چند توصیه برای رفتن به دامان طبیعت

مینو صابری

هزاران سال است که ما ایرانیان در روز ۱۳ فروردین، روز طبیعت، به دل طبیعت می‌رویم و از هوای سالم و فضای پرنشاط مناطق طبیعی و زمزمه‌های نهرها و آبشارها بهره می‌بریم و خودمان را آماده می‌کنیم تا پس از گذرندان یک روز پرنشاط، سال کاری خودمان را آغاز کنیم. اما در این روز طبیعت ما، در اثر سهل‌انگاری برخی از هم‌وطنان آسیب‌های جدی‌ای می‌بیند که برخی از این آسیب‌ها جبران‌ناپذیر است!

به همین مناسبت با دو تن از متخصصان در زمینه‌ی محیط زیست گفت‌وگو کرده‌ام. ابتدا پای صحبت‌های دکتر «اسماعیل کهرم» استاد دانشگاه و متخصص محیط زیست می‌نشینیم و سپس از دکتر «مرتضی خداقلی» مدیر پایگاه خشک‌سالی استان اصفهان، توصیه‌هایی در مورد آداب رفتن به سیزده‌به‌در می‌شنویم. دکتر مرتضی خداقلی در سال‌های گذشته دو سال به عنوان محقق نمونه‌ی کشوری در زمینه‌ی محیط زیست انتخاب شده‌اند.

دکتر اسماعیل کهرم در باره‌ی رفتن به دامان طبیعت در روز ۱۳ فروردین می‌گوید:

این «سیزده‌به‌در» میراث ما است و ما این را به جهانیان داده‌ایم و تحت عنوان «اکوتوریسم» و یا «توریسم طبیعت‌گردی» امروزه در زمینه‌ی مطالعات زیست‌محیطی یک فصل مفصلی است.

تصور بفرمایید که پدران ما حدود ۶ ماه تاریک و سرد زمستان را در فضاهای بسته بودند. دور و بر آتش بودند و یا هر وسیله‌ی گرمایی که در چند هزار سال پیش بوده است. بعد با شکوفاشدن درختان و آمدن ناگهانی بهار اینها یک‌مرتبه آن حالت را رها می‌کنند و به دامن دشت و طبیعت می‌رفتند.

دکتر اسماعیل کهرم

امروزه رفتن به دل طبیعت با کمال تاسف تبدیل شده به یک حادثه‌ای که موجب تخریب طبیعت است.

یعنی ما می‌رویم از طبیعت لذت می‌بریم. از آب و هوا، از سبزه، از صدای آبشارها و سایه‌سارها لذت می‌بریم ولی وقتی که برمی‌خیزیم مقدار زیادی لطمه به طبیعت زده‌ایم. یا شاخه‌های تر را شکسته و سوزانده‌ایم و یا خدایی ناکرده این پدیده‌ی زشت یعنی به‌جای گذاشتن زباله در دل طبیعت را تحمیل می‌کنیم!

حقیقت مطلب این است که آن‌چیزی که من و شما را به طبیعت کشانده است زیبایی، پاکی، خلوص و تمیزی طبیعت است. و بعد ما گاه این را جوری رها می‌کنیم که متاسفانه نفر بعد که می‌خواهد جای ما بنشیند، با تلی از زباله مواجه است!

من خیلی متاسفم که می‌بینم برخی از خانواده‌ها به اندازه‌ی هر نفر حدود یک، یک و نیم کیلو زباله را در محل رها می‌کنند. طبیعت را آلوده می‌کنند. در حالی‌که آن اعضای خانواده اگر بخواهند زباله‌شان را همراه‌شان ببرند نفری یک، یک ونیم کیلو است.

خیلی جالب است که گاه ما انتظار داریم که مثلآ شهرداری یا سازمان فضای سبز و یا دولت بیاید و این زباله‌ها را با هزینه‌های سنگین توسط کامیون‌ها جمع‌آوری کند!

احترام به طبیعت در نهاد ما ایرانی‌ها بوده است. یعنی اینکه این‌طور نبوده که ما نسبت به سبزه، نسبت به آب، نسبت به هوا و خاک بی‌احترامی کنیم.

من نمی‌دانم چرا متاسفانه این صفات ایرانی از بین رفته است؟

همین صحبت‌ها را در جایی می‌گفتم. یکی از همکاران – استاد دانشگاه تهران - فرمودند که ما بایستی به عمق نگاه کنیم. عمق یعنی اینکه پدران ما چه می‌کردند؟

بنده به خاطر دارم که آب در ایران مقدس بود. سبزه مقدس بود. هوا همین‌طور. از خاک محافظت می‌کردند و آلوده‌اش نمی‌کردند.

الآن چه شده که برخی از ما ایرانی‌ها، اقلیتی از ایرانی‌ها – که آن هم بسیار زیاد است - این کارها را می‌کنیم؟

این را بارها تذکر داده‌ام. عزیزان من اگر شما در دل طبیعت هوس کنید روغن ماشین‌تان را تعویض کنید این روغن علاوه بر اینکه قشر زنده‌ی ۳۰ سانتیمتری خاک را می‌کشد و تمام باکتری‌های مفید را از بین می‌برد، به سفره‌ی آب زیرزمینی که می‌رسد ۱۰ هزار متر مکعب آب را آلوده می‌کند!

این آب همان آبی است که از چاه‌ها بیرون می‌کشیم. به درد زراعت می‌خورد. و یا طبق آماری که سازمان آب می‌دهد حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد آب مصرفی تهران که در لوله‌ها جریان دارد از سفره‌های آب زیرزمینی است.

این‌طور نیست که در طبیعت مثلآ آتش روشن کنید دود آن به هوا برود و نابود شود. در طبیعت هیچ‌چیز نابود نمی‌شود! طبیعت این‌ها را می‌پذیرد و بعد تلافی سر ما در می‌آورد! با آلودگی خاک، با آلودگی هوا و با آلودگی آب. آن‌چه ما می‌کنیم به خودمان می‌کنیم.

طبیعت را در روز سیزده‌به‌در حفظ کنیم، نگه‌داریم و به آن احترام بگذاریم درست مثل اینکه احترام به خودمان و مادرمان می‌گذاریم.

دکتر مرتضی خداقلی بنا به تخصص‌شان توصیه‌هایی داشتند در باره‌ی آداب رفتن به سیزده‌به‌در:

اولین توصیه که در واقع مهمترین آن است؛ اینکه خانواده‌های عزیز حتی‌الامکان از غذاهای سرد و سبک برای ناهار این روز در نظر بگیرند که نیاز به ایجاد آتش نباشد.

زیاد مناسب نیست که بوی شکوفه‌ها و سبزه‌ها و گل‌های بهاری را با بوی غذاهای گوشتی و چربی‌های حیوانی جایگزین کنیم.

دکتر مرتضی خداقلی

در طول روز ممکن است نیاز به ایجاد آتش برای آب جوش و موارد دیگر داشته باشیم. بهتر است در چنین مواردی از اجاق‌های گازی کوچک استفاده شود و از آتش زدن و قطع شاخه‌های درختان پرهیز شود.

به منظور جمع‌آوری زباله‌ها، به اندازه‌ی کافی کیسه‌های زباله در نظر گرفته شود.

معمولآ شهرداری‌ها در خروجی شهرها با گرفتن سبزه‌های نوروزی از افراد کیسه‌هایی در اختیار افراد قرار می‌دهند.

مورد دیگری که باید به آن توجه شود این است که سبزه‌ها را در طبیعت رها نکنند که باعث زشت‌شدن چهره‌ی
طبیعت شود.

در مورد محل اتراق و نصب چادر خوب است حتی‌الامکان از محله‌ای استفاده شود که فاقد پوشش گیاهی است و برای تمیز کردن مکانی که چادر را نصب می‌کنند از تخریب پوشش گیاهی و نهال‌های نورس پرهیز شود. به این خاطر که آغاز بهار است و در آسیب‌پذیرترین شرایط رشدی گیاهان است و ممکن است بعضی از آن آسیب‌ها ترمیم‌پذیر نباشد و این گیاهان نابود شوند.

طبیعت‌گردان از بستن سیم و کوبیدن میخ به تنه‌ی درختان خودداری کنند و چنانچه نیاز به نصب تاب برای بازی بود از طناب استفاده کنند و در پایان روز حتمآ طناب را باز کنند.

از رها کردن ماهی قرمز و لاکپشت در برکه‌ها و رودخانه‌ها خودداری فرمایند. به این دلیل که ممکن است باعث ایجاد محدود شود و این ماهی قرمز و لاکپشت‌ها از تخم ماهی‌های بومی منطقه تغذیه کنند.

از جمع‌آوری گونه‌های گیاهی با توجه به اینکه شروع فصل رویش هست و مراحل گل‌دهی و بذردهی گیاهان طی نشده پرهیز شود. چون برخی از گیاهان به هر حال در معرض انقراض هستند و بایستی از آنها حفاظت شود.

از آلوده‌کردن آب‌ها به‌ویژه چشمه‌ها با پودر و مایع ظرف‌شویی پرهیز شود.

در پایان روز زباله‌های تجزیه‌پذیر و تجزیه‌ناپذیر تفکیک شوند. زباله‌های تجزیه‌پذیر به سطل‌های زباله یا چاله‌های زباله انتقال داده شود و یا در طبیعت دفن شود.

منظور از زباله‌های تجزیه‌پذیر چیزهایی مانند پوست میوه‌ها، باقی‌مانده‌ی غذاها، کاغذهای باطله.

با توجه به زمان ماندگاری و یا تخریب شیشه که بالای یک میلیون سال است از شکستن و رها کردن بطری‌های شیشه‌ای در طبیعت خودداری شود. گاه ممکن است قطعاتی از این شیشه‌ها زیر نور خورشید به حالت عدسی عمل کند و نور خورشید را متمرکز کند و ایجاد آتش‌سوزی کند. حتمآ در این مورد توجه شود.

در هر صورت در این روز به جای اینکه وقت‌مان را صرف تهیه‌ی غذای گرم و ایجاد آتش کنیم، بهتر است که به کودکان‌مان آموزش دهیم که گیاهان را لگدکوب نکنند و آنها را نوازش کنند.

جانوران و حشرات را حمایت کنند. به جای سنگ‌پرانی به طرف پرندگان کودکان را از اهمیت و ارزش زیست محیطی پرندگان، حشرات و گیاهان آگاه کنند.

امیدوارم در پایان روز همه‌ی استفاده‌کنندگان از طبیعت توجه داشته باشند که طبیعت را به همان صورتی که ابتدای روز وارد آن شدند موقع خارج‌شدن ترک کنند و روزی که متعلق به طبیعت هست باعث تخریب پوشش گیاهی و تخریب محیط زیست نشوند.