میدان‌های اصفهان و مدیریت شهری

بیژن روحانی

سرنوشت میدان‌های تاریخی اصفهان را اکنون تصمیم گیری مردمانی از امروز رقم می‌زند که باید میان حفظ اصالت تاریخی و طرح‌های توسعه تعادلی برقرار کنند.

در حالی که اجرای پروژه‌ی میدان عتیق اصفهان با انتقاداتی در رسانه‌ها رو به رو شده، مدیرعامل این پروژه ضمن پاسخ به انتقادات، آنها را «حرکت جهت دار برخی افراد برای ایجاد شبهه» نام داده است.

پروژه احیاء میدان عتیق، عکاس: آرشیده شاهنگی، منبع: ایسنا

مجموعه میدان عتیق (کهنه) و مسجد جامع اصفهان، هسته تحول و توسعه شهر در دوران سلجوقی به شمار می‌رود. طی سده‌های بعدی، آرام آرام نقطه ثقل شهر به سمت جنوب منتقل و با ساخته شدن میدان نقش جهان در دوران صفوی کارکردهای سیاسی و حکومتی به میدان جدید منتقل شد.

در دوره پهلوی احداث خیابان عبدالرزاق، میدان کهنه را به دو قسمت تقسیم کرد. تمرکز عمده فروشی‌های میوه و تره‌بار و کسب و کارهای دیگر در اطراف میدان چهره آن را به کلی تغییر داده و هویت تاریخی آن را مخدوش کرده است.

از مدتی پیش پروژه احیاء میدان عتیق و مجموعه پیرامون آن توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان آغاز شد. در پروژه احیاء میدان عتیق قرار است زیرگذر، پارکینگ و مرکز خدماتی و تجاری احداث و همچنین محوطه جلوخان و خود میدان ساماندهی شود.

وضعیت نابسمان محدوده میدان عتیق، منبع: همان

اما هنوز چندی از آغاز عملیات در میدان نگذشته که رسانه‌ها و برخی کارشناسان هشدار دادند این پروژه بدون بررسی های باستان شناسی در حال انجام است و از آن‌جا که میدان عتیق روی بخشی از شهر قدیم قرار گرفته باید پیش از انجام هر عملی، اقدام به حفاری، مطالعه، پی گردی و ثبت و ضبط آثار موجود شود.

از طرف دیگر حجم، شدت و وسعت عملیات ساختمانی در کنار مسجد جامع اصفهان و در قلب یکی از کهن ترین محلات این شهر، به اعتقاد منتقدان، با معیارهای مرمتی در بافت های تاریخی همخوانی ندارد. در انجام پروژه‌های مرمت شهری در بافت های تاریخی به جز درنظرگرفتن مباحث اقتصادی و تجاری باید به ارزش‌های معماری و تاریخی نیز توجه شود.

اما حسن روانفر مدیرعامل پروژه احیای میدان عتیق، در پاسخ به منتقدان می‌گوید تمام مراحل این طرح در شورای عالی شهرسازی ومعماری طی شده است. به گزارش خبرگزاری ایمنا، به گفته مدیر این پروژه از زمان شروع عملیات ساختمانی در میدان عتیق، تمام مراحل زیرنظر کارشناسان میراث فرهنگی به صورت روزانه مستند نگاری وبه مراجع ذیربط ارسال شده است.

مسجد جامع اصفهان

در مقابل عبدالله جبل عاملی از کارشناسان با سابقه میراث فرهنگی و استاد دانشگاه در اصفهان ضمن انتقاد به احداث زیرگذر برای ماشین‌ها وتبدیل میدان به یک نقطه ترافیکی، به خبرگزاری ایسنا گفته است:« در شهرهاي تاريخی دنيا، هسته‌ی تاريخی شهر را معابر پياده تشکيل می‌دهند و از اين طريق، به شهروندان بها داده می‌شود تا با آرامش در خيابان‌ها رفت‌وآمد کنند؛ اما ما هنوز شيفته‌ی اتومبيل هستيم و بهترين راه‌کار را ساختن زير گذر و روگذر می‌دانيم.»

جهان نما، چشم اسفندیار اصفهان

اما چند کیلومتر پایین تر از پروژه احیای میدان عتیق، برج جهان نما هنوز به عنوان مساله‌ای حل نشده برای میدان نقش جهان باقی مانده است. پیش از این سازمان یونسکو به ایران اعلام کرده بود، لازم است یک طبقه دیگر از برج جهان نما کوتاه شود. در صورت عدم تحقق این خواسته، امکان خروج میدان نقش جهان از فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو و قرار گرفتن آن در فهرست میراث در خطر وجود دارد.

برج جهان نما، عکاس: حسین بهارلو، منبع: ایسنا

اما در حالی که سازمان میراث فرهنگی و استاندار اصفهان بر تعدیل و کوتاه شدن یک طبقه دیگر از برج جهان نما تاکید می‌کردند، عباس حاج رسولی‌ها رییس شورای شهر اصفهان در بهمن ماه اعلام کرد:«به هيچ عنوان اجازه نمي دهيم تعديلي در برج جهان نما صورت بگيرد چراكه ما يونسكو را نمي شناسيم و به يونسكو كاري نداريم.»

اما پس از این اظهارات که می‌توانست اوضاع را برای مدیریت شهری و میراث فرهنگی در اصفهان دشوارتر کند، مدیرکل روابط عمومی سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد عملیات تخریب طبقه چهارم برج جهان‌نما حتما به زودی آغاز می‌شود و این سازمان اکنون در حال هماهنگی با شهرداری و شورای شهر اصفهان است.

به گفته حسن محسنی، نباید نگران پایان یافتن ضرب الاجل یونسکو بود، بلکه کافیست زمانی که کارشناسان مرکز میراث جهانی یونسکو به ایران می آیند، عملیات تخریب طبقه آخر برج آغاز شده باشد.

اکنون مقامات میراث فرهنگی اصفهان اعلام کرده‌اند عملیات تعدیل آغاز شده است. اما باید دید رای و نظر کارشناسان مرکز میراث جهانی یونسکو که تا چند روز دیگر به ایران وارد می‌شوند در این باره چه خواهد بود. تا زمان اعلام نظر رسمی یونسکو، همواره خطر حذف از فهرست میراث جهانی، میدان نقش جهان را تهدید خواهد کرد.

تخریب طبقه فوقانی جهان نما،عکاس: محمدرضا صحرایی، منبع: ایمنا

برج جهان نما، ساختمانی است که در فاصله حدودا هفتصد متری میدان نقش جهان و با ارتفاع بیش از چهل وهشت متر ساخته شده است. در سال ۲۰۰۴ یونسکو به ایران اعلام کرد ارتفاع این ساختمان جدید، به منظور حفظ منظر تاریخی میدان نقش جهان، باید از سمت شرق به دوازده متر و از سمت غرب به بیست و چهار متر کاهش پیدا کند.

پس از این اخطار گرچه سه طبقه آخر این برج تعدیل شد، اما همچنان برای رسیدن به میزان تعیین شده از سوی یونسکو لازم است یک طبقه دیگر این برج نیز کوتاه شود. میدان های تاریخی اصفهان اکنون چشم انتظار تصمیم گیری مدیران شهری هستند.