«اوپک تأثیرگذاری گذشته را ندارد»

ایرج ادیب‌زاده

امروز سه‌شنبه، ۱۳ کشور عضو سازمان کشورهای صادرکننده‌ی نفت (اوپک) در مقر این سازمان در وین گرد هم می‌آیند تا در شرایط پیچیده‌ی کنونی بازار جهانی نفت، برای دست کم سه ماه آینده‌ی قیمت طلای سیاه تصمیم‌گیری کنند.

در این باره با دکتر جمشید اسدی، استاد استراتژی اقتصاد در پاریس گفت و گو کردم و نخست از وی پرسیدم که «به نظر می‌رسد که اعضای اوپک در دوراهی تصمیم‌گیری قرار دارند. آیا این نشست اوپک می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد؟»

مقر سازمان اوپک در وین (عکس: AFP)

به یک اعتبار می‌توان گفت صحبت کنونی نشست اوپک همان صحبتی است که همیشه به اعضای اوپک وجود داشته است و حرف تازه‌ای در این مورد نیست.

این نشست، مثل نشست‌های گذشته باعث یک رویارویی بین اعضایی خواهد بود که می‌خواهند با اقدامات سیاسی و جمعی خودشان در بازار تأثیرگذار باشند و اعضای دیگری که بیشتر موافق آن هستند که با بازار کنار بیایند و تولید خودشان را با بازار نفت، تطبیق دهند.

امروز هم صحبت بر سر همین است. اما من به دو دلیل مطمئن نیستم که اوپک امروز بتواند بر بازار و قیمت نفت تأثیرگذار باشد.

یکی این‌که امروز اوپک حدود ۴۰ درصد احتیاج بازار جهانی به نفت را تأمین می‌کند و مثل گذشته، آن وزنه را ندارد.

دوم این‌که اتفاقات اخیر مثل مسأله‌ی گرجستان که از کنار خط لوله‌ای که نفت دریای مازندران را به ترکیه می‌برد و در عین حال در روسیه که یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز است، نشان داد که این تغییرات و کشمکش‌های نظامی و جنگی، تأثیری بر قیمت نفت نگذاشته است.

این مسأله خیلی مهم بود و نشان می‌داد که مسأله‌ی عرضه و تقاضا در بازار اقتصادی نفت، امروز وزنه‌ی بسیار مهم‌‌تری از کشمکش‌های سیاسی یا جنگی بر قیمت نفت است.

در نتیجه از آن جایی که تقاضا برای نفت به علت رکود و آهسته شدن فعالیت اقتصادی، به ویژه در کشورهای صنعتی و نوظهور کاهش خواهد یافت، فکر می‌کنم اقدامات سیاسی که هم‌چنان نتوانسته قیمت نفت را در گذشته افزایش دهد، امروز هم در این سطح نگه دارد.

برخی از کشورهای عضو اوپک و بالاتر از همه ایران، که با مشکلات اقتصادی و تورم بی‌سابقه روبه‌رو هستند، نگران این هستند که اگر روند کنونی سقوط قیمت نفت ادامه پیدا کند، مشکلات آن‌ها چند برابر شود. نظر شما چیست؟

صد درصد این اتفاق به ویژه در مورد ایران خواهد افتاد. به خاطر این‌که کشورهای دیگر مثل عربستان سعودی و کویت هم از کاهش قیمت نفت، درآمد کمتری خواهند داشت و این در بودجه و اقتصاد کشورشان تأثیر خواهد گذاشت.

اما این کشورها مورد تحریم اقتصادی نیستند و با درآمدهای نفتی خودشان سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی کرده‌اند. آن‌ها می‌توانند به فعالیت خودشان ادامه بدهند و سطح اشتغال در آن‌جا بالا رفته است.

در حالی که ما به علت تحریم‌های اقتصادی که داشته‌ایم، در خیلی از زمینه‌ها، فعالیت اقتصادی یا تعطیل شده یا به شدت رکود پیدا کرده است. حتی بر طبق خبری که همین دیروز منتشر شد، برای مصرف گاز در زمستان آتی در خود ایران، دولت فکر کرده است که چه قدر بیشتر گاز از ترکمنستان وارد کند.

این به علت این است که فعالیت اقتصادی ما به دلیل تحریم‌ها متوقف شده است. در چنین شرایطی تنها راهی که برای دولت باقی می‌ماند این است که پول نفت را بین مردم تقسیم کند تا جلوی آشوب‌های اجتماعی را بگیرد. یارانه بیشتر بدهد؛ در شرایطی که اشتغال نیست، هزینه‌های مردم دست کم به شکل یارانه و پخش کردن پول نفت، پایین بیاید.

حالا اگر پول نفت نباشد و به شدت کاهش پیدا کرده باشد، دولت این امکان را هم نخواهد داشت. در نتیجه متأسفانه آینده کوتاه مدت ایران آن خواهد بود که شرایط اقتصادی، اشتغال و اجتماعی مردم به مراتب بدتر باشد و دولت قادر نباشد که مثل گذشته، بخشی از این درخواست‌های اجتماعی را با پول نفت پاسخ دهد.

به نظر شما سقوط قیمت نفت به زیر ۱۰۰ دلار ادامه خواهد یافت؟ این مسأله‌ای است که اعضای اوپک را نگران کرده است.

البته قابل درک است که به چه علت کشورهای صادرکننده‌ی نفت را نگران کرده است. منتهی در قیمت نفت نمی‌توان به اطمینان یک نرخی را عرضه کرد و گفت که این نرخ طبیعی بازار است.

چون با توجه به بازارهای جهانی اقتصادی و دیگر انرژی‌هایی که ممکن است جایگزین نفت شود و مثلاً ماشین‌های مصرف‌کننده‌ای که هر چه بیشتر باصرفه می‌شوند، استفاده از انرژی کمتری دارند، نمی‌توان نرخ قطعی داد.

اما رییس شرکت نفتی توتال در مصاحبه‌ای اخیراً گفته بود، البته او هم گفته بود که قیمت نفت را نمی‌توان از پیش تعیین کرد؛ اما احتمال می‌داد که اگر قیمت نفت بین ۷۰ تا ۸۰ دلار تثبیت شود، نباید تعجب کرد و این قیمتی است که به نظر او با همه‌ی این شرایط، طبیعی می‌آمد.

البته باز تکرار می‌کنم این را به اطمینان نمی‌توان گفت اما این نقل قولی است که از او که یکی از بزرگ‌ترین دست‌اندرکاران بازار نفت است، می‌آورم.