صورتی مایل به خون من

سهراب رحیمی

«صورتی مایل به خون من» نوشته‌ی شاعر معاصر، سپیده جدیری، شامل ۳۱ شعر است بدون مقدمه و زندگینامه‌ی شاعر. اما در پایان کتاب آمده است که نویسنده‌ی کتاب، پیش از این یک مجموعه شعر و یک مجموعه داستان منتشر کرده و دستی هم در ترجمه‌ی ادبیات انگلیسی دارد. اما نگاهی به شعرهای این مجموعه:

صورتی مایل به خون من، سپیده جدیری

این مجموعه به «او» که روزهای راوی را داستانی می‌کند، تقدیم شده است. کتاب با این جمله آغاز می‌شود:

خواب دختری توی لباسم نیست دیگر ببینید
خرچنگ های روی تنم راه می‌روند (ص ۷)

اگر با پیش فرض اینکه «قرار بوده خواب دختری در لباس راوی باشد» به این عبارت نزدیک شویم، راه رفتن خرچنگ‌ها روی تن را به سختی می‌شود به شکلی منطقی توجیه کرد. یعنی منطق داستانی سطر دوم با روایت در سطر اول موضوعیت ندارد. البته می‌شود برای سطرها قائل به استقلال شد. در آن حالت هیچ سطری احتیاج ندارد که ربط منطقی یا تصویری با سطرهای قبل و بعد داشته باشد. در آن صورت باید نقطه‌گذاری و تقطیع رعایت شود و فاصله‌ی سطرها بیشتر شود تا خوانش شعر دچار اشکال نشود. به ادامه‌ی این شعر نگاه کنیم:

تنم راه نمی‌رود
تنم...
راه..
من لباس‌هایم را پشت سر گذاشته ام (ص ۷)

اینجا ما ناگهان در برابر عمل انجام شده قرار می‌گیریم. وقتی در سطرهای بالاتر، خواب دختر در لباس نباشد، چطور می‌شود لباس‌ها را پشت سر گذاشت، که البته اگر منظور همان لباس‌های بالا باشد، از نظر منطق روایت، کمی خواننده را گیج می‌کند. از طرفی دیگر شاعر- راوی می‌توانست با ایجاد فاصله، وارد فضای دیگری شود و روایتی دیگر را پیش بگیرد.

سپیده جدیری، شاعر کم دانشی نیست. این را می‌شود از تمرکز متن‌های او فهمید. اما کم‌دقتی او بیشتر متوجه تکنیک نوشتار است که خوانش را دچار سکسکه می‌کند. البته این مشکل کوچکی‌ست که با کمی تمرین قابل حل است:

هیچ کس با لباس های من شنا نمی کند (ص ۸)

تأسف یک کودکی از دست رفته. اما جور دیگری هم می‌شود به این سطر نگاه کرد:
آیا این گزارش کوتاه، روایت مرگ است که بر راوی ظاهر می شود!؟ شاعر می‌گوید:

تنم راه نمی‌رود (ص ۷)

و این داستان، در هیچستانی آغاز می‌شود که با واقعیت مرگ روبرو می‌شویم.

شاعر بی‌هیچ تأسفی به تمامی خودش را در آغوش این دوست دیرین می‌اندازد:

آب ببر خرچنگ
ب ببر دریا
آب ببرم ( ص ۸ )

و تن به امواج می‌سپارد. از نظر تکنیک روایت، آغازی خوش است برای یک دفتر. اما هنوز چیزی از منظور شاعر نمی‌دانیم. آن چه می‌دانیم این است که « صورتی مایل به خون من » که نام دفتر است می‌تواند داستان زندگی باشد چرا که می‌دانیم زندگی بدون خون امکان‌ناپذیر است و ظاهراً بدون شعر هم:

دختر خوبی که شاعر است
عطر لباس هایش مارکِ شعر (ص ۹)

و تعبیرهای عاشقانه هم در این مجموعه کم نیست:

کاش سرم چکه چکه بود
بوی تو
از چشم هایم می گذشت
مثل تکه رگی آبی از لخته های قرمزم (ص ۲۹)


باران به تکرار عادت دارد
من به تو (ص ۳۰)

در حین اینکه گاه به رمانتیک نزدیک می‌شود، تکراری آزاردهنده نیست و حتی بدیع هم هست. مثلن همین جایی که می‌گوید « کاش سرم چکه چکه بود»، یا آنجا که می‌گوید: « بوی تو از چشم‌هایم می‌گذشت» که به نظرم این سطرها از بهترین عاشقانه‌های
سال‌های اخیر اند.

گم بودن معنا

دربعضی سطرها، معنا گم می‌شود و توان شعر، صرف ظاهر جملات می‌شود مثل شعر ۱۴ که مشخص است شاعر تنها خواسته است با وزن کلمات، ایجاد آهنگ کند، که البته به نوبه‌ی خودش زیبا هم هست. اما خواننده فکر می کند شاعر به عمد یا غیر عمد، چیزی را حذف کرده یا از قلم انداخته است:

کوتاه
کوتاه
مثل دست
کوتاه
کوتاه
مثل سر
بلند
بلند
مثل روح دهان

بلند
بلند... (ص ۳۲)

شاعر، خودش متوجه این نوع نوشتار شده است چرا که با خودش می‌گوید:

گم تر که داری می شوی
سفیدی
( مانده ام شاعر را تمرین کنم یا عشق؟) (ص ۳۶)

انگار میان شاعری و عشق، میان نویسندگی و عشق مجبور است یکی را انتخاب کند. شاعر که بنیادی‌ترین هسته‌ی خلقت یک شعر است پر از اتفاقاتی‌ست که در ذهن او جمع شده‌اند و ساختمان جهان ذهنی وی را شکل داده‌اند:

بگذار کلمه‌ها شنا کنند
توی دهانی که سفید است (ص ۳۶)

شاعر و تجربه در زبان

فرق شاعر با دیگران در این است که او حوادث زندگی را بدون وساطت کسی درک می کند. یعنی او با استفاده ازدریافت‌های دیگری به سمت اتفاق نمی‌رود، بلکه خود هر گونه اتفاق را امتحان می‌کند. رابطه‌ی عمیق تجربه و زبان در آنجایی‌ست که شاعر از متن زندگی عبور می‌کند و مقیم متن زندگی و متن زبان می‌شود. زبان شاعر از درون چنین برداشت‌هایی‌ست که ساخته می‌شود:

( خوب است نویسنده را تمرین کنم تا عشق! ) ( ص ۳۶)

ولی انگار دیر شده است و راوی در می‌یابد که فرصت کم است. راوی تصمیم دارد کلمه‌ها را بگذارد شنا کنند. شاعر همیشه در پی دیدار است. دیدار و دیدن. شاعر می‌بیند ، اما نه آنطور که دیگران. در پس همین نگاه متفاوت است که دیگرگونه هم فکر می‌کند. از درهم آمیختن نگاه و اندیشه‌ی متفاوت، بیان شخصی بدست می‌آید.

زاویه‌ی دید شاعر نسبت به اتفاقات، اشیاء، دنیای احساسات و اندیشه‌ها، خاص است. نگاه شاعر حساس است. او یا چیزی را نمی‌بیند و یا اگر می‌بیند به عمق آن چیز نفوذ می‌کند. با نگاهی برنده به درازنایی وسیع از آن چیزی که رؤیت کرده سفر می‌کند. شاعر می‌بیند که بیندیشد و از درون همان درآمیختگی حس و اندیشه است که ماهیت شعرش شکل می‌گیرد:

بگذار کلمه ها شنا کنند
توی دهانی که سفید است
شکل گرفته ام هرچند
آه از دهانی که سفید است! (ص ۳۶)

شاعر، مرتباً در حال آشنایی‌زدایی و یافتن تعبیرهای تازه‌ی کلامی‌ست:

تو را از آب گل آلود ماهی می گیرم (ص ۵۳)
ماهی ها چشم های مرا سوختند(ص ۵۳)

کُلُر
درست لحظه ای که مرا می خورد
تو را دید (ص ۵۳)

و آب ها مردند ( ص ۵۳ )

کمبود کلیت معنایی

جمله‌های این مجموعه هرکدام به تنهایی زیبا و بدیع اند. اما به عنوان مجموعه، کلیت معنایی شعرها، پراکنده است. شاعر- راوی، در آفرینش تصویرهای بکر و معانی نو تواناست ولی در بیان آنها به زبانی بیش از حد موجز و مختصر روی می‌آورد که فهم شعر را به تعویق می‌اندازد. معلوم هم نیست که همیشه به تعویق انداختن معنا به نغع شعر باشد. وجه استعاری نوشته‌های جدیری، سایه بر دستگاه فکری شاعرانه‌ی وی می‌اندازد.

شاید «صورتی مایل به خون من» را باید به مثابه پلی در نظر بیاوریم که شاعر این مجموعه‌ی کوچک را به سمت سطرهای بزرگتر و شناخت شاعرانه‌ی برتر آینده رهنمون می‌شود. به تعبیر من، شاعر امروز از خودش شروع می‌کند و نقطه‌ی آغازین کلام و تفسیر هستی را از درون خودش بیرون می‌کشد. شاعری، یک نوع مکاشفه است، یک سفر درونی‌ست؛ همانطور که سپیده جدیری هم می گوید:

بیا توی قصه ام مثل خودت باش
عزیزم! (ص ۳۹)

برای سپیده جدیری آرزوهای بزرگ دارم و امیدوارم در آینده‌ی نزدیک شعرهای دیگری از او بخوانم.


صورتی مایل به خون من

سپیده جدیری

نشر ثالث، ۱۳۸۶

۶۳ صفحه، ۸۰۰ تومان