپلماسی. و این‌جا رعایت دیپلماسی شده و نام فروغ فرخ‌زاد نیامده است.»

دیپلماسی چه ربطی به فرهنگ دارد؟ خیلی کار بدی کردند که چنین کتابی درآورده‌اند! فکر می‌کنم این کتاب اصلآ هویت و ریشه‌ای نمی‌تواند داشته باشد.

اصلآ نمی‌دانم اسم چه کسانی در این کتاب هست و چه کسانی نیست. آیا جز خانم فرخ‌زاد، شاعران دیگری هم حذف شده‌اند؟ این ۵۰ شاعر از کجا می‌خواهند بیایند؟ چه کسانی هستند؟

ادبیات، فرهنگ و هنر در تمام نقاط جهان فرم و شرایط خاص خودش را دارد. دولت‌ها نمی‌توانند جلویش را بگیرند. نه دولت ما و نه دولت هیچ کشور دیگری. انجمن جهانی قلم و خیلی چیزهای دیگر وجود دارد که تعیین کننده است.

با حذف «فروغ فرخ‌زاد»، حذف «سیمین بهبهانی»، حذف «سپانلو» یا حذف «عاطفی» و حذف شاعران دیگر؛ هیچ اتفاق خاصی در فرهنگ و ادبیات نمی‌افتد. ارزش‌ها جای خودشان را دارند.

این کتاب و کتاب‌هایی مثل این که توسط دولت منتشر شده، تهیه کننده‌ی آن اصلا مشخص نیست. چه کسی این کتاب را آماده‌سازی کرده است؟ آیا کار وزارت ارشاد انتشار کتاب است؟

فکر می‌کنم در حال حاضر کار ارشاد این است که مجوز ندهد و کتاب‌ها را سانسور کند. کتاب‌های ناشران سانسور می‌شود، بعد خودشان کتاب منتشر می‌کنند؟

به‌هر حال این موضوع از نظر من کار درستی نیست. فکر نمی‌کنم که ارزش ادبیات ما با حذف نام فروغ فرخ‌زاد در این کتاب از بین رفته و یا حتی کم شده باشد.

چه بهتر که نام فروغ فرخ‌زادها؛ در این کتاب‌ها نباشد.