موسیقی اتیوپی، نوای آفریقای مستقل

سهند صاحب‌دیوانی
با همکاری علیرضا

کاروان موسیقی را بشنوید.

چند لحظه پیش وارد سال ۲۰۰۰ شدیم؛ البته با تقویم کشور حبشه. به مناسبت شروع سال ۲۰۰۰ در اتیوپی، ارگان‌های برنامه‌ریز علاقه‌مند به فرهنگ این کشور با برنامه‌ها و جشن‌های جور واجور، سعی کردند فرهنگ و موسیقی این کشور را بیشتر به مردم نشان دهند. در این چند روز یک سی‌دی به نام ديره داوا از خواننده‌ای حبشی به نام مينيه‌شو به بازار آمد.

مينيه‌شو که ۱۱ سال پیش همراه با تئاتر ملی حبشه برای چند اجرا به تور اروپا آمده بود، به حبشه برنگشت و فعالیت‌های هنری خود را در همین جا ادامه داد. این خواننده چون رقصنده‌ی خوبی هم هست، بر روی صحنه، ترکیبی از موسیقی و رقص اجرا می‌کند که واقعاً هیجان‌انگیز است. مينيه‌شو با این که در هلند زندگی می‌کند و از شوهر هلندی خود بچه دارد، در مصاحبه‌اش می‌گفت که دلش می‌خواهد به اتیوپی برگردد.

اگر صدای این خواننده به نظر آشنا هست، عجیب نیست. چون نوع خواندن او به جی‌جی خواننده بسیار معروف اتیوپی شباهت دارد. جی‌جی خواننده‌ای است که بعد از مهاجرت خیلی معروف شد. او چند سال پیش به آمریکا رفت و فعالیت‌هایش باعث شد که موسیقی کشورش در دنیا بیشتر شناخته شود. این زمینه‌ای شد که خواننده‌ها و نوازنده‌های اتیوپی شنونده‌های زیادی در دنیا پیدا کنند.

البته باید بگویم که این، آشنایی دوباره مردم دنیا با اتیوپی است و این طور نیست که اتیوپی جایی ناشناخته بوده باشد. همین که اتیوپی در آفریقا تنها جایی بوده که اروپا نتوانست هیچ گاه آن را مستعمره خود کند، خود باعث احترام و علاقه زیادی به اتیوپی شد. مسیحیت در آن جا هم دینی نیست که اروپاییان با خود به آن جا برده باشند. بعد از ارمنستان، اتیوپی اولین کشوری است که مسیحیت را به عنوان دین رسمی کشور خود اعلام می‌کند.

همین طور از قدیم، مسلمانان و یهودیان نیز در این کشور زندگی می‌کردند. یهودیان می‌گویند: یهودیان اتیوپی از فرهنگ بومی یهودا هستند. مردم اتیوپی می‌گویند سنگ‌هایی که ۱۰ فرمان موسی بر روی آن نوشته شده در کشور ماست. همین طور راستافاريای جامائیکا، عقیده دارند که «هايله سلاسی» عیسی است که به این دنیا برگشته و خیلی‌ها در زمان این پادشاه به دیدنش می‌رفتند که او را زیارت کنند و از آن جا به بهشت بروند.

به این خاطر، با این که اتیوپی در شرق آفریقا است، رابطه خاصی با موسیقی رگی دارند. اسم این آهنگ ديلينجر خواننده معروف جامائیکا، آدیس‌آبابا اتیوپیاست.

عده‌ی زیادی از جهودهای حبشه در سال‌های قحطی ۸۴ و ۸۵ این کشور، که باعث مرگ عده‌ی زیادی شد به اسرائیل مراجعت کردند. دولت اسراییل هم با هواپیماهایی که برای یهودیان حبشه در نظر گرفته بود، با بوجود آوردن خط هوایی برای این مهاجرت به آن‌ها کمک کرد. با این که بیشتر از ۲۰ سال از مهاجرت این عده می‌گذرد، تازه بعد از به بازار آمدن سی‌دی ايدان رايکل در اسرائیل معلوم شد که چه گنجینه‌ای از موسیقی تا به حال ناشناخته مانده بود.

ايدان ساز و آواز حبشه را با موسیقی خود میکس کرد، به بازار فرستاد و موفقیتی کم‌نظیر به دست آورد. او در کارهای بعدی خود از زبان‌های عربی، یمنی، هندی و عبری هم استفاده کرده بود.

امروز این‌همه از فرهنگ اتیوپی صحبت کردیم و به موسیقی آن‌ها گوش کردیم. ولی هیچ کدام از آن‌ها از اتیوپی نمی‌آمد. یکی از خواننده‌ها در هلند بود و دیگری در آمریکا. بقیه کارها هم از جامائیکا و اسرائیل می‌آمد. این‌ها به این دلیل است که اتیوپی با این فرهنگ قدیمی و غنی، امروزه برای موسیقی و هنر در موقعیت خوبی نیست. دهه‌های ۶۰ و ۷۰، یعنی آخرین سال‌های حکومت هايله سلاسی دوره طلایی موسیقی اتیوپی بود و گروه‌های زیادی در باشگاه‌ها و مراکز موسیقی فعال بودند.

ولی این وضع بعد از کودتا کاملا عوض شد و دولت جدید از ساعت هشت شب به بعد حکومت نظامی اعلام کرد. به این خاطر کلاب‌ها و مراکز موسیقی همه تعطیل شدند و فعالیت هنرمندان هم بسیار محدود شد. اگر چه بعد از چند سال این دوره هم تمام شد، اما هنوز هنر نتوانسته به دوره‌ی قبل برسد و باید زمان بگذرد تا وضع بهتر شود. خوشبختانه از آن دوره طلایی کارهای بسیار زیبایی مانده است.

یک تهیه‌کننده فرانسوی به نام فرانسیس فالستو برای نجات موسیقی‌های قدیمی چند سفر به اتیوپی می‌رود. نتیجه کار تا به حال ۲۰ سی‌دی بوده که معلوم نیست تا شماره چند ادامه پیدا خواهد کرد.