نشست کپنهاگ؛ بیم‌ها و امیدها

بیژن روحانی

نشست جهانی سازمان ملل برای تغییرات آب و هوایی که در کپنهاگ برگزار می‌شود تاکنون بحث‌های فراوانی را برانگیخته اما هنوز به نتیجه‌ای قطعی دست نیافته است.

این نشست که از روز دوشنبه هفتم دسامبر در پایتخت دانمارک شروع به کار کرد، قرار است تا روز هجدهم همین ماه به راهکارهایی جهت مهار کردن روند افزایش دمای کره زمین دست یابد.

اما دقیقا کدام بخش از این پیش نویس موجب اعتراض و نگرانی کشورهای در حال توسعه شده است؟ این پرسشی است که آن را از همایون خیری، کارشناس محیط زیست و روزنامه نگار سازمان ملل در حوزه محیط زیست که در محل برگزاری اجلاس کپنهاگ حاضر است، می پرسم:

مشکل اصلی این است که پیشنهاد‌هایی که ارائه کرده‌اند نامتوازن است. مثلا کشورهای بزرگتر که میزان تصاعد گازهای گلخانه‌ای بیشتری دارند، طبق این پیش‌نویس امکان دریافت‌های مالی بهتری را هم پیدا می‌کنند.

چون می‌گویند از آنجا که ما کمک‌های مالی بیشتری به کشورهای در حال توسعه انجام می‌دهیم بنابراین می‌توانیم میزان بیشتری از بودجه‌ای که برای کاهش گازهای گلخانه‌ای در نظر گرفته شده را به خودمان اختصاص دهیم.

COP15، نشست جهانی سازمان ملل در کپنهاگ برای تغییرات آب و هوایی

در این پیش‌نویس، کشورهای در حال توسعه را به دو دسته تقسیم کرده‌اند و این امر باعث نگرانی آنها شده است. کشورهای در حال توسعه اکنون به دو دسته کشورهای سرسخت و کشورهای نرم، که می‌شود آنها را از طریق تهدید مالی تغییر داد، تقسیم شده‌اند. البته اکنون در حال مذاکره برای ایجاد تغییراتی در این پیش‌نویس هستند.

آیا نقش سازمان ملل، درصورت تصویب این پیش نویس، محدودتر و حاشیه ای تر خواهد شد؟ همایون خیری با اشاره به این که سازمان ملل در تمام عرصه‌های مربوط به تغییرات آب و هوایی فعال است می‌گوید:

گرفتاری اصلی در مورد پیش‌نویس این است که یک گروه کوچکتری (از کشورها) می‌گویند براساس قرارداد بین‌المللی، می‌توانیم سازمان ملل را قانع کنیم که ما از نظر مالی به امکانات بیشتری نیاز داریم.

این همان گروهی است که به کشورهای در حال توسعه کمک می‌کند. از طرف دیگر، کشور‌های در حال توسعه معتقد هستند که اگر قرار است دو دسته کشور درست شود، یعنی کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه، و بعد امکانات مالی در اختیار کشورهای توسعه یافته قرار بگیرد، آن وقت نقش ما در سازمان ملل بسیار محدودتر خواهد شد. و آنگاه سازمان ملل خودش هم باید با کشورهای توسعه یافته چانه بزند برای این که نقش بیشتری پیدا کند. این نگرانی وجود دارد.

به خصوص آن‌که سازمان ملل هنوز در مورد پیمان کیوتو یک توافق کلی را در دست دارد. یعنی کشورهای جهان در سازمان ملل این انتخاب را انجام داده اند که ما پیمان کیوتو را به رسمیت می‌شناسیم. بنابراین هر پیمان جدیدی که نتواند این مشارکت جمعی را بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته ایجاد کند، طبیعتا نمی‌تواند جایگزین پیمان کیوتو شود.

رییس G77 یا کشورهای در حال توسعه، به پیش نویسی که توسط دانمارک تهیه شده، اعتراض کرد

رییس هیئت مذاکره کننده چین، در طول این اجلاس، آمریکا، اروپا و ژاپن را سرزنش کرده و گفته است این کشورها باید درصد بیشتری از گازهای گلخانه‌ای را کم کنند. اما آیا خود چین، از این منظر، با انتقادهای فراوانی رو به رو نیست؟

چین یک وضعیت خیلی خاص دارد. این دوگانگی وضعیت چین نه تنها باعث شده که بتواند ادعاهایی را مطرح کند، بلکه از طرف دیگر باعث می‌شود که نتواند به ادعاهای دیگری پاسخ دهد. چینی‌ها ادعاشان این است که ما موتور اقتصادی جهان هستیم و گرچه بیشتر از سهم‌مان در حال تولید گازهای گلخانه‌ای هستیم، اما در عوض سرمایه گذاری و مبادلات مالی جهانی را تضمین می‌کنیم.

اما (در پاسخ آنها) گفته می‌شود که باید مشخص شود شما چقدر بیشتر از ظرفیت و امکان‌تان در حال تولید هستید. و اگر این ظرفیت (تولید گاز) شما قابل اندازه گیری نباشد، ممکن است زمانی آن را به هر دلیلی تغییر دهید. چین تا به حال اجازه نداده گازهای گلخانه‌ای که تولید می‌کند، اندازه گیری شود. بنابراین هیچ معیاری وجود ندارد که چینی‌ها هرسال چه مقدار به تعهدشان نزدیک یا از آن دور می‌شوند.

چین از آمریکا و اروپا خواست تا تعهد بیشتری برای کاهش گازهای گلخانه‌ای داشته باشند

تا این لحظه از برگزاری اجلاس، چشم انداز دسترسی به یک توافق جهانی چگونه است؟ آیا همان طور که برخی از دانشمندان مانند جیمز هنسن اعلام کرده بودند با روند موجود این اجلاس شکست می خورد و یا برعکس، طبق گفته های بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد، باید خوشبین بود به نتایج اجلاس؟

اگر تعبیرتان این باشد که به هرحال یک تعهد جدیدی ایجاد شده و همه کشورها دور هم نشسته‌اند و بعضی بندهای اجرایی پیمان کیوتو هم نیاز به ترمیم دارد، از این بابت جای خوشبینی است.

به هرحال بعد از کیوتو اکنون همه دور هم جمع شده‌اند و همه هم می‌دانند که وضعیت نیاز به بازنگری دارد. منتهی گرفتاری وقتی است که این کنار هم نشستن‌های جهانی به نتیجه ملموس نرسد. مثلا الان بسیاری از کشورها می‌گویند ما از کپنهاگ تازه بحث کردن را شروع می‌کنیم. در حالی که قرار است از کپنهاگ عملی شدن طرح‌ها را شروع کنند.

بنابراین این دو موضوع جداگانه است. اگر قرار باشد شروع کنند به حرف زدن، ممکن است مثلا تا سال ۲۰۱۵ یا ۲۰۲۰ هم به نتیجه عملی نرسند یا اگر به نتیجه می‌رسند، دستور کار مشترک نداشته باشند. من شخصا فکر می‌کنم حداقل تا پایان این هفته نمی‌شود تصمیم گرفت که آیا بیانیه به نتیجه می‌رسد یا نه.

برای این که هنوز هیچکس قانع نشده که جنبه‌های مختلف بیانیه پایانی، دیده و بررسی شده است. بنابراین من هنوز نسبت به آن شک دارم. اما مطمئن هستم آن مقدار کاهش گازهای گلخانه‌ای که مورد انتظار محققان است، یعنی چهل درصد، به این زودی به دست نخواهد آمد.