روایت‌هایی از تاریخ

سمیه دهبان

هر برگ تاریخ، داستان‌ها و روایت‌هایی را در دل خودش به امانت دارد.
هر واقعه، چند راوی می‌تواند داشته باشد.
بسته به راوی، هر واقعه می‌تواند به گونه‌های متفاوتی روایت شود.
این روایت‌ها گاه می‌توانند متناقض هم باشند.

گفته‌اند تاریخ را برنده‌ها یا آنهایی که در قدرت هستند نوشته‌اند. این جمله تا چه حد صحت دارد؟ اگر درست باشد، تا چه حد می‌توان به تاریخ اعتماد کرد؟ حوصله داری صفحه‌ی تاریخ را در این روزها با هم ورق بزنیم؟ از هر دری سخنی، از هر جایی و از هر موضوعی روایتی بخوانیم؟ روایت‌هایی که فقط و فقط جنبه‌ی خبری دارند و نه هیچ... شاید!

می‌گویند بحث یکی از جلسات مجلس شورای ملی در خردادماه سال ۱۳۳۰، یکی از همین روزها از هر لحاظ شنیدنی است؛ بحثی که در پی انتقاد صدرمیرحسینی نماینده‌ی کرمان، بالا گرفت. از این نماینده این‌طور نقل قول شده است:

«درباره‌ی كشاورزی كرمان دوسال است كه حرف بدون عمل می‌زنيم. كشاورزی كرمان دچار بی آبی و پسته‌اش گرفتار آفت شده است. خيلی كشورها مثل كرمان بی‌آبند، ولی در آنجا دانش تازه كمك كرده و مسئله ندارند.

آنان راه زراعت با آب كم را حل كرده‌اند. من نمی‌دانم اين سفارتخانه‌های ما با اين‌همه مستشار اقتصاد، كشاورزی و فرهنگ برای حل مسئله چه كرده‌اند. كار آنها اين بايد باشد كه تجربه‌ی ديگران و كشور محل ماموريت خود را به ما منتقل كنند. از روش‌ها و محصولات تازه خبر دهند، بذر بفرستند و... سفارتخانه كه ميهمان‌خانه نيست؛ هدر دادن پول مردم بدترين گناه است.

بعضی مقامات دولتی می‌گويند كه صبر كنيد، وقتی كه نفت‌مان را خودمان بفروش برسانيم با پولش آب رودخانه‌های دوردست را با لوله به كرمان می‌آوريم كه از نظر من وعده‌ی سر خرمن است. اين حرف‌ها به گوش كشاورز كرمانی نمی‌رود. كار ما شده است تبليغ توخالی؛ با اين كه دولت ملی روی كار آمده راديوی ما هنوز هم وسيله‌ی تبليغ است و «حرف» تبليغ می‌كند، فقط حرف.

همين است كه مردم مي‌گويند راديو دروغ می‌گويد. از من رساندن درد دل كشاورزان كرمان به گوش شما بود. خودتان و دولت بايد پاسخ‌گو باشيد. اگر به جيرفت برسيد كشور را از محصولات كشاورزی بی‌نياز مي‌كند، آنجا زرخيز است، هندوستان ايران است، فقط دلسوز می‌خواهد.»

می‌دانید کوسه‌ای که ۳۵ سال پیش در آرواره‌های کوسه‌ی اسپیلبرگ جلوی دوربین رفت چطور تعلیم داده شده بود تا بتواند توی دوربین نگاه کند؟ البته که به سختی! ستاره‌ی فیلم آرواره‌‌های کوسه که نام بروس برای آن انتخاب شده است، در حقیقت ساخته‌ای در سه تکه بود. بروس کامل، که فقط در صحنه‌های پایانی فیلم از آن استفاده شد، بروس نیمه‌ی چپ که برای حرکت‌های دوربین از چپ به راست از آن ‌استفاده شد و بروس نیمه‌ی راست که برای حرکت‌های دوربین از راست به چپ از آن استفاده شد.

تردید خود کارگردان در حقیقی بودن بروس، مانع از استفاده‌ی آن از ابتدا در فیلم شد. گاهی تردید در حقیقت ساخته‌ی خودمان، می‌تواند تاثیر بهتری بر مخاطب بگذارد. زیرا اسپیلبرگ از بروس تنها در صحنه‌ی پایانی استفاده کرد که این خودش باعث ایجاد ترس و تعلیق بیش‌تری در مخاطبان فیلم شد.

تاریخ در قلمرو اندیشه، از حمایت جان دوی، صاحب فلسفه‌ی پراگماتیسم از مبارزات ایران در چنین روزهایی خبر می‌دهد: ۲۰ ژوئن سال ۱۹۵۱ که تب رسیدن به دموکراسی واقعی ایرانیان را دربر گرفته بود و سرگرم ملی کردن نفت خود و مبارزه با انگلستان بودند، جان دوی فیلسوف آمریکایی و صاحب فلسفه‌ی پراگماتیسم، به حمایت از مساعی مردم ایران سخن گفت و این نوع تلاش‌ها را حق هر ملتی دانست. به این مناسبت نگاهی کوتاه داریم به عقاید جان دوی:

جان دوی، فیلسوف آمریکایی و نظریه‌پرداز در فلسفه‌ی پراگماتیسم یا اینسترومنتالیزم در زمینه‌ی حکومت، به تعدد انجمن‌ها، اتحادیه‌ها و احزاب عقیده داشت تا ضامن بقا و حفظ اصالت دموکراسی و جلوگیری از مصادره و سرقت آن توسط عده‌ای معدود باشند.

به‌گفته‌ی وی، تجربه‌ی گذشته تاریخ، تحولات بعدی را تا حد زیادی روشن می‌کند و به این ترتیب دوی اعتقاد به تجربه داشت نه فرضیه.

او برای رشد فردی، نسخه‌ی فرصت‌های برابر را نوشت و تاکید کرد که رشد افراد به‌معنی رشد سیاسی است و رشد آگاهی‌های عمومی، باعث استقرار دموکراسی واقعی در جامعه می‌شود.

به‌نظر دوی ، یک فرد رشید زیر بار اراده‌ی شخص دیگر نمی‌رود؛ مگر بر اساس منطق. هیچ قانون موضوعه نمی‌تواند حقوق بشر را نقض کند و به‌هرحال یک قانون اساسی ناقص و ناتمام، بهتر از نبودن و رعایت نکردن آن است.

دوی گفته است: فریاد کشیدن مردم هنگامی مشروعیت دارد که ببینند قانون اساسی جامعه‌ی ایشان نقض می‌شود. همین فریادها یا اعتراض‌های مسالمت‌آمیز باعث قطع تعرض به قانون اساسی می‌شود و رسانه‌ها وسیله‌ی رسیدن و انعکاس این صداها هستند.

جان دوی

دوی معتقد به تکمیل دموکراسی تنها از راه‌های مسالمت‌آمیز و رعایت روش‌های آرام بدون خشونت و دموکراتیک بود.

دوی علاوه بر ترقی اقتصاد به ارتقای سطح دانایی و آگاهی‌های عمومی برای پرورش کودک دموکراسی اعتقاد داشت و نوشته که میان دانایی، به معنای بالا بودن سطح معلومات و آگاهی‌های عمومی مردم و دموکراسی رابطه‌ی مستقیم برقرار است.

به‌همین دلیل است که روشنفکران یک جامعه، نویسندگان، هنرمندان، اندیشمندان، دانشوران، مدرسین آموزش متوسطه و عالی و دانشجویان دوره‌ی تحصیلات عالی بیش‌ از دیگران در پس کسب و یا ارتقای دموکراسی هستند و می‌کوشند که پاسدار آن ‌نیز باشند.

دوی تا نیمه‌ی عمر، دموکراسی سوسیالیستی را تمجید می‌کرد و از این امر که در روسیه یک حزب با نامزدهای مختلف در انتخابات شرکت می‌کنند دفاع می‌کرد. او معتقد بود که حزب از مهارت، تجربه و خصوصیات افراد با خبر است و می‌تواند بهترین نامزدها را معرفی کند. به عقیده‌ی او این مردم هستند که تشخیص می‌دهند به کدام یک از این حزب‌ها رای بدهند.

به این ترتیب فرد ناآگاه بی‌علاقه، آزمند پول، شهرت و مقام به شوراها و پارلمان‌ها راه نمی‌يابد تا دستاوردها تخریب شود.

وی پس از آگاه شدن از این موضوع که انتخابات در شوروی به صورت یک نمایش توخالی درآمده است، سوسیالیسم این کشور به بی‌راهه رفته است و استالین برای اداره‌ی امور راه خشونت و دیکتاتوری را پیش گرفته است، خاموش شد و دیگر از حکومت یک حزبی دفاع نکرد.

با این حال تا پایان عمرش بر این عقیده که باید طرحی نو ریخته شود تا بهترین‌ها به وکالت مردم و مدیریت امور برگزیده شوند، باقی ماند و سوسیالیسم عملی و معتدل را رد نمی‌کرد.

در بسیاری از کشورهای جهان، روز ۲۰ ژوئن، روز پدر نامگذاری شده است. این روز، روز بین‌المللی پناهندگان نیز هست. در دسامبر سال ۲۰۰۰ مجمع عمومی سازمان ملل در قطع‌نامه‌ای تصمیم گرفت که از سال ۲۰۰۱ روز ۲۰ ژوئن را به عنوان روز بین‌المللی پناهندگان جشن بگیرد.

امروز سالگرد تولد لاینل ریچی است. آهنگ معروف We are the World از ساخته‌های او به همراه مایکل جکسون است. ضبط تازه‌ای از این آهنگ که به‌علت زلزله در هاییتی ضبط شده بود را برای شما آماده کردم.‌