لطفا فیلم‌نامه ننویسید آقای کیمیایی

آرش پارسا

نویسنده و کارگردان: مسعود کیمیایی. مدیرتولید: محمد صادق آذین. مجری طرح: حمیدرضا افشار. تهیه‌کننده: مسعود کیمیایی. مدیرفیلمبرداری: تورج منصوری. عکس: بابک برزویه. طراح صحنه و لباس: رضا مهدی‌زاده. صدابردار: اسحاق خانزادی. طراح چهره‌پردازی: محمد قمی. دست‌یارکارگردان: علی‌رضا شمس. آهنگ‌ساز: رضا یزدانی. بازی‌گران: نیکی کریمی (نسیم)، پولاد کیمیایی (امیر)، محمدرضا فروتن (نکویی)، حمیدرضا افشار (عبد)، شقایق فراهانی، نگار فروزنده، ارژنگ امیرفضلی، شبنم درویش (مرجان)، شاهرخ نورمحمدی، علی‌اصغر طبسی، شاهرخ کلهر، محمدرضا اکبری، مجید علی‌زاده و حامد بهداد (حبیب).

سینماهای نمایش‌دهنده: فرهنگ، ایران، تماشا، اریکه‌ی ایرانیان، سپیده، آزادی.

کیمیایی هم‌چنان زاویه‌ی دیدش به مفاهیم غیرت، ناموس‌پرستی، و رفاقت رنگ و بویی سنتی و نوستالژیک دارد.

یکی از مهم‌ترین ایراداتی که در آثار متاخر کیمیایی حضوری مستتر دارد و باعث عدم انسجام ساختاری و فرمی فیلم‌های‌اش شده است، عدم شخصیت‌پردازی منسجم، خط روایی روشن برای مخاطب و پراکنده‌گویی در مضامین فرعی‌ست که درفیلم‌نامه‌های متاخر او به‌کرات مشاهده می‌شود.

اتفاق دیگر در آثار متاخر او دوری‌جستن از واقع‌گرایی و واقعیت موجود در جامعه است. گویا کیمیایی به‌هیچ‌وجه حاضر نیست تغییراتی را که در برخی مفاهیم و ارزش ها به‌وجود آمده است، بپذیرد.

مفاهیمی مانند غیرت، ناموس‌پرستی و رفاقت در دنیای امروزه معنای دیگری پیدا کرده‌اند ولی کیمیایی هرگاه در آثارش به سراغ چنین مضمون‌هایی می‌رود هم‌چنان زاویه‌ی دیدش به این مفاهیم رنگ و بویی سنتی و نوستالژیک دارد.

کیمیایی در آخرین تجربه‌ی سینمایی خود مضمونی را دست‌مایه‌ی کار خود قرار داده است که یکی از اصلی‌ترین تم‌های مورد علاقه‌ی اوست. «غیرت، ناموس، رفاقت» سه تمی هستند که در اکثر کارهای کیمیایی حضوری همیشگی دارند.

کیمیایی در «محاکمه در خیابان» دوباره به سراغ چنین موضوعی رفته است. او در نوشتن فیلم‌نامه‌اش از اصغر فرهادی کمک جسته است. نتیجه‌ی این هم‌کاری را می‌توان به‌روشنی در خط داستانی اثر و انسجام آن مشاهده کرد ولی اتفاقی که پس از بازنویسی فیلم‌نامه توسط فرهادی رخ داده است، تغییراتی در فیلم‌نامه توسط کیمیایی بوده است.

همین اتفاق باعث برهم‌خوردن خط منطقی روایی اثر می‌شود، روایت از بعد از ظهرآغاز می‌شود و در شب به پایان می‌رسد. تم اصلی و محوری داستان که باعث برهم‌خوردن تعادل جهان شخصیت‌ها می‌شود موضوع «خیانت» است.

«غیرت، ناموس، رفاقت» سه تمی هستند که در اکثر کارهای کیمیایی حضوری همیشگی دارند.

امیرکه قصد ازدواج با مرجان را دارد در روز عروسی از طریق دوست صمیمی‌اش حبیب (حامد بهداد) آگاه می‌شود که همسر آینده‌اش قبل از ازدواج با او، با مرد دیگری رابطه داشته است.

این اتفاق در داستان به نقطه عطف و نیروی محرکه‌ای تبدیل می‌شود که تمام اتفاقات بعدی اثر بر مبنای آن شکل می‌گیرند. امیر به سراغ مرد راننده‌ی آژانس (عبد) می‌رود و از می‌خواهد از ارتباط‌ش با مرجان بگوید، عبد موضوع را انکار می‌کند.

در میان این رویارویی، نویسنده با طراحی قصه‌ای فرعی از اوج و فرود قصه‌ی اصلی می‌کاهد. قصه‌ی نکویی (محمدرضا فروتن) که همسرش، نسیم (نیکی کریمی) به او خیانت کرده است و با شریک‌اش از خانه گریخته است، باعث می‌شود رشته‌ی ارتباطی مخاطب با قصه‌ی اصلی از دست برود.

این اتفاق در حالی روی می‌دهد که نویسنده در پرداخت قصه‌ی فرعی و دیالوگ‌نویسی قصه‌ی فرعی چندان موفق عمل نکرده است. دیالوگ‌ها در قصه‌ی فرعی، شاعرانه و با ساختار دستوری مناسبی به نگارش در آمده است ولی وقتی همین دیالوگ‌ها در دهان شخصیت‌ها قرار می‌گیرد برای مخاطب غیرقابل‌باور و باسمه‌ای جلوه می‌کند.

دیالوگ‌ها در قصه‌ی فرعی، شاعرانه و با ساختار دستوری مناسبی به نگارش در آمده است.

نمونه‌ی بارز این اتفاق سکانسی است که فروتن، در خانه‌اش، در حال تماشای فیلم عروسی بر پرده‌ی ویدئو-پروجکشن است. شریک به قصد دزدی وارد خانه می‌شود و با او درگیر می‌شود.

این درگیری بر روی تصاویر در حال پخش مراسم عروسی ادامه دارد و در نهایت صحنه با چاقوخوردن فروتن به پایان می‌رسد. فروتن، در این صحنه، دیالوگ‌هایی را بر زبان می‌راند که با آن ساختار شاعرانه‌اش چندان قرابتی با این صحنه ندارد.

پس از آن‌که نویسنده به قصه‌ی اصلی بازمی‌گردد نقاط مبهمی برای مخاطب باقی نمی‌گذارد. امیر از عبد درخواست اعتراف می‌کند، اما او زمان این اعتراف را به تاخیر می‌اندازد.

عروس که در مراسم در انتظار داماد به سر می‌برد قصد ترک مجلس را دارد ولی در لحظات آخر امیر سرمی‌رسد. عبد به داخل ماشین‌اش می‌رود و با نگاه‌کردن به عکس مرجان و گفتن دیالوگ «خداحافظ بچه» خط بطلانی برتلاش‌های امیر، مرجان و باور تماشاگر می‌کشد.

در بخش کارگردانی، کیمیایی با انتخاب هوش‌مندانه‌ی تنالیته‌ی سیاه و سفید مایل به زرد برای رنگ تصاویرش، فضایی ناسالم و آکنده از شبهه برای مخاطب ترسیم می‌کند.

در بخش کارگردانی، کیمیایی با انتخاب هوش‌مندانه‌ی تنالیته‌ی سیاه و سفید مایل به زرد برای رنگ تصاویرش، فضایی ناسالم و آکنده از شبهه برای مخاطب ترسیم می‌کند. در واقع او با این انتخاب و ضبط تصاویر اصلی اتفاقات در خیابان‌های شلوغ تهران، جامعه و روابطی را به نقد می‌کشد که در دنیای امروزه به سوی بی‌بندوباری و تزلزل هرچه‌بیش‌تر روابط گرایش دارد.

نکته‌ی دیگر، ریتم پلان‌هاست که رابطه‌ی مناسبی با تمپوی درونی اتفاقات و شخصیت‌ها دارد. انتخاب چنین تمهیدی از سوی کارگردان به‌خوبی در نشان‌دادن فضای کنونی جامعه موثراست.

انتخاب حرکات متضاد از سوی پولاد کیمیایی برای شخصیت، عکس‌العمل‌های انفجاری-فیزیکی‌اش باعث باورپذیری شخصیت امیر برای مخاطب می‌شود.

کیمیایی ازجامعه‌ی خود کاملا ناامید نشده است، او با نشان‌دادن فش‌فشه‌های پشت عروس و داماد در سکانس آخر، امید خود را به جامعه‌اش نشان می‌دهد. ولی تنها نکته‌ای که درآخرین فیلم کیمیایی هم‌چنان به‌ قوت خود باقی‌ست، پای‌بندی او به اصول و مفاهیمی‌ست که شاید دیگر برای برخی، دچار تغییر و استحاله شده است اما برای کیمیایی هنوز همان معانی گذشته را دارد.

در بخش بازی‌گری، مخاطب با سطوحی مختلف از بازیگری روبه‌رو می‌شود. پولاد کیمیایی در نقش «امیر» حضوری تاثیرگذار در فیلم دارد؛ انتخاب حرکات متضاد از سوی او برای شخصیت، عکس‌العمل‌های انفجاری-فیزیکی‌اش باعث باورپذیری شخصیت امیر برای مخاطب می‌شود.

فروتن در نقش «نکویی» در مقایسه با نقش‌آفرینی‌های گذشته‌اش در آثار کیمیایی، حضوری کم‌فروغ دارد. تنها در سکانس درگیری جلوی پرده‌ی سینما بازی متفاوتی از خود بروز می‌دهد.

فروتن در نقش «نکویی» در مقایسه با نقش‌آفرینی‌های گذشته‌اش در آثار کیمیایی، حضوری کم‌فروغ دارد. تنها در سکانس درگیری جلوی پرده‌ی سینما بازی متفاوتی از خود بروز می‌دهد.

نیکی کریمی در نقش «نسیم» تفاوت چندانی با آثار گذشته‌اش ندارد و ساختار نقش را بر عنصری بنا کرده که چندان برای مخاطب ناآشنا نیست. انتخاب میمیک خنثای نمایش احساسات و حرکات باسمه‌ای از ویژگی‌هایی‌ست که مخاطب در گذشته از این بازیگر مشاهده کرده است.

حامد بهداد، اکبر معززی از جمله بازی‌گرانی هستند که هرچند حضور کوتاهی در فیلم دارند اما بسیار در نقش‌آفرینی‌های‌شان پرقدرت ظاهر گشته‌اند.

«محاکمه درخیابان» هرچند در بخش ساختاری فیلم‌نامه با مشکلاتی روبه‌روست اما نسبت به آثار متاخر او ارتباط به‌تری با مخاطب برقرار کرده است.

«محاکمه درخیابان» هرچند در بخش ساختاری فیلم‌نامه با مشکلاتی روبه‌روست اما نسبت به آثار متاخر او ارتباط به‌تری با مخاطب برقرار کرده است و این برای کیمیایی یک گام دیگر به جلوست اما نکته‌ی مهمی که این سینماگر قدیمی سینمای ایران باید به آن پی ببرد این است که فیلم‌نامه‌های آثارش را خودش ننویسد.