نابودی نهادهای فرهنگی و آموزشی در هائیتی

بیژن روحانی

با گذشت چند روز از زلزله‌ی بزرگ در هائیتی، ابعاد بیشتری از تخریب‌های گسترده در این کشور مشخص شده است. سازمان یونسکو نسبت به نابودی نهادهای فرهنگی و آموزشی هائیتی هشدار داده و چندین سازمان جهانی مرتبط با میراث فرهنگی فراخوان‌هایی برای نجات آثار تاریخی-فرهنگی این کشور صادر کرده‌اند.

زلزله‌ی هفت و سه دهم ریشتری روز دوزادهم ژانویه، چنان این کشور کوچک در کاراییب را درهم کوبیده است که اکنون سازمان ملل متحد آن را یکی از بدترین فجایعی نامیده که این سازمان تاکنون با آن رو به رو بوده است.

بسته شدن فرودگاه‌ها و راه‌های ارتباطی، کمبود بیمارستان و پزشک و همچنین کمبود کمک‌های اولیه و آب و غذا برای نجات یافتگان، مدیریت بحران در این منطقه‌ی حادثه زده را به مشکلی جهانی تبدیل کرده است.

اجساد قربانیان زلزله در خیابان‌های «پورت او پرنس»

در حالی که به طور طبیعی نجات جان حادثه‌دیدگان و امدادرسانی به آن‌ها در اولویت کاری گروه‌های نجات قرار دارد، سازمان‌های فرهنگی و آموزشی جهان نیز نسبت به وارد شدن آسیب‌های گسترده به نهادهای علمی، فرهنگی و آموزشی در این کشور به شدت ابراز نگرانی کرده‌اند.

سازمان یونسکو اعلام کرده که در حال آماده کردن برنامه‌ای برای کمک‌رسانی و فعال کردن نهادهای آموزشی در هائیتی است. تخریب دانشگاه «پورت او پرنس» و همچنین تعداد زیادی از موسسات آموزشی دیگر می‌تواند خلاء بسیار بزرگی را در آینده برای این کشور به وجود آورد.

خانم ایرینا بوکوا مدیرکل سازمان جهانی یونسکو با انتشار درخواستی از جامعه‌ی جهانی خواسته تا برای بهبود اوضاع در این کشور تلاش کنند. او بازسازی آموزش و پرورش در هائیتی را کانون اصلی روند بازسازی در این کشور و کلیدی برای توسعه‌ی آن دانسته است.

مدیرکل یونسکو به جز دولت‌ها، نهادهای مستقل و دانشگاهی را نیز مورد خطاب قرار داده و از آن‌ها خواسته از دانشجویان هایئتی حمایت کرده و آن‌ها را بپذیرند. یونسکو با تدوین برنامه‌ی حمایت از آموزش در هائیتی اعلام کرده که قصد دارد از اولویت بازسازی این بخش مطمئن شود.

کاخ ریاست جمهوری نیز در میان بناهای تخریب شده است

اما به جز نگرانی عمیق یونسکو برای آسیب دیدن بخش آموزشی در این کشور، سازمان‌های دیگری نیز نسبت به حفظ میراث فرهنگی در خطر هائیتی نیز هشدار داده‌اند. «ایکروم» یا مرکز جهانی مطالعه برای حفاظت و مرمت میراث فرهنگی، آمادگی خود را برای کمک کردن به حفاظت گران آثار فرهنگی در هائیتی اعلام کرده است.

همچنین رییس شورای «ایکوموس» یا شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی از تمام متخصصان در دنیا دعوت کرده است تا پس از رفع نخستین نیازهای انسانی در هائیتی، برای نجات میراث این کشور کمک کنند.

گوستاو آوارز، رییس «ایکوموس» از تک تک اعضای این شورا درخواست کرده تا با تشکیل گروه‌های داوطلب، در زمان مقتضی نیرو و دانش خود را در اختیار حفاظت گران در هائیتی بگذارند.

در پاسخ به درخواست‌ شورای جهانی بناها و محوطه‌ها، سازمان غیر انتفاعی «سای آرک» اعلام کرده که قصد دارد گروه‌هایی حرفه‌ای برای عملیات «اسکن لیزری» بناهای تاریخی آسیب دیده در هائیتی تشکیل دهد.

کاخ دادگستری

«سای آرک» نهادی است که در سراسر جهان به منظور جمع‌آوری اسناد و مدارک دیجیتال با استفاده از فن‌آوری «اسکن لیزری» فعالیت می‌کند. این نهاد نیز از متخصصان دعوت کرده داوطلبانه به این گروه‌های تخصصی کمک کنند.

کمیته‌ی جهانی «سپر آبی» یا Blue Shield نیز در این زمینه بیانیه‌ای منتشر کرده است. این نهاد که می‌توان آن را معادل صلیب سرخ جهانی برای کمک به حفظ آثار تاریخی به هنگام جنگ و بلاهای طبیعی دانست در بخشی از بیانیه‌ی خود حفظ میراث فرهنگی را برای بازسازی هویت، امید و جایگاه جوامع، به خصوص بعد از چنین فجایعی، لازم و ضروری دانسته است.

این کمیته نیز از اعضای خود در سراسر جهان خواسته تا بلافاصله پس از برطرف شدن نیازهای اولیه‌ی حادثه‌دیدگان برای کمک به حفظ میراث فرهنگی هائیتی به خصوص موزه‌ها، کتابخانه‌ها، آرشیوها، بناها و محوطه‌های فرهنگی این کشور، اعلام آمادگی کنند.

نمونه‌ای از سنگ‌نگاره‌های «تاینو»

«سپر آبی» همچنین در تماس مدام با همکارن خود در هائیتی قرار دارد تا بتواند میزان خسارات وارد شده به میراث فرهنگی این کشور را به طور دقیق مشخص سازد.

کشور هائیتی در جزیره‌ی «هیسپانیولا» و در دریای کاراییب قرار دارد. پیش از رسیدن کریستف کلمب به این جزیره، ساکنان آن را بومیانی به نام «تاینو» تشکیل می‌دادند و نظام زندگی آن‌جا قبیله‌ای بود. بخش مهمی از آثار هنری و فرهنگی بومیان «تاینو» را نقاشی روی صخره‌ها و دیوار غارها تشکیل می‌دهد.

این نقاشی‌ها اکنون جزو مهمترین ثروت‌های فرهنگی هائیتی به شمار می‌روند. کریستف کلمب در ابتدا با استفاده از بقایای کشتی خود، سکونتگاهی به نام «لا ناویداد» در سواحل هائیتی امروزی بنا کرد تا با مردانش به جستجوی طلا در این جزیره بپردازد.

خانه‌ای قدیمی در پایتخت پیش از زلزله

آن‌ها از بومیان برای کار در معادن طلا استفاده می‌کردند و آن‌هایی که از کار اجباری سر باز می‌زدند عمدتا به عنوان برده فروخته شده یا کشته می‌شدند. پس از مدتی جمعیت بومیان تاینو به شدت کاهش پیدا کرد. یکی از دلایل عمده‌ی آن ورود امراض و بیماری‌ همراه با اسپانیایی‌ها بود؛ بیماری‌هایی که بدن بومیان نسبت به آن ایمنی نداشت.

در سده‌ی شانزدهم حاکمان اسپانیایی به طور وسیع بردگان آفریقایی را برای کار به جزیره وارد کردند و این در نهایت سبب اختلاط نژادی میان بومیان باقی مانده و بردگان آفریقایی شد. در سده‌ی هفدهم جزیره میان فرانسوی‌ها و اسپانیایی‌ها تقسیم شد. در انتهای سده هجدهم و ابتدای سده نوزدهم، ساکنان هائیتی علیه برده‌داری انقلاب کردند و توانستند آزادی خود را به دست آورده و برده‌داری را ملغی کنند.

قلعه‌ای که بردگان ساختند اکنون در فهرست میراث جهانی قرار دارد

از دوران انقلاب هائیتی علیه برده داری، قلعه‌ای به جای مانده که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. این قلعه نخستین ساختمانی است بردگان سیاه آن را ساختند و بعدها به نماد آزادی تبدیل شد.