حقیقت عریان یا پوشیده

بيژن روحانی

اگر برای ایرانی‌ها دیدن سه نقطه به جای برخی کلمات در دیوان شعرای کلاسیک مانند سعدی و یا عبید زاکانی باعث رنجش خاطر و گاهی هم اسباب شوخی و خنده می‌شود، در ایتالیا نیز پوشاندن اندام برهنه یک نقاشی یا مجسمه می‌تواند صف طویلی از مورخان و منتقدان هنر را به موضع‌گیری وادارد.

در جایی که استادان هنر رنسانس اعتقاد داشتند نمایش اندام و بدن انسانی بدون حجاب و پوشیدگی می‌تواند رازها‌ی این شاهکار طبیعت را آشکار کند و زیبایی‌های آن را به نمایش بگذارد، سانسور یک اثر نقاشی در سال ۲۰۰۸ میلادی حتا اگر توسط نخست وزیر هم صورت گرفته باشد با واکنش‌های گسترده‌ای روبه‌رو خواهد شد.

در روزهای گذشته کنفرانس مطبوعاتی سیلویو برلوسکونی در حالی در کاخ کیجی برگزار شد که پشت سر او عکسی از یک نقاشی قرن هجدهمی از نقاش مشهور ایتالیایی، جامباتیستا تیه پولو (Giambattista Tiepolo) قرار داشت، اثری به نام «حقیقت عریان شده در زمان».

‌تصویر دستکاری شده نقاشی تیه‌پولو پشت سر نخست وزیر ایتالیا- منبع AP

اما «حقیقت» که در نقاشی تیه پولو، به صورت زنی جوان با سینه‌های عریان و درشت تصویر شده است، در کپی کاخ نخست وزیری با یک پارچه چین خورده سفید دستکاری و پوشانده شده بود. اتفاقی که بلافاصله پس از انتشار تصاویر این جلسه توسط رسانه‌ها مشخص و آشکار شد.

مشاوران دفتر نخست وزیری ایتالیا ظاهراً به دلیل آن‌چه‌ آن را «احتمال اهانت‌آمیز بودن تصویر پستان برای برخی بینندگان» نامیده‌اند، روی سینه‌های عریان این نقاشی را پوشانده‌اند.

اما آنتونیو پائولوچی مدیر موزه‌های واتیکان که پیش از این وزیر میراث فرهنگی و فعالیت‌های هنری نیز بوده است، به روزنامه لاریپوبلیکا می‌گوید: «چه کسی می‌تواند از دیدن حقیقت عریان اثر تیه پولو احساس کند که به او توهین شده است؟ این‌جا و در داخل موزه واتیکان بیش از هرجای دیگری در جهان آثار برهنه وجود دارد»¹

نقاشی «حقیقت عریان» اثر تیه‌پولو در موزه شهر ویچنزا

آن‌چه بیش از همه تعجب منتقدان را برانگیخته آن است که آقای برلوسکونی خود صاحب چند کانال تلویزیونی از جمله کانال پنج است که به ارائه برنامه‌ها و نمایش‌های سرگرم کننده متعدد می‌پردازد. برنامه‌هایی که در تعدادی از آن ها گاهی رقصنده‌ها و زنان نیمه عریان نیز حضور دارند. آندره‌آ امیلیانی یک متخصص هنر دیگر به لاریپوبلیکا می‌گوید فکر کردن به سانسور این نقاشی در کنار برنامه‌هایی که از کانال پنج پخش می‌شود جایی برای خندیدن باقی نمی‌گذارد.

این در حالی است که منتقدان هنر، عریان بودن «حقیقت» در اثر تیه‌پولو را سمبل و نمادی می‌دانند که بیش از دویست سال به همین صورت در برابر دیدگان مخاطبان قرار داشته است.

در این اثر که اصل آن اکنون در شهر ویچنزا قرار دارد، زن جوانی که نماد حقیقت است روی ابرها در آسمان لمیده و زیر بازویش کره زمین را دارد و در یک دست آیینه و در دست دیگر خورشید‌ را به عنوان نماد‌ عقل و خرد نگاه داشته است.

پیکر نرم، عریان و هوسناک «حقیقت» در میان بازوان پیرمردی که نماد «زمان» است قرار دارد. اندام پیرمرد «زمان» با رنگ تیره و پوست چروک در تضادی آشکار با پوست گل‌بهی و با طراوت «حقیقت» است.

بخشی از دیوارنگاره نمازخانه سیستین اثر میکل‌آنژ

بنابر اظهارات مدیر موزه واتیکان، حضور تعداد بیشماری آثار برهنه در داخل موزه‌ای که تحت نظر کلیسای کاتولیک رم اداره می‌شود، نشان آن است که پوشاندن یا سانسور آثار هنری دیگر نظر رسمی کلیسای واتیکان نیست.

اما شاید یکی از مشهورترین سانسورهای آثار نقاشی، در داخل نمازخانه سیستین در همین موزه واتیکان و در قرن شانزدهم میلادی رخ داده باشد. هنگامی که میکل آنجلو بوناروتی یا همان میکل آنژ، معمار نقاش و پیکر تراش ایتالیایی، کار نقاشی دیواری عظیم این نمازخانه را به پایان برد، مقامات کلیسا از حضور پیکره‌های عریان در نقاشی «داوری نهایی» یا «روز قیامت» ناخشنود شدند.

برخی این تصاویر را شایسته میخانه‌ها دانستند و نه نمازخانه پاپ. سرانجام در سال ۱۵۶۴ اندکی پس از مرگ هنرمند مشهور، حکم پوشاندن اندام‌های جنسی در این دیوار نگاره عظیم صادر شد. ‌

کار سانسور یا پوشاندن اندام جنسی زنان و مردان این نقاشی بر عهده یکی از همکاران نزدیک میکل‌آنجلو یعنی دانیله دی ولترا گذاشته شد. شاگرد چیره‌دست توانست تعدادی از بدن‌های رستاخیزکنندگان شامل قدیسین و گناهکاران در روز قیامت را بپوشاند.

به این ترتیب یکی از مشهورترین آثار تاریخ نقاشی که با خطر نابودی تهدید می‌شد توانست نجات پیدا کند. اما تاریخ، شوخی عجیبی با دانیلیه دی ولترا کرد. او که برای بسیاری از قدیسین لخت، تنبان و لنگ و تنکه طراحی کرده بود، از آن زمان تاکنون به عنوان «دانیله تنبان‌کش» مشهور شده است.

در قرن شانزدهم کلیسا با جدیت تمام به پوشاندن اندام جنسی نقاشی‌ها و مجسمه‌های دیگری نیز مشغول بود؛ ‌نقاشی‌ها و آثاری که در دوره اصلاحات مذهبی و با برخورداری از آزادی نسبی توسط هنرمندان مشهور رنسانس خلق شده بودند.

رانده شدن آدم و حوا از بهشت اثر ماساچو، سمت چپ نقاشی سانسور شده و سمت راست بعد از پاک کردن برگ‌ها در دهه نود

یکی دیگر از این مثال‌های برجسته، ‌نقاشی «رانده شدن آدم و حوا از بهشت» اثر ماساچو، نقاش قرن پانزدهم در کلیسایی در شهر فلورانس است که اندام جنسی آنان با پرگ پوشانده شد. اما سرانجام در سال ۱۹۸۸ میلادی و بعد از پایان عملیات مرمت نقاشی، برگ‌های چند صد ساله از روی اعضای برهنه آدم و حوای گریان پاک شدند.

مدیر موزه واتیکان در گفتگو با لارپوبلیکا تاکید می‌کند که سانسور اثر عظیم میکل‌آنجلو و دیگران مربوط به یک دوره تاریک در تاریخ کلیساست؛ دوره‌ای که به نام ضد اصلاحات شهرت یافته است. اما هم اکنون موزه واتیکان سرشار از آثار برهنه نقاشی و مجسمه است.

ویتوریو اسگاربی، منتقد هنر نیز با مقایسه عمل دفتر نخست وزیری با سانسور دوره ضد اصلاحات، این عمل را دیوانگی توصیف کرده است. اما هنوز مشخص نیست که پس از تمام این جنجال‌ها، سرانجام چه تصمیمی در مورد «حقیقت پوشانده شده» اتخاذ خواهد شد.

پانوشت:
1- “Tiepolo censurato, la protesta dei musei”, in La Repubblica, Martedì 5 Agosto 2008, pp.11.